Αντιμέτωποι με την πραγματικότητα για την Τουρκία

Κατά το παρελθόν έτος, είχε γίνει σχεδόν ρουτίνα το να υποστηρίζεται ότι η συμπεριφορά της Άγκυρας είναι όλο και περισσότερο αντίθετη [1] με τις Δυτικές αξίες. Και όντως είναι: Εντός της χώρας, η κυβέρνηση του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν [2] έχει καταστείλει τον Τύπο και χρησιμοποίησε παράνομες τακτικές εναντίον των πολιτικών της αντιπάλων. Στο εξωτερικό, υποστήριξε ριζοσπάστες μαχητές [3] στην Συρία που οι Ηνωμένες Πολιτείες επεδίωξαν να κρατήσουν σε απόσταση.

Εκείνο που αυτές οι επικρίσεις παραλείπουν, ωστόσο, είναι ότι η αμερικανο-τουρκική συμμαχία δεν βασίστηκε σε αμερικανικές ή τουρκικές αξίες, Δυτικές ή άλλες. Η Τουρκία δεν εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ [4] λόγω μιας βαθιάς επιθυμίας να γίνει μέρος της Δύσης, και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν καλωσόρισαν την Τουρκία στην συμμαχία από μια ηθική δέσμευση για την τουρκική δημοκρατία. Πράγματι, από την εποχή του ξεκινήματος του Ψυχρού Πολέμου, η συμμαχία των ΗΠΑ με την Τουρκία έχει βασιστεί σε κοινούς στόχους, όχι σε κοινά ιδεώδη.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία ήρθαν κοντά λόγω μιας κοινής επιθυμίας να αντισταθούν σε αυτό που αμφότερες έβλεπαν ως μια διαφαινόμενη σοβιετική απειλή. Όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, η κοινή αιτία που ένωνε τις δύο χώρες εξαφανίστηκε, αφήνοντας μερικές φορές να έρθουν στην επιφάνεια αντικρουόμενα συμφέροντά τους. Κατά ειρωνικό τρόπο, η Τουρκία φαίνεται τώρα να είναι η χώρα που ταιριάζει πιο πολύ στην παλαιά ψυχροπολεμική γραμμή της συμμαχίας. Οι πολιτικοί των ΗΠΑ που καλωσόρισαν την Τουρκία στο ΝΑΤΟ το 1952 ίσως θα είχαν εκπλαγεί αν άκουγαν τους σημερινούς επικριτές να θέτουν ερωτήματα σχετικά με την συμμετοχή της [5] στην συμμαχία επειδή άφησε ανενόχλητους αριστερούς αντάρτες να πολεμήσουν με το ISIS ή για το ότι αντέδρασε πολύ βίαια [6] στις ρωσικές προκλήσεις.

Υπάρχει αφθονία αξιακών και πρακτικών λόγων για να καταδικαστεί η εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Η Τουρκία μπορεί να ήταν απερίσκεπτη στο να αντιδράσει κατά της Ρωσίας [7], και ο ενθουσιασμός της για τις ριζοσπαστικές ομάδες στην Συρία έχει ήδη αποδειχθεί επικίνδυνος. Αλλά το να συζητηθούν αυτά τα σημεία διαφωνίας με λιγότερο ηθικολογικούς όρους θα καθιστούσε ευκολότερη την εστίαση στους πολλούς στόχους που εξακολουθούν να μοιράζονται η Άγκυρα και η Ουάσιγκτον, κυρίως στην πρόληψη της εξάπλωσης της βίας στην περιοχή. Και αν η αυξανόμενα αντιδημοκρατική συμπεριφορά της κυβέρνησης της Τουρκίας προσφέρει ένα πιο κατάλληλο θέμα για ηθικολογία, οι Αμερικανοί θα ακούγονταν πιο πειστικοί αν αναγνώριζαν πόσο λίγη ανησυχία έδειξε η Ουάσιγκτον για την δημοκρατία στην Τουρκία κατά τα πρώτα χρόνια της σχέσης της με την Άγκυρα.

Άνθρωποι πλήττονται από κανόνια νερού και δακρυγόνα στην Κωνσταντινούπολη τον Ιούνιο του 2015, κατά την διάρκεια διαδήλωσης μνήμης για τον Berkin Elvan, έναν έφηβο που τραυματίστηκε θανάσιμα σε αντικυβερνητική διαδήλωση το 2013. HUSEYIN ALDEMIR / REUTERS
-----------------------------------

ΟΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΑΝΔΡΕΣ

Το 1947, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Χάρυ Τρούμαν, αιτιολόγησε την αμερικανική οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη προς την Ελλάδα και την Τουρκία σε μια ομιλία που καθιέρωσε το Δόγμα Τρούμαν [8]. Εντυπωσιακά, οι επαναλαμβανόμενες (και χαρακτηριστικές) αναφορές του στην ελληνική δημοκρατία δεν είχαν αντίστοιχο στην συζήτησή του για την Τουρκία. Και πράγματι, πολλοί αξιωματούχοι της κυβέρνησης Τρούμαν έβλεπαν τον πρόεδρο της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού ως τον «ισχυρό άνδρα του σωστού είδους» -έναν αντιδημοκρατικό ηγέτη του οποίου η συμπεριφορά ήταν καλύτερη από εκείνη των Ευρωπαίων δικτατόρων κατά την προηγούμενη δεκαετία και ο οποίος θα μπορούσε να υπολογίζεται για να συμβάλει στον περιορισμό της Σοβιετικής Ένωσης.

Αν η κυβέρνηση των ΗΠΑ προσπάθησε ποτέ να καταστήσει την βοήθεια προς την Τουρκία εξαρτημένη από τον εκδημοκρατισμό κατά τα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, η απόδειξη της προσπάθειας δεν έχει φανεί στα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Μια από τις λίγες καταγεγραμμένες συνομιλίες σχετικά με το θέμα που όντως φαίνεται στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ έλαβε χώρα το 1948: Ένα μέλος της στρατιωτικής αποστολής των ΗΠΑ στην Τουρκία ρώτησε τον επικεφαλής της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας, Naci Akalin, σχετικά με «παρατηρήσεις από μερικά από τα μέλη της τουρκικής αντιπολίτευσης ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αντιληφθούν ότι η Τουρκία … δεν είναι δημοκρατική και … θα αποσύρουν τις αμερικανικές ενισχύσεις». «Η απάντηση του Naci», ανέφερε ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ, «ήταν να γελάσει και να πει ότι, εφόσον οι ενισχύσεις συνεχίζουν να καταφθάνουν, οι ΗΠΑ προφανώς είναι πεπεισμένες ότι η Τουρκία είναι δημοκρατική».

Δύο χρόνια αργότερα, σε μια αξιοπρόσεκτη πράξη πολιτικής διεργασίας, ο Ινονού πραγματοποίησε ελεύθερες εκλογές, έχασε και παρέδωσε οικειοθελώς την εξουσία. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι ήταν τόσο έκπληκτοι από αυτό όπως και οι περισσότεροι Τούρκοι ψηφοφόροι, και μαζί με τους νεοεκλεγέντες ηγέτες της Τουρκίας, η Ουάσιγκτον γρήγορα και με ενθουσιασμό αγκάλιασε την δημοκρατική ταυτότητα της χώρας ως θεμελιώδες στοιχείο της αμερικανο-τουρκικής συνεργασίας. Παρ’ όλα αυτά, όταν οι νέοι ηγέτες της Τουρκίας άρχισαν να χάνουν το ενδιαφέρον τους για την δημοκρατία προς το τέλος της δεκαετίας του 1950, η συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες συνέχισε με εντατικούς ρυθμούς, όπως έκανε και κατά την διάρκεια των τεσσάρων στρατιωτικών πραξικοπημάτων στην διάρκεια των επόμενων 50 ετών. Οι κοινές αξίες ήταν ένα όφελος, αλλά όχι μια αναγκαιότητα: Οι ηγέτες και στις δύο χώρες ανησυχούσαν περισσότερο για την Σοβιετική Ένωση.

Περίπου όπως η δημοκρατία έγινε κεντρικής σημασίας για την αμερικανο-τουρκική συμμαχία μόνο αφότου η Τουρκία έγινε δημοκρατική, η ένταξη στο ΝΑΤΟ φάνηκε να γίνεται ένα καθοριστικό στοιχείο της Δυτικής ταυτότητας της Τουρκίας μόνο αφότου η Τουρκία είχε ήδη ενταχθεί στην συμμαχία. Μετά την ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ το 1952, Τούρκοι και Αμερικανοί αξιωματούχοι μνημόνευσαν την στιγμή ως το αποκορύφωμα του ονείρου του Ατατούρκ, ως την τελική απόδειξη ότι η Τουρκία είχε γίνει δεκτή ως μια Δυτική και ευρωπαϊκή χώρα [9]. Αλλά στην ταραχώδη έλευση του Ψυχρού Πολέμου, οι στρατηγικές πραγματικότητες ήταν πολύ πιο σημαντικές για την ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ από όσο οι ευρείες αφηγήσεις περί τουρκικής ταυτότητας. Πράγματι, όταν οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ πρότειναν μια βορειοατλαντική συμμαχία που θα ενώνει τις χώρες της βορειοδυτικής Ευρώπης, οραματίστηκαν αρχικά μια ξεχωριστή συμμαχία -ίσως επικεντρωμένη στην Μέση Ανατολή ή την Μεσόγειο- η οποία θα περιλάμβανε την Τουρκία και μια σειρά από άλλες χώρες. Οι Τούρκοι ηγέτες επιδίωξαν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, επειδή συνειδητοποίησαν ότι σε όποια συμμαχία των ΗΠΑ περιέχοντο η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, θα ήταν εκείνη [η συμφωνία] που η Ουάσινγκτον θα ήταν περισσότερο αποφασισμένη να υπερασπιστεί. Όταν η συμμαχία προχώρησε να δεχθεί την Ιταλία (που δεν είναι χώρα του Βόρειου Ατλαντικού), το ΝΑΤΟ έχασε την αρχική γεωγραφική του λογική, και οι Τούρκοι πολιτικοί πολλαπλασίασαν τις προσπάθειές τους για να ενταχθούν. Καθώς το ΝΑΤΟ άρχισε να φαίνεται σαν το μόνο παιχνίδι που παιζόταν, πολλοί Αμερικανοί αξιωματούχοι άρχισαν να ανησυχούν ότι μια άρνηση για ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ θα έστελνε λάθος μήνυμα προς αμφότερες την Άγκυρα και την Μόσχα -δηλαδή, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήταν πραγματικά δεσμευμένες στην άμυνά τους.

Μια τελετή στο μαυσωλείο του Κεμάλ Ατατούρκ που σηματοδοτεί την επέτειο του θανάτου του, στην Άγκυρα, τον Νοέμβριο του 2014. UMIT BEKTAS / REUTERS
--------------------------------------

ΑΣ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΣ

Με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία έχασαν την αντικομμουνιστική αιτία που τις ένωνε. Όμως, ορισμένες από τις εντάσεις που εμφανίστηκαν πρόσφατα στην συμμαχία παρ’ όλα αυτά απηχούν εκείνες που υπήρχαν κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Εξετάστε την απροθυμία της Άγκυρας, το 2009 και το 2010, να ενταχθεί στις εντεινόμενες Δυτικές κυρώσεις κατά του Ιράν [10], όπου η Τουρκία έχει μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα. Μερικοί κριτικοί των ΗΠΑ εξέφρασαν αποτροπιασμό για το ότι η Τουρκία θα προσπαθούσε να διατηρήσει καλές σχέσεις με ένα καταπιεστικό θεοκρατικό καθεστώς μόνο και μόνο επειδή η κυβέρνησή του έτυχε να ελέγχει άφθονες πηγές ενέργειας. Αλλά κάτω από την οργή υπάρχει μια πιο διαρθρωτική πηγή έντασης: Η Άγκυρα είχε κάθε λόγο να ανησυχεί σχετικά με έναν πυρηνικά εξοπλισμένο γείτονα, αλλά θα μπορούσε να αντέξει να είναι πιο αδιάφορη για την απειλή, διότι ήξερε ότι εξακολουθούσε να προστατεύεται από την πυρηνική ομπρέλα του ΝΑΤΟ. Η απογοήτευση των αξιωματούχων των ΗΠΑ εκείνη την εποχή θα ήταν οικεία στους αντίστοιχους της προηγούμενης γενιάς, οι οποίοι ανησυχούσαν ότι η ασφάλεια που της παρασχέθηκε από την ένταξη στο ΝΑΤΟ είχε αφήσει ελεύθερη την Τουρκία να συνεχίζει την διαμάχη της με την Ελλάδα για την Κύπρο εις βάρος του ΝΑΤΟ.

Πράγματι, οι αμερικανο-τουρκικές σχέσεις δεν ήταν ποτέ απολύτως ομαλές, και εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν μια μακρά λίστα με λόγους για τους οποίους η Τουρκία υπήρξε μια προβληματική σύμμαχος, οι Τούρκοι διπλωμάτες έχουν μια εξίσου μακρά λίστα παραπόνων για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Με το να υποστηρίζουν επανειλημμένα [11] ότι οι Κούρδοι τρομοκράτες ήταν το ηθικό ισοδύναμο του ISIS, για παράδειγμα, ο Ερντογάν εμφανίστηκε ανησυχητικά εθελοτυφλών στην εξαιρετική βαρβαρότητα του ISIS. Ωστόσο, θα πρέπει επίσης να είναι σαφές το γιατί η Τουρκία είναι αναστατωμένη από την στήριξη της Ουάσινγκτον προς τους Κούρδους μαχητές στην Συρία, των οποίων οι Κούρδοι σύμμαχοι στην Τουρκία [12] σκοτώνουν Τούρκους στρατιώτες σε μια συνεχιζόμενη εμφύλια σύγκρουση.

Εν μέσω συνεχιζόμενων ανησυχιών ότι η βία από τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας [13] εξαπλώνεται στην Τουρκία, το ΝΑΤΟ θα παραμείνει σημαντικός εγγυητής της σταθερότητας της χώρας. Αλλά για να μπει πραγματικά ο κίνδυνος εξάπλωσης στην άκρη, θα απαιτηθεί αποτελεσματική αμερικανο-τουρκική συνεργασία προς μια διπλωματική λύση στην Συρία. Για να πετύχει αυτή η συνεργασία, Αμερικανοί και Τούρκοι πολιτικοί παρομοίως χρειάζονται μια ειλικρινή κατανόηση των ριζών και της ιστορίας της σχέσης των χωρών τους.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα ελληνικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-12-09/getting-real-a...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2014-05-26/erdogans-coup
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2014-08-12/president-erdogan
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-02-09/turkeys-evolvi...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/1953-04-01/nato-changes-direction
[5] http://www.politico.com/magazine/story/2014/10/time-to-kick-turkey-out-o...
[6] http://www.forbes.com/sites/dougbandow/2015/11/25/turkey-downs-russian-p...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-11-29/clash-empires
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/1974-01-01/re...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/1954-07-01/turkey-joins-west
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/how-prevent-iranian-bomb
[11] http://www.cnn.com/videos/world/2015/10/12/turkey-intv-amanpour-pleitgen...
[12] https://www.foreignaffairs.com/photo-galleries/2015-06-03/women-pkk
[13] https://www.foreignaffairs.com/articles/levant/2015-10-20/help-refugees-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition