Σβήνουν τα φώτα για το καθεστώς Πούτιν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Σβήνουν τα φώτα για το καθεστώς Πούτιν

Η επερχόμενη ρωσική κατάρρευση

Ένα άλλο σενάριο θα ήταν εάν οι ένοπλες δυνάμεις δεν μπορούν να σταματήσουν τις κατά του καθεστώτος ελίτ δυνάμεις από το να σχεδιάσουν ένα ανακτορικό πραξικόπημα ή να προωθήσουν την ανεξαρτησία των μη-ρωσικών περιφερειών. Παρά το γεγονός ότι ο Πούτιν έχει κατασκευάσει μια μορφή απολυταρχισμού που μοιάζει με τα καθεστώτα της ναζιστικής Γερμανίας και της Ιταλίας του Μουσολίνι, οι ρωσικές δυνάμεις καταναγκασμού δεν είναι ακόμη, όπως σε περιόδους επί Στάλιν, ένα κράτος εν κράτει ικανό να παρακολουθεί τις συμπεριφορές όλων των ελίτ. Η πίστη ή η ουδετερότητα των ελίτ της Ρωσίας δεν μπορεί, επομένως, να εξασφαλίζεται πλήρως. Οι ρωσικές ελίτ, όπως και ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, ο Ρώσος επιχειρηματίας που γύρισε στην αντιπολίτευση εξοργίζοντας τον Πούτιν και υπέστη αρκετά χρόνια φυλάκισης για απάτη, γνωρίζουν ότι θα μπορούσαν να τιμωρηθούν επειδή ξέφυγαν από την γραμμή, αλλά γνωρίζουν επίσης ότι, σε καιρούς προβλημάτων, το Κρεμλίνο τούς χρειάζεται όσο κι αυτοί χρειάζονται το Κρεμλίνο -αν όχι περισσότερο.

Πόσο πιθανό είναι ένα ανακτορικό πραξικόπημα ή οι περιφερειακές αποσχιστικές τάσεις; Η σοβιετική και η ρωσική ιστορία είναι γεμάτη με παραδείγματα. Μετά τον θάνατο του Στάλιν, οι διάδοχοί του σκότωσαν τον επικεφαλής της μυστικής αστυνομίας του, τον Λαβρέντι Μπέρια, το 1953. Το 1964, ο Νικίτα Χρουστσόφ ανατράπηκε με πραξικόπημα. Το 1998-99, ο Πούτιν ήρθε στην εξουσία ως αποτέλεσμα ενός πραξικοπήματος που μοιάζει με συμφωνία των ελίτ με τον τότε πρόεδρο Μπόρις Γέλτσιν. Όσον αφορά τους μη Ρώσους, είχαν κυριαρχικές αξιώσεις κάθε φορά που το κράτος ήταν σε κρίση -κατά την διάρκεια της Επανάστασης του 1917-1921, κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής του 1941-43 και κατά την διάρκεια της περεστρόικα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ την περίοδο 1987-1991. Η πίστη των ελίτ εξαρτάται από την ικανότητα του Πούτιν να τις ανταμείβει. Ακριβώς όπως οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ συνέρρεαν στον Πούτιν κατά την διάρκεια των ετών της αφθονίας μεταξύ του 1998 και του 2013, με τον ίδιο τρόπο μπορεί να μπουν στον πειρασμό να τον εγκαταλείψουν κατά τα επόμενα έτη της λιτότητας. Εν τω μεταξύ, οι μη-ρωσικές ελίτ -και ειδικά εκείνες στο πλούσιο σε πετρέλαιο Ταταρστάν [29] και στην πλούσια σε διαμάντια Γιακούτια- μπορεί να είναι οι πρώτες που θα χαλαρώσουν τους δεσμούς τους [30] με την Μόσχα, επειδή μπορεί να έχουν εθνικιστικές φιλοδοξίες, και είναι πιο μακριά από το κέντρο και ως εκ τούτου λιγότερο ευάλωτες σε απειλές. Μόλις οι ελίτ δουν ότι μπορούν να μην τιμωρηθούν για την κριτική τους στο καθεστώς, τα πράγματα θα φτάσουν σε ένα κρίσιμο σημείο και θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια μόδα αντίδρασης στον Πούτιν. Κάποιοι μπορεί ακόμη και να σχεδιάσουν ενάντια στον Πούτιν και να προσπαθήσουν να τον απομακρύνουν βίαια ή να θανατωθεί.

Το τρίτο σενάριο είναι ότι ο καταναγκασμός μπορεί να αποδειχθεί ανεπαρκής για να καταστείλει την δυσαρέσκεια, εάν η αντιπολίτευση καταφύγει στην βία και οι ένοπλες δυνάμεις είναι πολύ αδύναμες για να απαντήσουν. Στρατιές που χάνουν πολέμους ή υφίστανται ταπείνωση στο πεδίο της μάχης είναι επιρρεπείς σε τέτοιες αδυναμίες. Ο ρωσικός στρατός σήμερα εμπλέκεται σε δύο πολέμους, στην Ουκρανία και στην Συρία. Πρόσθετες επιδρομές, στις χώρες της Βαλτικής ή στην Κεντρική Ασία [31] μπορεί επίσης να είναι στον ορίζοντα, καθώς ο Πούτιν προσπαθεί να σπείρει σύγχυση στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και να προστατεύσει την Ρωσία από το Ισλαμικό Κράτος (επίσης γνωστό ως ISIS). Παρά τα τεράστια πλεονεκτήματα της Ρωσίας, ο ρωσικός πόλεμος εναντίον της Ουκρανίας έχει τελειώσει, μέχρι στιγμής, με την προσάρτηση των δύο οικονομικά εξαθλιωμένων περιοχών, την Κριμαία και την ανατολική Donbass, με λίγη ελπίδα για ταχεία ανάκαμψη. Πιο σημαντικό, το σχέδιο της Μόσχας για τη Νέα Ρωσία, που αποσκοπούσε στην προσάρτηση όλης της νοτιοανατολικής Ουκρανίας, έχει αποτύχει. Εν κατακλείδι, παρά τις διάφορες τακτικές νίκες, οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις έχουν υποστεί ήττα.

Μια νίκη στην Συρία εμφανίζεται εξίσου μακρινή, ακόμη και καθώς η προοπτική πρόσθετων συμμετοχών μεγαλώνει. Αργά ή γρήγορα, οι ταπεινωμένοι και νικημένοι στρατιώτες και μισθοφόροι της Ρωσίας θα γυρίσουν στο σπίτι τους, και ο θυμός τους είναι πιθανόν να κατευθυνθεί κατά του καθεστώτος που τους έστειλε στο να χάσουν τις μάχες. Η εγχώρια αστυνομία και οι ένοπλες δυνάμεις δεν είναι πιθανόν ότι θα πατάξουν τους δυσαρεστημένους στρατιώτες. Αυτό που περιπλέκει το πρόβλημα είναι η αυξανόμενη πιθανότητα αναζωπύρωσης της τρομοκρατίας στην Ρωσία. Η Τσετσενία θα μπορούσε εύκολα να τιναχτεί στον αέρα αν ο Καντίροφ αντικατασταθεί σε ένα τοπικό ανακτορικό πραξικόπημα ή δολοφονηθεί από την ρωσική μυστική υπηρεσία, η οποία θεωρείται ότι τον απεχθάνεται. Ένα μεγάλο μέρος του βόρειου Καυκάσου είναι ήδη σε μια κατάσταση ημι-ανοικτής εξέγερσης. Η συριακή περιπέτεια της Ρωσίας και η ανοιχτή συμμαχία της ενάντια στους Σουνίτες μπορεί όχι μόνο να επιδεινώσει τις εντάσεις με τους σουνιτικούς πληθυσμούς της Ρωσίας, αλλά και να προκαλέσει τον ISIS να εμπλακεί σε τρομοκρατία στην ίδια την Ρωσία.

Πόσο πιθανό είναι ότι οι ένοπλες δυνάμεις θα μπορούσαν να αποδειχθούν ακατάλληλες για να καταστείλουν την δυσαρέσκεια; Ο πρώτος πόλεμος της Τσετσενίας από το 1994 έως το 1996 δείχνει ότι οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις μπορούν να νικηθούν. Ο ουκρανικός πόλεμος αποδεικνύει ότι ο ρωσικός στρατός και οι μισθοφόροι μπορούν να κρατηθούν μακριά από σημαντικά ασθενέστερες δυνάμεις. Η σειρά των τρομοκρατικών ενεργειών που έπληξαν την Ρωσία κατά τα πρώτα χρόνια της εξουσίας του Πούτιν δείχνει ότι η Ρωσία είναι ευάλωτη σε βίαιες επιθέσεις. Είναι αδύνατο να ειπωθεί το ακριβώς πότε θα μπορούσε να ξεσπάσει βία κατά του καθεστώτος, αλλά η πιθανότητα ότι θα συμβεί μεγαλώνει καθώς το πολιτικο-οικονομικό σύστημα αποσυντίθεται, και καθώς οι μαζικές ταραχές και η δυσαρέσκεια των ελίτ αυξάνεται.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