Το νέο αγκάθι στο πλευρό της Ρωσίας

Για πρώτη φορά σε έξι χρόνια, ο Οργανισμός του Βορειοατλαντικού Συμφώνου ανακοίνωσε ότι θα αυξήσει τον αριθμό των μελών του, καλώντας το Μαυροβούνιο να ενταχθεί στην συμμαχία [1]. Μόλις πριν από 16 χρόνια, το ΝΑΤΟ βομβάρδιζε την μικρή χώρα των Δυτικών Βαλκανίων στο πλαίσιο της παρέμβασής του στο Κοσσυφοπέδιο [2].

Με έναν μόνιμο στρατό μόλις 2.000 ανθρώπων, η ένταξη του Μαυροβουνίου θα έχει μικρό αντίκτυπο στην στρατιωτική ισχύ της συμμαχίας. Αλλά η κίνηση αυτή έχει βαθιές πολιτικές συνέπειες. Καταδεικνύει την πρόοδο που οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, και ιδίως το Μαυροβούνιο, έχουν σημειώσει από τους αιματηρούς και τραυματικούς τους πολέμους της δεκαετίας του 1990. Για να λάβει την πρόσκληση, το Μαυροβούνιο έπρεπε να προχωρήσει σε μια σειρά πολιτικών, νομικών και στρατιωτικών μεταρρυθμίσεων υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟϊκού [3] Σχεδίου Δράσης για την Ένταξη, ενός προγράμματος που προσφέρει βοήθεια και στήριξη στις χώρες που επιθυμούν να ενταχθούν στην συμμαχία.

Το ότι μια νέα ανεξάρτητη χώρα θα μπορούσε να φθάσει τα πρότυπα αυτά σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα μιλά για το διαρκές και ισχυρό δέλεαρ της ευρωατλαντικής κοινότητας. Υπό αυτή την έννοια, αυτή η αξιοσημείωτη ιστορία επιτυχίας έρχεται την κατάλληλη στιγμή -είναι ένα φωτεινό σημείο στο κατά τα άλλα σκοτεινό ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο της εσωτερικής έντασης, του προβλήματος των προσφύγων και του πολέμου στην Ουκρανία [4].

Διαδηλωτές προσπαθούν να αποφύγουν δακρυγόνα στο κέντρο της πρωτεύουσας του Κοσσυφοπεδίου, Πρίστινα, στις 18 Νοεμβρίου 2015. Η αστυνομία και οι διαδηλωτές συγκρούστηκαν στο Κοσσυφοπέδιο για δεύτερη ημέρα την περασμένη Τετάρτη σε μια επιδείνωση της κρίσης πάνω στις σχέσεις με την πρώην ηγεμονεύουσα Σερβία. HAZIR REKA / REUTERS
------------------------

Η ένταξη του Μαυροβουνίου αποτελεί επίσης ένα σημαντικό βήμα προς την εδραίωση της πολιτικής σταθερότητας και της δημοκρατίας στα Δυτικά Βαλκάνια˙ οι μεταρρυθμίσεις που ανέλαβε για να φτάσει σε αυτό το σημείο περιλαμβάνουν την ενίσχυση των κυβερνητικών δομών και των δημοκρατικών θεσμών, καθώς και το να φέρνει τον στρατό του στα πρότυπα του ΝΑΤΟ. Η ένταξη στο ΝΑΤΟ θα μετατρέψει το Μαυροβούνιο σε περιφερειακό ηγέτη και ένα παράδειγμα για το πώς μια μικρή χώρα, ούτε καν μια δεκαετία παλιά, μπορεί να κάνει μεγάλη πρόοδο, αρκεί να έχει αρκετή πολιτική φιλοδοξία. Η κίνηση αυτή θα μπορούσε να εμπνεύσει κι άλλους, όπως η FYROM και η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, να επανενεργοποιήσουν αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για ενδεχόμενη ένταξη, μια διαδικασία που έχει μείνει στάσιμη και στις δύο χώρες. Η πρόσκληση στο Μαυροβούνιο θα στείλει επίσης ένα μήνυμα προς την Γεωργία και την Ουκρανία ότι το ΝΑΤΟ, στην πραγματικότητα, τιμά την «πολιτική ανοιχτών θυρών» του, κάτι που αμφισβητήθηκε απέναντι στην προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία [5].

Η Ρωσία είναι κατηγορηματικά αντίθετη με την επέκταση του ΝΑΤΟ [6], κάτι που οφείλεται στον βαθιά ριζωμένο και ιστορικό φόβο της μην «περικυκλωθεί» από έναν πιθανό αντίπαλο. Στην Ρωσία, ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν διογκώνει την απειλή του ΝΑΤΟ ως κορυφαίο γεωπολιτικό εχθρό της χώρας, προκειμένου να ανατροφοδοτήσει εντάσεις της ψυχροπολεμικής εποχής και να εδραιώσει την εγχώρια εξουσία του. Το γεγονός αυτό καθιστά στρατηγική προτεραιότητα για την Ρωσία τον περιορισμό της επέκτασης του ΝΑΤΟ. Όπως ήταν αναμενόμενο, η Ρωσία κατήγγειλε γρήγορα την πρόσκληση του ΝΑΤΟ στο Μαυροβούνιο, το οποίο απέκτησε την ανεξαρτησία του από τον φυσικό σύμμαχο της Ρωσίας στην περιοχή, την Σερβία, μόλις πριν από εννέα χρόνια. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας κάλεσε την απόφαση «ένα βήμα ανοιχτής αντιπαράθεσης κατάφορτο με πρόσθετες αποσταθεροποιητικές συνέπειες για το σύστημα της ευρω-ατλαντικής ασφάλειας» και ο Ντμίτρι Πεσκόφ, ο εκπρόσωπος του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, δήλωσε ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ «δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε αντίποινα ... από την ρωσική πλευρά».

Οι προειδοποιήσεις αυτές είναι πιθανώς ρητορικές. Το Μαυροβούνιο είναι γεωγραφικά πιο απομονωμένο από την Ρωσία από όσο η Γεωργία ή η Ουκρανία. Είναι πιο πιθανό ότι η Ρωσία θα προβεί σε αντίποινα μέσω πολιτικών ή οικονομικών καναλιών. Ήδη, φιλο-ρωσικές ομάδες στο Μαυροβούνιο έχουν κατέβει στους δρόμους [7] για να διαμαρτυρηθούν κατά της ένταξης στο ΝΑΤΟ και έχουν επίσης ζητήσει την παραίτηση του πρωθυπουργού του Μαυροβουνίου, Μίλο Τζουκάνοβιτς. Η Ρωσία μπορεί να ανατροφοδοτήσει νέες πολιτικές ταραχές, προκειμένου να κάνει την χώρα να φαίνεται πάρα πολύ ασταθής για να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Αυτό ίσως να μην είναι δύσκολο να το κάνει. Στο εσωτερικό της χώρας, το Μαυροβούνιο αντιμετωπίζει αντι-ΝΑΤΟ ομάδες συμπεριλαμβανομένων εκείνων μέσα από την Ορθόδοξη Εκκλησία και από τα πολιτικά κόμματα που τονίζουν τους δεσμούς με την Σερβία και την Ρωσία έναντι του ΝΑΤΟ.

Η Ρωσία έχει επίσης σημαντική οικονομική επιρροή στην χώρα, ιδιαίτερα στον τομέα του τουρισμού και στην αγορά ακινήτων (κατ’ εκτίμηση το 40% των ακινήτων του Μαυροβουνίου είναι ρωσικής ιδιοκτησίας)˙ ως εκ τούτου, η Μόσχα, η οποία έθεσε ένα εμπάργκο τροφίμων για το Μαυροβούνιο αφότου συμπαρατάχθηκε με την Δύση σχετικά με την Ουκρανία, θα μπορούσε να επιβάλλει περισσότερες κυρώσεις, προκειμένου να τιμωρήσει περαιτέρω την χώρα για τις Δυτικότροπες πολιτικές της φιλοδοξίες.

Αγόρια, Σέρβοι του Κοσσυφοπεδίου, στέκονται στον δρόμο κατά την διάρκεια διαδήλωσης, στις 17 Οκτωβρίου 2011. MARKO DJURICA / REUTERS
---------------------------------

Στο εσωτερικό της χώρας, το κοινό του Μαυροβουνίου είναι δύσπιστο για το ότι η ένταξη στο ΝΑΤΟ θα είναι οικονομικά συμφέρουσα και είναι επιφυλακτικό όσον αφορά τα κίνητρα της τρέχουσας κυβέρνησης, δεδομένου ότι Τζουκάνοβιτς, ο ίδιος άνθρωπος που έχει οδηγήσει την χώρα του στην ένταξη στο ΝΑΤΟ, έχει κατηγορηθεί για οικονομική διαφθορά [8]. Μια έρευνα από το BBC το 2012, διαπίστωσε ότι ο ίδιος και οι συνεργάτες του είχαν χρησιμοποιήσει μια εν μέρει δημόσια χρηματοδοτούμενη τράπεζα για προσωπική τους χρήση.

Όταν τα 28 μέλη του ΝΑΤΟ ψηφίσουν για την ένταξη του Μαυροβουνίου κατά το επόμενο έτος, η Ρωσία μπορεί να χρηματοδοτήσει τα αντι-ΝΑΤΟϊκά πολιτικά κόμματα σε χώρες πιο επιρρεπείς στο ρωσικό χρήμα, όπως η Ουγγαρία, η Ελλάδα, ή η Τσεχική Δημοκρατία, για να ψηφίσουν «όχι». Κατά το παρελθόν, τα κοινοβούλια των μελών του ΝΑΤΟ έχουν πάντα αναβάλλει την απόφαση της κυβέρνησής τους για την διεύρυνση του ΝΑΤΟ, αλλά δεδομένου ότι η απόφαση απαιτεί ομόφωνη συναίνεση μεταξύ και των 28 κρατών-μελών, η ρωσική επιρροή εξακολουθεί να αποτελεί κίνδυνο.

