Η επικίνδυνη πολυπολιτισμικότητα της Ευρώπης

Τι είναι αυτό που προσελκύει χιλιάδες νέους Ευρωπαίους στην τζιχάντ και την βία; Τι είναι αυτό που έχει οδηγήσει 4.000 να ταξιδέψουν στην Συρία [1] για να πολεμήσουν για το λεγόμενο Ισλαμικό Κράτος; (ISIS) [2] Και τι είναι αυτό που οδηγεί τους Ευρωπαίους πολίτες να συμμετάσχουν στην βάρβαρη σφαγή, όπως αυτή που έλαβε χώρα τον περασμένο μήνα στο Παρίσι;

Η συμβατική απάντηση είναι ότι έχουν «ριζοσπαστικοποιηθεί», μια διαδικασία μέσω της οποίας οι ευάλωτοι Μουσουλμάνοι ετοιμάζονται για την εξτρεμιστική βία από εκείνους που υπερασπίζονται το μίσος. Το επιχείρημα της ριζοσπαστικοποίησης αποτελείται από τέσσερα ευρύτερα στοιχεία. Το πρώτο είναι ο ισχυρισμός ότι οι άνθρωποι γίνονται τρομοκράτες επειδή αποκτούν ορισμένες εξτρεμιστικές ιδέες, συνήθως θρησκευτικής προέλευσης. Το δεύτερο είναι ότι οι ιδέες αυτές αποκτώνται με διαφορετικό τρόπο από αυτόν με τον οποίο οι άνθρωποι αποκτούν άλλες εξτρεμιστικές ή αντιθετικές ιδέες. Το τρίτο είναι ότι υπάρχει ένας «ιμάντας μεταφοράς» που οδηγεί από τα παράπονα στην θρησκευτικότητα, μετά στην υιοθέτηση ριζοσπαστικών πεποιθήσεων και μετά στην τρομοκρατία. Και το τέταρτο είναι η επιμονή ότι αυτό που κάνει τους ανθρώπους ευάλωτους στην απόκτηση τέτοιων ιδεών είναι ότι δεν είναι καλά ενταγμένοι στην κοινωνία.

Το πρόβλημα είναι ότι αυτές οι υποθέσεις, στις οποίες βασίζεται μεγάλο μέρος της εγχώριας αντιτρομοκρατικής πολιτικής της Ευρώπης [3], είναι λανθασμένες.

Πολλές μελέτες δείχνουν, για παράδειγμα, ότι εκείνοι που έχουν ενταχθεί σε ομάδες τζιχαντιστών δεν προσελκύσθηκαν απαραίτητα από φονταμενταλιστικές θρησκευτικές ιδέες. Μια μελέτη του 2008 από την βρετανική MI5 σχετικά με τον εξτρεμισμό η οποία διέρρευσε στον Τύπο, παρατήρησε ότι «μακράν του να είναι φανατικοί θρησκευόμενοι, ένας μεγάλος αριθμός των ατόμων που εμπλέκονται σε τρομοκρατικές ενέργειες δεν ασκούν την πίστη τους [4] τακτικά».

Επίσης, υπάρχουν λίγες ενδείξεις ότι οι τζιχαντιστές αποκτούν τις ιδέες τους διαφορετικά από άλλα είδη ομάδων, ακόμη και αν η συμβατική σοφία δείχνει ότι η ιδεολογία τους προέρχεται από τους κήρυκες του μίσους και τα παρόμοια, ενώ άλλες ριζοσπαστικές ιδέες γεννήθηκαν από διαφορετικές συνθήκες. Ο Jamie Bartlett, επικεφαλής του προγράμματος Βίας και Εξτρεμισμού στην βρετανική δεξαμενή σκέψης Demos [στμ: δηλαδή, δήμος], υποστηρίζει ότι μια τέτοια τρομοκρατία «έχει πολλά κοινά με άλλες ανατρεπτικές ομάδες αντικουλτούρας [5] κυρίως οργισμένων νέων ανδρών».

Ούτε υπάρχει καμιά απόδειξη ότι υφίσταται μια ευθεία οδός που να οδηγεί τους ανθρώπους από τις ριζοσπαστικές ιδέες στην τζιχαντιστική βία. Μια βρετανική κυβερνητική έκθεση το 2010 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η υπόθεση του «ιμάντα μεταφοράς» φαίνεται να παρερμηνεύει τόσο την διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης [6] όσο και να δίνει υπερβολική σημασία σε ιδεολογικούς παράγοντες».

Και τελικά, υπάρχουν πολλά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι όσοι ακολουθούν τζιχαντιστικές ομάδες δεν είναι τίποτα άλλο από κακώς ενσωματωμένους, τουλάχιστον με την συμβατική έννοια της ενσωμάτωσης. Μια έρευνα για τους Βρετανούς τζιχαντιστές που έγινε από ερευνητές στο Queen Mary College του Λονδίνου διαπίστωσε ότι η στήριξη προς την τζιχάντ είναι άσχετη με την κοινωνική ανισότητα ή την κακή εκπαίδευση˙ αντ’ αυτού, εκείνοι που μετέχουν σε ομάδες τζιχαντιστών ήταν ηλικίας 18 έως 20 ετών από πλούσιες οικογένειες που μιλούσαν αγγλικά στο σπίτι και ήταν εκπαιδευμένοι σε ένα υψηλό, συχνά πανεπιστημιακό, επίπεδο. Στην πραγματικότητα, «τα νιάτα, ο πλούτος, και το να είναι στον τομέα της εκπαίδευσης» [7], όπως το έθεσε η μελέτη, «ήταν παράγοντες κινδύνου».

Κατά μια έννοια, το επιχείρημα της ριζοσπαστικοποίησης εξετάζει την πορεία των τζιχαντιστών από πίσω προς τα εμπρός. Ξεκινά με τους τζιχαντιστές που βρίσκονται στο τέλος της διαδρομής -εξοργισμένους με την Δύση, και με μια άποψη για το Ισλάμ του τύπου «μαύρο-άσπρο»- και υποθέτει ότι αυτοί είναι οι λόγοι που έχουν καταλήξει να είναι όπως είναι. Αυτό που προσελκύει τους νέους (η πλειοψηφία των επίδοξων τζιχαντιστών είναι στην εφηβεία ή στην ηλικία των είκοσί τους) στην τζιχαντιστική βία είναι μια αναζήτηση για κάτι πολύ λιγότερο αναγνωρίσιμο: Για την ταυτότητα, για το νόημα, για το να ανήκουν κάπου, για σεβασμό. Στον βαθμό που είναι αποξενωμένοι, δεν είναι επειδή οι επίδοξοι τζιχαντιστές είναι ανεπαρκώς ενσωματωμένοι, με την έννοια ότι δεν μιλούν την τοπική γλώσσα ή αγνοούν τα τοπικά έθιμα ή έχουν μικρή αλληλεπίδραση με τους άλλους στην κοινωνία. Η δική τους είναι μια πολύ πιο υπαρξιακή μορφή αποξένωσης.

Μια νεαρή Μουσουλμάνα έχει δύο γαλλικές σημαίες και μια κορδέλα που γράφει «Αδελφότητα» στην μαντίλα της, σε πορεία περίπου 3.000 Σιχ από όλη την Ευρώπη που διαμαρτύρονταν στο Παρίσι για να υπερασπιστούν την μαντήλα από μια επικείμενη γαλλική απαγόρευση θρησκευτικών συμβόλων στα δημόσια σχολεία , στις 31 Ιανουαρίου 2004. CHARLES PLATIAU / REUTERS
------------------------------------

ΑΓΩΝΙΑ

Δεν υπάρχει, φυσικά, τίποτα καινούριο στις εκφράσεις της αποξένωσης και της αγωνίας. Η νεανική αναζήτηση ταυτότητας και νοήματος είναι κλισέ. Αυτό που είναι διαφορετικό σήμερα είναι το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο συντελείται η αποξένωση και η αναζήτηση. Ζούμε σε μια εποχή αυξανόμενης κοινωνικής αποσύνθεσης, στην οποία πολλοί άνθρωποι αισθάνονται παράξενα απομονωμένοι από τους επικρατούντες κοινωνικούς θεσμούς.