Η Κύπρος στο επίκεντρο

Σε μια πρόσφατη δεκεμβριάτικη ημέρα, ο γαλήνιος απογευματινός περίπατος των ανθρώπων στην πεζοδρομημένη παραλία της [1] Λεμεσού διακόπηκε ξαφνικά. Στον ουρανό, ένα σμήνος βρετανικών πολεμικών αεροπλάνων βρυχήθηκε από την κοντινή Αεροπορική Βάση του Ακρωτηρίου, πέταξε χαμηλά πάνω από την ανατολική Μεσόγειο, και κατευθύνθηκε προς την Συρία [2], μόλις 100 μίλια μακριά.

Αυτή ήταν η δεύτερη φορά που ο πεζόδρομος συγκλονίστηκε από πολεμικά αεροπλάνα εκείνη την ημέρα. Νωρίτερα, οι παρευρισκόμενοι διαπίστωσαν επίσης ισραηλινά μαχητικά αεροπλάνα που πετούσαν πάνω από το κεφάλι τους κατά την διάρκεια ασκήσεων. Στο λιμάνι από κάτω, άραζαν ρωσικά [3] πολεμικά πλοία, ανεφοδιαζόμενα στον δρόμο τους προς την Ανατολή. Αργότερα, επίσης, ένα σκάφος σεισμικών ερευνών με έδρα την Λεμεσό, ναυλωμένο από μια αμερικανική εταιρεία, έστειλε ξέφρενα ραδιοφωνικά μηνύματα για να πει ότι [τα προηγούμενα μηνύματα] είχαν υποκλαπεί και στην συνέχεια είχαν καλυφθεί από μια τουρκική [4] φρεγάτα.

Όλη αυτή η στρατιωτική δραστηριότητα (προφανώς ρουτίνας πλέον) είναι μια ορατή υπενθύμιση ότι η Κύπρος, το προκεχωρημένο φυλάκιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης [5] στο Λεβάντε, είναι και πάλι στο επίκεντρο ενός γόρδιου δεσμού περιφερειακών συγκρούσεων και γρίφων. Αυτά κυμαίνονται από την προσφυγική κρίση της Συρίας μέχρι την ανάπτυξη ισραηλινού πετρελαίου και φυσικού αερίου˙ από την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι τον αυξανόμενο ρόλο της Ρωσίας στην Μέση Ανατολή [6]. Ο Λίβανος [7] και η Αίγυπτος [8] εμφανίζονται στο μίγμα, επίσης, όπως κάνουν και οι διαφορές επί των θαλασσίων συνόρων μεταξύ Ελλάδας [9] και Τουρκίας.

Όλα αυτά τα ζητήματα διατρέχουν την Λευκωσία, την πρωτεύουσα της διαιρεμένης Κύπρου, όπου οι συνομιλίες υπό την αιγίδα του ΟΗΕ με στόχο την επανένωση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων έχουν πλέον εισέλθει στο 52 ο έτος τους. Ίσως αναπάντεχα, η επιτυχία ή η αποτυχία αυτών των φαινομενικά ατελείωτων συνομιλιών είναι ολοένα και πιο ζωτικής σημασίας για την επίλυση ενός πλήθους άλλων επικαλυπτόμενων και αλληλένδετων περιφερειακών διλημμάτων.

Ένα μεταγωγικό αεροσκάφος A400M της βρετανικής Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας τροχοδρομεί στον διάδρομο μετά την προσγείωσή του στην Αεροπορική Βάση Ακρωτηρίου στην Νότια Κύπρο, στις 3 Δεκεμβρίου 2015. DARREN STAPLES / REUTERS
-----------------------------------

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΕΡΙΟΥ

Η διασύνδεση μεταξύ της διαφοράς για την Κύπρο και των άλλων διλημμάτων της περιοχής τονίστηκε πιο πρόσφατα στα τέλη Δεκεμβρίου από αναφορές για μια νέα προσέγγιση μεταξύ της Τουρκίας και του Ισραήλ [10]. Στο πλαίσιο των αναφερόμενων ως όρων της ανανεωμένης σχέσης (που ήταν στον «πάγο» από το 2010) [11], οι δύο χώρες μπορούν να αρχίσουν να μελετούν και πάλι την λειτουργία ενός μεταξύ τους αγωγού φυσικού αερίου, ο οποίος θα συνδέει τα πρόσφατα ανακαλυφθέντα ισραηλινά υπεράκτια πεδία αερίου με την Τουρκία, μια χώρα με αυξανόμενη ζήτηση για ενέργεια, αλλά χωρίς πολλούς δικούς της υδρογονάνθρακες.