Το πιο πιθανό σενάριο, ωστόσο, είναι ότι η Ρωσία θα προσπαθήσει να αποτρέψει την Σερβία από το να ακολουθήσει την πορεία του Μαυροβουνίου. Τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία έχει εργαστεί για την εδραίωση της επιρροής της στην Σερβία και την Δημοκρατία Σέρπσκα (Republika Srpska), την εθνολογικά σερβική οντότητα στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη, μέσω της οικονομικής ενίσχυσης και της στρατιωτικής συνεργασίας.

Η ΕΕ ξεκίνησε ενταξιακές συνομιλίες με την Σερβία στον απόηχο της ανακοίνωσης για την ένταξη του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ. Αυτό αποδεικνύεται σπάνιο παράδειγμα συντονισμού μεταξύ του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, δύο θεσμών που παλεύουν να εργαστούν από κοινού, λόγω των πολιτικών διαιρέσεων ανάμεσα σε δύο από τα μέλη τους, της Τουρκίας και της Κύπρου. Αλλά η κίνηση αυτή ανοίγει επίσης νέες προοπτικές για την Ρωσία ώστε να εκτροχιάσει την πρόοδο στα Βαλκάνια, είτε μέσω συνομιλιών ένταξης της Σερβίας στην ΕΕ είτε μέσω της εύθραυστης ειρηνευτικής συμφωνίας Σερβίας-Κοσσυφοπεδίου [9] για την οποία η ΕΕ μεσολάβησε το 2013.

Οι κρίσεις στην Μέση Ανατολή και την Ουκρανία έχουν ωθήσει τα Βαλκάνια προς τα κάτω στην λίστα προτεραιότητας για πολλούς διατλαντικούς ηγέτες. Αλλά είναι καιρός να δώσουν προσοχή στην περιοχή και πάλι. Η σχετική ηρεμία και ειρήνη δεν θα πρέπει να θεωρηθούν δεδομένες. Η οικονομική δυσπραγία και η προσφυγική και μεταναστευτική κρίση έχουν πιέσει τις καινοφανείς δημοκρατίες των Βαλκανίων στα όριά τους και άνοιξαν νέους δρόμους για την ανάμιξη της Ρωσίας. Η Βοσνία κινδυνεύει να οπισθοδρομήσει σε πολιτικές αναταραχές, και οι φιλόδοξες πολιτικές και δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις της πΓΔΜ υπέστησαν μια μνημειώδη οπισθοδρόμηση αυτό το καλοκαίρι μετά από ένα σκάνδαλο υποκλοπών των συνομιλιών των ηγετών της αντιπολίτευσης από την κυβέρνηση, και την εθνοτική βία στην περιοχή του Κουμάνοβο. Ακόμη και η καθοριστική ειρηνευτική συμφωνία Σερβίας-Κοσσυφοπεδίου κρέμεται από μια κλωστή σήμερα˙ στο Κοσσυφοπέδιο ξέσπασαν διαδηλώσεις τον περασμένο μήνα, όταν η κυβέρνηση έκανε μια συμφωνία με την Σερβία για την ένταξη περιοχών σερβικής πλειονότητας στο Κόσοβο -μια κίνηση που υποστηρίζεται από τις Βρυξέλλες. Αυτές είναι εκδηλώσεις βαθιών και ανεπίλυτων πολιτικών, εθνοτικών και οικονομικών εντάσεων που αναδεύονται κάτω από την επιφάνεια της δήθεν προόδου προς την κατεύθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αυτός είναι ο λόγος που η πρόσκληση στο Μαυροβούνιο για ένταξη στο ΝΑΤΟ, αν και αποτελεί ένα σημαντικό ορόσημο, δεν σημαίνει ότι η ειρήνη στην περιοχή είναι δεδομένη.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/yugoslavia-montenegro/2015-12-24...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/bosnia-herzegovina/2015-12-15/mo...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2000-05-01/kosovo-seething
[3] https://www.foreignaffairs.com/interviews/2015-05-27/natos-next-move
[4] https://www.foreignaffairs.com/anthologies/2015-04-09/crisis-ukraine
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2014-03-14/wi...
[6] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/1996-09-01/enlargi...
[7] http://www.rferl.org/content/thousands-montenegro-protest-against-nato-m...
[8] http://www.bbc.com/news/world-europe-18237811
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/kosovo/2013-04-24/kosovo-and-ser...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition