Η γεωπολιτική των συνομιλιών στο Παρίσι

Καμία από τις μεγάλες δυνάμεις δεν θα μπορούσε να διαμορφώσει αποφασιστικά την συμφωνία του Παρισιού δουλεύοντας μόνο με τους στενότερους συμμάχους της. Κάθε ζευγάρι αποτελεί μόνο το 30% των παγκόσμιων εκπομπών. Θα πρέπει όλοι να ευθυγραμμιστούν με τις άλλες ομάδες. Η μεγαλύτερη ομάδα είναι οι λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες (Least Developed Countries, LDC) και η (επικαλυπτόμενη) Ομάδα της Αφρικής. Αυτές οι δύο, ιστορικά επικεντρώνονταν στην προσπάθειά τους να κερδίσουν χρηματοδότηση που θα τις βοηθούσε να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις από το κλίμα [11]. Ένας ισχυρός νέος παίκτης ήταν το Φόρουμ των Κλιματικά Ευάλωτων (Climate Vulnerable Forum, CVF), το οποίο φέρνει κοντά χώρες που κινδυνεύουν περισσότερο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, από το μεσαίου εισοδήματος Μπαρμπάντος [12] μέχρι μεγάλες χώρες με χαμηλό εισόδημα, όπως το Bangladesh [13] και οι Φιλιππίνες [1]. Το CVF επίσης θέλει χρηματοδότηση, αλλά η κύρια προτεραιότητά του είναι να εξασφαλίσει δεσμευτική δράση για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής σε κάτω από 1,5 βαθμούς Κελσίου. Το CVF συμπληρώνει την πιο καθιερωμένη Ομάδα Μικρών Αναπτυσσόμενων Νησιωτικών Κρατών (Small Island Developing States, SIDS), η οποία έχει παρόμοιους στόχους αλλά λιγότερη πολιτική επιρροή, στην προσπάθειά τους να αποφύγουν μια χαμηλής φιλοδοξίας συναλλαγή μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων.

Το σύνθημα «Όχι Σχέδιο Β» προβάλλεται στο Πύργο του Άιφελ, στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Διάσκεψης για την Κλιματική Αλλαγή του 2015 (COP21) στο Le Bourget, κοντά στο Παρίσι, στις 11 Δεκεμβρίου 2015. CHARLES PLATIAU / REUTERS
------------------------------------

Αυτό το συνωστισμένο πεδίο οργανώνεται σε έναν βασικό τρίγωνο σχέσεων. Στη μια γωνία είναι η Κίνα και η Ινδία, που προσπαθούν να πείσουν τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες της Αφρικής και ότι η συνεργασία παράγει μεγαλύτερη πίεση στις πλουσιότερες χώρες να δώσουν βοήθεια. Και έτσι μιλούν για «ισοτιμία» και «διαφοροποίηση». Μέσω αυτής της συμμαχίας, ήλπιζαν να αντισταθούν στις πιέσεις για αυστηρότερους κανόνες που θα περιορίζουν σταδιακά τις εκπομπές των αναπτυσσόμενων χωρών. Η δυναμική αυτή αναδείχθηκε και από την οργή σε μια πρόταση των ΗΠΑ ότι οι αναδυόμενες οικονομίες θα μπορούσαν –οικειοθελώς- να βοηθήσουν οικονομικά τις φτωχότερες χώρες. Η πρόταση επικρίθηκε ως μια επίθεση στην θεμελιώδη αρχή της ισότητας που κρύβεται πίσω από την Σύμβαση του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC): Ότι οι αναπτυγμένες χώρες πρέπει να βοηθήσουν τις φτωχότερες χώρες, γιατί έχουν «ιστορική ευθύνη» [14] επειδή στο παρελθόν εξέπεμψαν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα και έγιναν πλούσιες. Όμως, ο αντίκτυπος της διαμαρτυρίας τους μάλλον υπονομεύθηκε από το γεγονός ότι ο Ινδός πρωθυπουργός Narendra Modi και Κινέζος ηγέτης Xi Jinping είχαν ανακοινώσει πακέτα στήριξης των φτωχότερων χωρών λίγες μόνο μέρες πριν.

Στην άλλη γωνιά, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ έχουν ως στόχο να προσελκύσουν το CVF, την Ομάδα της Αφρικής, και την SIDS με την προοπτική μιας ισχυρής συμφωνίας για τη μείωση των εκπομπών που να καλύπτει όλες τις σημαντικές πηγές εκπομπών, όπου κάθε πέντε χρόνια οι χώρες θα πρέπει να υποβάλουν αυξημένους στόχους ώστε να οδηγήσουν τις μειώσεις των παγκόσμιων εκπομπών πιο κοντά στον 1,5 βαθμό Κελσίου. Υποσχέθηκαν επίσης ένα μεγαλύτερο μερίδιο χρηματοδότησης για να βοηθήσουν τις ευθυγραμμιζόμενες χώρες να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ ελπίζουν ότι αυτές οι προσφορές θα προλάβουν αιτήματα για απότομα αυξημένη χρηματοδότηση μετά το 2020 και θα αποδυναμώσουν επιχειρήματα για αποζημιώσεις λόγω βλαβών από το κλίμα.

Αυτός ο ανταγωνισμός για την αγάπη των ομάδων των αναπτυσσόμενων χωρών τις βάζει σε ισχυρή θέση. Υπάρχει πάντα ο πειρασμός να παίξουν και με τις δύο πλευρές, αλλά αυτό θα είναι ένα επικίνδυνο και δύσκολο παιχνίδι. Αυτές οι ομάδες είναι χαλαρά δεμένοι συνασπισμοί χωρών με πολύ διαφορετικές ισορροπίες συμφερόντων. Πολλές χώρες της Ομάδας της Αφρικής είναι επίσης μέλη του ΟΠΕΚ. Έτσι, μοιάζουν περισσότερο με την κατακερματισμένη Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από όσο με την Γερμανία του καγκελάριου Όττο Βίσμαρκ. Οι χώρες έχουν διαφορετικές περιφερειακές δεσμεύσεις, και ο μεγάλος αριθμός των μελών κάνει την γρήγορη λήψη πολιτικών αποφάσεων πολύ δύσκολη. Υπό πίεση, έχουν την τάση να διασπώνται σε μικρότερες περιφερειακές ομάδες όπως οι χώρες της Ανατολικής Αφρικής. Οι επιμέρους χώρες υφίστανται επίσης έντονη διπλωματική πίεση για να αλλάξουν απόψεις από τις μεγάλες χώρες με τις οποίες έχουν ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς.

Εάν οι ομάδες των αναπτυσσόμενων χωρών προσπαθούσαν να υπερεκτιμήσουν την αξία τους, ίσως να ανάγκαζαν τον σχηματισμό μιας συμμαχίας κατά μήκος της τελικής πλευράς του τριγώνου, εκείνης μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας. Αν αυτές οι δύο δυνάμεις υπαγόρευαν την τελική συμφωνία, προκειμένου να αποφύγουν την ολική αποτυχία, αυτό πιθανότατα θα οδηγούσε στο χειρότερο σενάριο των χαλαρών κανόνων μετριασμού και των χαμηλών οικονομικών δεσμεύσεων.