Μια γρήγορη ματιά στον χάρτη, ωστόσο, καταδεικνύει το πρόβλημα μιας τέτοιας ιδέας -και το γιατί η Κύπρος μπορεί να είναι το κλειδί για την λύση του. Στα νότια του νησιού, στην άκρη της 200 μιλίων θαλάσσιας Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της (ΑΟΖ), βρίσκεται το κυπριακό μη αναπτυγμένο κοίτασμα φυσικού αερίου «Αφροδίτη» [12]. Ακριβώς δίπλα σε αυτό βρίσκεται το ανεκμετάλλευτο ισραηλινό πεδίο «Λεβιάθαν», και μακρύτερα προς τα νοτιοδυτικά, αιγυπτιακά πεδία αερίου εκτείνονται κατά μήκος των βορειο-αφρικανικών ακτών της εν λόγω χώρας.

Κάθε υποθαλάσσια ζεύξη μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας θα πρέπει είτε να περάσει μέσω των υδάτων του Λιβάνου και της Συρίας είτε να διασχίσει την κυπριακή ΑΟΖ. Η πρώτη εναλλακτική λύση είναι προφανώς γεμάτη δυσκολίες. Εκτός από τις συνεχιζόμενες συγκρούσεις στην Συρία, ο Λίβανος και το Ισραήλ δεν έχουν ακόμη συμφωνήσει στα τελικά θαλάσσια σύνορά τους. Μια συνθήκη οριοθέτησης μεταξύ Κύπρου, Ισραήλ και Λιβάνου εξακολουθεί να μην έχει επικυρωθεί από το κοινοβούλιο του Λιβάνου.

SAM PEPPLE & MATT BAKER / SAMPLE CARTOGRAPHY
--------------------------------------

Ωστόσο, η εναλλακτική λύση έχει μεγάλα προβλήματα, επίσης. Συγκεκριμένα, η Δημοκρατία της Κύπρου και η Τουρκία παραμένουν εχθρικές, και η ανάπτυξη ενός αγωγού μέσα από την περιοχή θα επηρεάσει επίσης τα σχέδια της Κύπρου για την αξιοποίηση του κοιτάσματος της Αφροδίτης.

Η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει την κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Κύπρου, η οποία έχει σχεδόν εξ ολοκλήρου ελληνοκυπριακή σύνθεση αφότου ξέσπασε στο νησί διακοινοτική βία μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων το 1964. Αντ’ αυτού, η Τουρκία, η οποία εισέβαλε στην Κύπρο το 1974, είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που αναγνωρίζει ένα αποσχισθέν κράτος στο βόρειο τρίτο του νησιού -την λεγόμενη Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ)- που αποτελείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από Τουρκοκύπριους και καλύπτει την περιοχή που κατελήφθη από την εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων. Η Τουρκία εξακολουθεί να διατηρεί περίπου 30.000 στρατιώτες στο βόρειο τμήμα, το οποίο διαχωρίζεται από το έδαφος που ελέγχεται από την Δημοκρατία της Κύπρου από την νεκρή ζώνη του ΟΗΕ. Ομοίως, η Δημοκρατία της Κύπρου αρνείται να αναγνωρίσει την ΤΔΒΚ ή να ξεκινήσει σχέσεις με την Τουρκία.

Ένα αποτέλεσμα της διαμάχης ήταν η έλλειψη οποιασδήποτε συμφωνίας μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας για τα θαλάσσια σύνορα, με την ΤΔΒΚ επίσης πρόσφατα να διεκδικεί υπεράκτια δικαιώματα και ένα μερίδιο του «Αφροδίτη» και οποιωνδήποτε τυχόν μελλοντικών ανακαλύψεων. Οι διαπληκτισμοί έχουν εμποδίσει την εξερεύνηση για πετρέλαιο και φυσικό αέριο σε μεγάλο μέρος της ανατολικής Μεσογείου, οξύνοντας αμέσως τις εντάσεις κάθε φορά που ένα πλοίο ερευνών αποπλέει από το λιμάνι.

Με άλλα λόγια, είναι εξαιρετικά απίθανο ότι η Κύπρος, η οποία απολαμβάνει την διεθνή αναγνώριση και την συμμετοχή της στην ΕΕ, θα επιτρέψει έναν αγωγό προς την Τουρκία που θα διασχίζει την ΑΟΖ της. Την ίδια στιγμή, η χώρα αντιμετωπίζει πρόβλημα στην ανάπτυξη πόρων φυσικού αερίου χωρίς τον φαινομενικό εταίρο της Τουρκίας, το Ισραήλ.

Η Κύπρος είναι όντως πάρα πολύ μικρή αγορά, και πολύ μακριά από το μετρίου μεγέθους κοίτασμα «Αφροδίτη», για να δικαιολογήσει έναν ακριβό αγωγό. Οι ειδικοί έχουν προτείνει ότι μια πιο οικονομικά βιώσιμη εναλλακτική λύση θα ήταν να συνδυαστεί το κοίτασμα «Αφροδίτη» με το κοντινό «Λεβιάθαν» και στην συνέχεια να σταλεί το φυσικό αέριο από αμφότερα τα κοιτάσματα με έναν μικρότερο αγωγό στην Αίγυπτο, όπου θα μπορούσε να μετατραπεί σε υγροποιημένο φυσικό αέριο στους δύο (επί του παρόντος εκτός λειτουργίας) τερματικούς σταθμούς και στην συνέχεια να εξαχθεί.

Η Κύπρος, έτσι, ήταν πρόθυμη για στενότερες σχέσεις με το Ισραήλ -ειδικά αφότου οι σχέσεις του Ισραήλ με την Τουρκία επιδεινώθηκαν σοβαρά το 2010- όθεν τα ισραηλινά αεροσκάφη πετούν πάνω από την Λεμεσό.

Παρά την προφανή ταύτιση συμφερόντων, ωστόσο, οι δύο χώρες έχουν σημειώσει μικρή πρόοδο στην σφράγιση μιας συμφωνίας φυσικού αερίου. Οι μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις για αυτήν την πολύ σημαντική συμφωνία που θα συνενώσει τους πόρους των δύο κοιτασμάτων φυσικού αερίου έχουν συρθεί χωρίς αποτέλεσμα. Οι ατελείωτες συζητήσεις από καιρό έχουν φέρει αμηχανία στους Κυπρίους, αλλά ίσως η πρόσφατη ανακοίνωση της ισραηλινο-τουρκικής προσέγγισης προσφέρει μια ένδειξη για την απροθυμία του Ισραήλ να υπογράψει το οτιδήποτε: Το Τελ Αβίβ είχε πλήρη επίγνωση της επίδρασης που θα μπορούσε να έχει μια συμφωνία με τους Ελληνοκυπρίους για το μέλλον των σχέσεών του με την Τουρκία, που ιστορικά ήταν ένας πολύ πιο σημαντικός στρατηγικός εταίρος.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ

Η έλλειψη διπλωματικών σχέσεων μεταξύ της Κύπρου και της Τουρκίας είναι επίσης ένα σημαντικό εμπόδιο όταν πρόκειται για τις σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ, που αναζωογονήθηκαν πρόσφατα από την πανικόβλητη αντίδραση της ΕΕ στην συριακή προσφυγική κρίση.

Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι εισέρχεται στο αεροπλάνο του για να αναχωρήσει για την Ελλάδα από την Λάρνακα, στις 4 Δεκεμβρίου 2015. JONATHAN ERNST / REUTERS
-----------------------------------------

Παρ’ ότι η Τουρκία ξεκίνησε τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ [13] ήδη από το 2005, δεν έχει πάει σχεδόν πουθενά. Η Κροατία, η οποία ξεκίνησε την διαδικασία την ίδια στιγμή, εντάχθηκε το 2013. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες, ένας από τους πιο ανασταλτικούς είναι ότι η Κύπρος έχει μπλοκάρει την διαδικασία.

Και έτσι, όταν οι αξιωματούχοι της ΕΕ δήλωσαν ότι στο πλαίσιο μιας νέας συμφωνίας με την Τουρκία, η Άγκυρα θα αναλάβει να σταματήσει τους Σύριους πρόσφυγες που εισέρχονται στην ΕΕ με αντάλλαγμα οικονομική βοήθεια, την απελευθέρωση του καθεστώτος των βίζα, και την αναζωογόνηση της διαδικασίας προσχώρησης, οι Ελληνοκύπριοι σήκωσαν τα φρύδια. Ούτε έχουν υπάρξει μέχρι σήμερα ενδείξεις ότι η Δημοκρατία της Κύπρου, η οποία μπορεί να εξακολουθεί να μπλοκάρει αποτελεσματικά τα διάφορα μέρη της διαδικασίας προσχώρησης, θα επιτρέψει ένα νέο άνοιγμα. Εν τω μεταξύ, η Άγκυρα έχει δηλώσει ότι, ανεξάρτητα από τις όποιες νέες ρυθμίσεις γίνονται με τις Βρυξέλλες, καμιά από αυτές δεν θα εφαρμόζεται στις σχέσεις της με την Κύπρο, παρά την συμμετοχή της στην ΕΕ.

Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η διαδικασία ένταξης της Τουρκίας είναι, σε κάθε περίπτωση, κάτι σαν παντομίμα, δεδομένων των θεμελιωδών γαλλικών και γερμανικών αντιρρήσεων για την ένταξη της Τουρκίας. Εν πάση περιπτώσει, μένει να φανεί το πώς ο συνεχιζόμενος κυπριακός φραγμός θα επηρεάσει την εφαρμογή της συμφωνίας των προσφύγων της Συρίας.

Η εχθρική μη αναγνώριση μεταξύ της Τουρκίας και της Κύπρου επίσης εμφανίζεται και σε μια περαιτέρω διαφωνία -αυτήν ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία για τα θαλάσσια σύνορα στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο. Τα σύνορα δεν έχουν επισημοποιηθεί, κάτι που προκαλεί σημαντικές εντάσεις καθώς και εικονικές αερομαχίες μεταξύ μαχητικών αεροσκαφών των δύο χωρών και, πιο πρόσφατα, επιπλοκές για την ελληνική και την τουρκική ακτοφυλακή που προσπαθούν να ελέγξουν την ροή των προσφύγων και των μεταναστών.

Η διευθέτηση των [θαλασσίων] συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας περιλαμβάνει τον καθορισμό των δυτικών ορίων του θαλάσσιου χώρου της Κύπρου, καθώς διασταυρώνεται με αυτούς των άλλων δύο χωρών. Επί του παρόντος, ενώ η Ελλάδα αναγνωρίζει τα όρια της Κύπρου, η Τουρκία δεν το κάνει -ένας λόγος για την πρόσφατη κάλυψη των ραδιοσημάτων του ερευνητικού πλοίου που έχει την βάση του στην Λεμεσό.

ΚΑΝΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Πολλά από τα προβλήματα της περιοχής, ωστόσο, θα μπορούσαν να εξαφανιστούν αν πετύχουν οι τρέχουσες συνομιλίες του ΟΗΕ για την επανένωση της Κύπρου. Μια λύση, που θα πρέπει να συμφωνηθεί μέσω ενός παγκύπριου δημοψηφίσματος, θα δει την Τουρκία αναγνωρίζει τη νέα δικοινοτική κυπριακή κυβέρνηση, και το αντίστροφο –ένα κλειδί για το ξεκλείδωμα των κλειστών θυρών. Και έτσι, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Φίλιπ Χάμοντ και ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Wang Yi, όλοι επισκέφθηκαν το νησί τον Δεκέμβριο για να δώσουν την επίσημη υποστήριξή τους σε μια συμφωνία.

Οι προοπτικές για την σύναψη συμφωνίας θεωρούνται τώρα ευρέως ως οι καλύτερες από ό,τι ανά πάσα στιγμή κατά τα τελευταία δέκα χρόνια. Αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή αυτή την στιγμή, τόσο ο Ελληνοκύπριος όσο και ο Τουρκοκύπριος ηγέτης -Νίκος Αναστασιάδης και Μουσταφά Ακιντζί- είναι γνωστό ότι έχουν δεσμευτεί για την εξεύρεση λύσης, κάτι σπάνιο στις διαπραγματεύσεις στην Κύπρο. Υπάρχει ακόμη κάποια συζήτηση για δημοψήφισμα, την άνοιξη του 2016, αν και αυτό είναι πιθανώς υπερβολικά αισιόδοξο.

Το κλειδί για την επιτυχία σε ένα τέτοιο δημοψήφισμα, όμως, μπορεί να είναι η Ρωσία, της οποίας ο υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, επισκέφθηκε την περιοχή τον Δεκέμβριο, αμέσως μετά τον Kerry. Η Ρωσία διαθέτει τόσο μια χριστιανική ορθόδοξη σύνδεση με τους Ελληνοκυπρίους όσο και μια ιστορική σύνδεση με το μεγάλο, φιλο-ρωσικό ελληνοκυπριακό πρώην κομμουνιστικό κόμμα, το ΑΚΕΛ, του οποίου η έγκριση σε οποιαδήποτε διευθέτηση θα είναι ζωτικής σημασίας.

Περαιτέρω, αν και οι Ελληνοκύπριοι είναι με μυριάδες τρόπους συνδεδεμένοι με την Δύση και είναι πολίτες της ΕΕ, πολλοί από αυτούς έχουν επίσης μια πολύ θετική άποψη για την Μόσχα. Δεκάδες Ρώσοι έχουν επενδύσει ή έχουν εγκατασταθεί στην Δημοκρατία, παραμένοντας εκεί παρότι έχασαν στην οικονομική κρίση του 2013. Μάλιστα, μια πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι η πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων τάσσεται υπέρ της χορήγησης στην Ρωσία κάποιων στρατιωτικών εγκαταστάσεων στο νησί, με περίπου το ένα τρίτο να υποστηρίζουν την χορήγηση στην Μόσχα όμοιων βάσεων με εκείνες που χρησιμοποιούν τα βρετανικά πολεμικά αεροσκάφη για να βομβαρδίσουν την Συρία.

Την ίδια στιγμή, βέβαια, οι σχέσεις της Ρωσίας με την Τουρκία σπάνια έχουν υπάρξει χειρότερες. Και οι διαδοχικές επισκέψεις από Κέρι και Λαβρόφ ανέδειξαν άλλη μια πτυχή του σημερινού κουβαριού προβλημάτων: Την συνεχιζόμενη αντιπαλότητα μεταξύ της Μόσχας και της Δύσης για την περιφερειακή επιρροή, που εντάθηκε από την πρόσφατη ρωσική επέμβαση στην Συρία.

Από την πλευρά τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες [14] έχουν δώσει μεγαλύτερη προτεραιότητα στις τρέχουσες συνομιλίες από ό, τι σε πολλές προηγούμενες περιπτώσεις (ο αντιπρόεδρος Τζο Μπάιντεν έκανε επίσης πρόσφατα μια επίσκεψη στο νησί). Ωστόσο, παρ’ όλα τα βαριά διπλωματικά όπλα που παρατάσσονται πίσω από μια συμφωνία, σε τελική ανάλυση, θα καταλήξει σε ένα δημοψήφισμα των Τουρκοκυπρίων και των Ελληνοκυπρίων.

Και εκεί, τα σημαντικά εμπόδια παραμένουν, με τα βασικά ζητήματα για την ασφάλεια και την περιουσία να μην έχουν ακόμη επιλυθεί. Εν τω μεταξύ, το ζήτημα της επανένωσης παραμένει εξαιρετικά συναισθηματικό και στις δύο κοινότητες. Η τελευταία φορά που ο ΟΗΕ υποστήριξε ένα παρόμοιο δημοψήφισμα, το 2004, οι Τουρκοκύπριοι ψήφισαν υπέρ της συμφωνίας και οι Ελληνοκύπριοι εναντίον –με μεγάλη διαφορά. Αυτή την φορά, το διακύβευμα είναι ακόμη υψηλότερο, με το μέλλον των κοιτασμάτων αερίου μέχρι εκείνο των προσφύγων να κρέμεται από το ποια ψήφο θα επιλέξουν οι Κύπριοι.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/cyprus/2016-01-12/cyprus-middle

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/regions/cyprus
[2] https://www.foreignaffairs.com/regions/syria
[3] https://www.foreignaffairs.com/regions/russia
[4] https://www.foreignaffairs.com/regions/turkey
[5] https://www.foreignaffairs.com/topics/eu
[6] https://www.foreignaffairs.com/regions/middle-east
[7] https://www.foreignaffairs.com/regions/lebanon
[8] https://www.foreignaffairs.com/regions/egypt
[9] https://www.foreignaffairs.com/regions/greece
[10] https://www.foreignaffairs.com/regions/israel
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-05-06/turkey-tel-aviv
[12] https://www.foreignaffairs.com/border-disputes-and-gas-fields-eastern-me...
[13] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2004-09-01/turkeys-dreams...
[14] https://www.foreignaffairs.com/regions/united-states

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition