Το πρόβλημα με τα πυρηνικά του ΝΑΤΟ

Ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα ανέλαβε τα καθήκοντά του με την υπόσχεση να εργαστεί προς την κατεύθυνση ενός κόσμου χωρίς πυρηνικά όπλα. Κατά τα τελευταία αρκετά χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σημειώσει άνιση πρόοδο προς την κατεύθυνση αυτού του στόχου. Η πυρηνική συμφωνία με το Ιράν, αν εφαρμοστεί αυστηρά, θα αποκλείει μια ιρανική βόμβα και θα μετριάσει τον κίνδυνο της διάδοσης πυρηνικών όπλων στην Μέση Ανατολή για τουλάχιστον τα επόμενα 10-15 χρόνια. Αλλά η Βόρεια Κορέα συνεχίζει να αναπτύσσει και να δοκιμάζει τις πυρηνικές δυνατότητές της, η Ινδία και το Πακιστάν δεν δείχνουν σημάδια ύφεσης του πυρηνικού ανταγωνισμού τους, και η Ρωσία και η Κίνα έχουν ορμήσει μπροστά με τον εκσυγχρονισμό των πυρηνικών οπλοστασίων τους, με ελάχιστες προοπτικές για καμιά από τις δύο χώρες να συμφωνήσουν να διαπραγματευτούν μειώσεις πυρηνικών οποτεδήποτε σύντομα. Και στην Ευρώπη, ο κίνδυνος της πυρηνικής χρήσης, αν και μικρός, ίσως να αυξάνεται.

Σίγουρα δεν θα είναι εύκολο, αλλά το να ξεφορτωθεί η Ευρώπη την πυρηνική κληρονομιά του Ψυχρού Πολέμου θα ήταν ένας καλός τρόπος για τον επόμενο πρόεδρο [των ΗΠΑ] να πετύχει ταχεία πρόοδο στο να γίνει ο κόσμος ένα ασφαλέστερο μέρος. Τα αμερικανικά τακτικά πυρηνικά όπλα στην ήπειρο και τα σχέδια του ΝΑΤΟ για τον εκσυγχρονισμό και την αύξηση των δυνατοτήτων των πυρηνικών συστημάτων του μπορεί να αυξάνουν τον κίνδυνο της χρήσης πυρηνικών και να υπονομεύει τις συμβατικές αμυντικές ικανότητες του ΝΑΤΟ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να πάρουν τολμηρά μέτρα για να επανεξετάσουν την πυρηνική αποτρεπτική ισχύ του ΝΑΤΟ, προκειμένου να μειωθούν οι κίνδυνοι και να ενισχυθεί η συμμαχία. Τέτοιες κινήσεις θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν το πάγωμα του εκσυγχρονισμού των τακτικών πυρηνικών, μια σταδιακή απόσυρση όλων των αμερικανικών πυρηνικών όπλων από την Ευρώπη, καθώς και μέτρα για την προσαρμογή και την ενίσχυση των διευθετήσεων του ΝΑΤΟ για την πυρηνική συνεργασία και διαβουλεύσεις για να καθησυχαστούν οι σύμμαχοι.

Η ρωσική πυρηνική απειλή για την Ευρώπη δεν είναι καινούργια. Η Μόσχα έχει στραφεί στα πυρηνικά όπλα από τότε που η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης παρέσυρε τον Κόκκινο Στρατό και την αμυντική βιομηχανική βάση της Ρωσίας. Παρ’ όλα αυτά, μέχρι πολύ πρόσφατα, ο κίνδυνος ενός πυρηνικού πολέμου στην Ευρώπη –και ο κίνδυνος για κάθε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας- ήταν σχεδόν ανύπαρκτος. Ωστόσο, από την επίθεση της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας την άνοιξη του 2014, αυτό που δικαίως θεωρείται ως αυξημένη επίδειξη πυρηνικής ισχύος τέντωσε τα ευρωπαϊκά νεύρα. Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν εκφράσει πυρηνικές απειλές κατά των χωρών του ΝΑΤΟ˙ την ίδια στιγμή, η Μόσχα έχει αυξήσει περιπολίες αεροσκαφών με πυρηνικές ικανότητες, διεξήγαγε προσομοίωση στρατιωτικών ασκήσεων με πυρηνικά όπλα, και συνέχισε τον εκσυγχρονισμό των τακτικών πυρηνικών όπλων της απέναντι στο ΝΑΤΟ.

Ένας Ρώσος αλεξιπτωτιστής κατεβαίνει στο έδαφος κατά την διάρκεια εκπαιδευτικής άσκησης στο χωριό Nikinci, δυτικά από το Βελιγράδι, στις 14 Νοεμβρίου 2014. MARKO DJURICA / REUTERS
------------------------------------

Υπάρχουν σημάδια, επίσης, ότι η Ρωσία αλλάζει επίσημα το πολεμικό δόγμα της στην Ευρώπη για να συμπεριλάβει την δυνατότητα πρόωρης χρήσης περιορισμένων πυρηνικών χτυπημάτων, προκειμένου να σταματήσει συγκρούσεις με ευνοϊκότερους όρους προς την Ρωσία. Αυτή είναι μια επικίνδυνη εξέλιξη -όχι τόσο επειδή η Ρωσία αναπτύσσει νέες δυνατότητες, αλλά επειδή η επιδείνωση των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων αύξησε τον κίνδυνο ατυχήματος, λάθους ή λανθασμένης εκτίμησης που θα μπορούσε να προκαλέσει μια σύγκρουση.

Τα τακτικά πυρηνικά σχέδια των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ δεν βοηθούν το ζήτημα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες σκοπεύουν να δαπανήσουν δισεκατομμύρια δολάρια μέσα στην επόμενη δεκαετία για την αναβάθμιση των τακτικών πυρηνικών βομβών τους που αποθηκεύονται στην Ευρώπη, και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών θα πρέπει να διαθέσουν εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για την βελτίωση των υποδομών για την υποστήριξη αυτών των όπλων και των συναφών αεροσκαφών διπλής ικανότητας. Οι πιο σύγχρονες αμερικανικές πυρηνικές κεφαλές που θα αντικαταστήσουν τις εκτιμώμενες 160-200 [1] αμερικανικές πυρηνικές βόμβες του επί του παρόντος βρίσκονται στην Ευρώπη θα είναι μικρότερες και πιο ακριβείς, και η Ρωσία φέρεται να κάνει παρόμοιες βελτιώσεις στο τακτικό οπλοστάσιό της. Σύμφωνα με τον Αμερικανό στρατηγό James Cartwright, πρώην διοικητή των Στρατηγικών Δυνάμεων των ΗΠΑ και υπαρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού (JCS), αυτά τα όπλα θα κάνουν τα περιορισμένα πυρηνικά χτυπήματα πιο πιθανά [2].

Επιπλέον, δεν είναι σαφές αν τα εκσυγχρονισμένα τακτικά πυρηνικά όπλα του ΝΑΤΟ θα προσθέσουν όντως στην αποτρεπτική και αμυντική στάση της συμμαχίας. Κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, η στρατιωτική λογική για την διατήρηση αμερικανικών πυρηνικών όπλων στην Ευρώπη έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Πάνω από πέντε χρόνια πριν, όταν ο Cartwright ήταν ο υπαρχηγός του JCS, δήλωσε ότι τα αμερικανικά τακτικά πυρηνικά στην Ευρώπη ήταν περιττά, διότι δεν πληρούσαν καμία στρατιωτική λειτουργία [3] που δεν καλυπτόταν ήδη από στρατηγικές και συμβατικές δυνάμεις των ΗΠΑ. Ο Κόλιν Πάουελ, όταν ήταν αρχηγός του JCS στις αρχές του 1990, υποστήριξε την εξάλειψη των τακτικών πυρηνικών όπλων, και το 2008, η Ευρωπαϊκή Διοίκηση των ΗΠΑ έληξε την υποστήριξή της για την συντήρηση των πυρηνικών όπλων στην Ευρώπη [4]. Σήμερα, εντός του αμερικανικού και των συμμαχικών στρατών πολύ λίγοι θα αμφισβητούσαν αυτές τις αποφάσεις.

Ελικόπτερα πετούν κατά την διάρκεια στρατιωτικής άσκησης του ΝΑΤΟ στην αεροπορική βάση Μπίρτζι του ΝΑΤΟ στο Τράπανι, στην Ιταλία, στις 19 Οκτωβρίου 2015. TONY GENTILE / REUTERS
-----------------------------------

Το πιο ενοχλητικό θέμα για την Συμμαχία είναι αν αυτά τα όπλα έχουν καμία πολιτική και ψυχολογική αξία, εφόσον δεν διαθέτουν καμία στρατιωτική χρησιμότητα. Ειδικοί του ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένων των πρώην αξιωματούχων του Πενταγώνου Franklin Miller και Kori Schake συνεχίζουν να υποστηρίζουν ότι τα όπλα που εδρεύουν στην Ευρώπη είναι απαραίτητα για να καθησυχάζουν τους συμμάχους σχετικά με την δέσμευση των Ηνωμένων Πολιτειών στην ασφάλεια. Υποστηρίζουν επίσης πως το ότι είναι τοποθετημένα σε πολλές χώρες του ΝΑΤΟ αποτελεί μια πολύτιμη επίδειξη της αρχής της συμμαχίας περί «ίσων κινδύνων, ίσων ευθυνών». Είναι σημαντικό να διατηρηθεί αυτή η αρχή. Αλλά η εξασφάλιση και ο επιμερισμός των βαρών θα μπορούσαν να εξυπηρετηθούν καλύτερα αν το ΝΑΤΟ δαπανήσει περισσότερα από τους πολύτιμους αμυντικούς πόρους του αγοράζοντας όπλα και ικανότητες - όπως το βελτιωμένο C4ISR, οι στρατηγικές αερομεταφορές, καθώς και ο βαρύς εξοπλισμός για την άμυνα στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και τις χώρες της Βαλτικής- που είναι σχετικά με τις πραγματικές απειλές που αντιμετωπίζει η Συμμαχία σήμερα και θα αντιμετωπίσει στο μέλλον. Δεν είναι σαφές το γιατί οι σύμμαχοι θα καθησυχαστούν από επενδύσεις σε νέες πυρηνικές κεφαλές και υποδομές που δεν προσφέρουν καμία πραγματική αύξηση της χρηστικότητας των στρατιωτικών δυνατοτήτων και δεν δημιουργούν προστιθέμενη αποτροπή πέρα από αυτήν που ήδη παρέχουν τα βρετανικά, τα γαλλικά και τα αμερικανικά στρατηγικά όπλα. Ούτε είναι σαφές το γιατί αυτοί οι σύμμαχοι θα καθησυχαστούν από τα πιο σύγχρονα τακτικά πυρηνικά όπλα του ΝΑΤΟ που θα μπορούσαν πραγματικά να μειώσουν το κατώφλι της χρήσης πυρηνικών σε συμμαχικό έδαφος.

Η συμμαχία, μετά από μεγάλη εσωτερική συζήτηση, έκανε μια σημαντική κίνηση προς την αναθεώρηση της πυρηνικής της θέσης νωρίτερα στην δεκαετία. Στην «Στρατηγική Αντίληψη του ΝΑΤΟ» το 2010 και την «Αναθεώρηση της Αμυντικής και Αποτρεπτικής Στάσης» το 2012, η συμμαχία άφησε ανοιχτές τις πόρτες σε περαιτέρω μείωση των πυρηνικών, και [άφησε ανοιχτές τις πόρτες] σε άλλα μέσα για να παρέχουν εξασφάλιση και διατήρηση της κατανομής των βαρών τα οποία δεν απαιτούν την τοποθέτηση αμερικανικών πυρηνικών όπλων στο έδαφος του ΝΑΤΟ, όπως περισσότερες εκ περιτροπής αναπτύξεις αμερικανικών στρατηγικών βομβαρδιστικών αεροπλάνων στις βάσεις του ΝΑΤΟ. Πολύ λίγα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, προς αυτές τις κατευθύνσεις. Εν όψει της επιδείνωσης του περιβάλλοντος ασφάλειας στην Ευρώπη, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αποκαταστήσουν την δυναμική αυτών των προσπαθειών ή τουλάχιστον να αποτρέψουν μια οπισθοδρόμηση.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία μπορούν και πρέπει να ξεκινήσουν έναν νέο διάλογο υψηλού επιπέδου για θέματα αποτροπής και ασφάλειας με ευρύτερο τρόπο, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών με τον αντίκτυπο των προγραμματισμένων εξελίξεων στα στρατηγικά και τακτικά πυρηνικά όπλα, τις συμβατικές δυνάμεις, τα όπλα του κυβερνοχώρου και τις πυραυλικές άμυνες. Και τίποτα δεν θα πρέπει να κρατηθεί έξω από την ατζέντα, όπως έχουν κατά καιρούς προσπαθήσει να κάνουν οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ στο παρελθόν με την πυραυλική άμυνα και τα λεγόμενα συμβατικά όπλα «άμεσου πλήγματος» (prompt-strike). Η συμμαχία πρέπει επίσης να κάνει δύο πιο άμεσα και ουσιαστικά βήματα: Να επιβάλει πάγωμα στα σχέδιά της να αναπτύξει τις αναβαθμισμένες βόμβες Β61 στην Ευρώπη και να ανακοινώσει την δέσμευσή της να προβεί σε σταδιακή απόσυρση όλων των πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ από την ήπειρο.

Πολωνοί και Αμερικανοί στρατιώτες βλέπουν μια συστοιχία πυραύλων Patriot κατά την διάρκεια κοινών ασκήσεων στα στρατιωτικά εδάφη Sochaczew, κοντά στην Βαρσοβία, στις 21 Μαρτίου 2015. FRANCISZEK MAZUR / REUTERS
-------------------------------------

Θα υπάρξει αντίσταση σε αυτά τα μέτρα. Ορισμένοι ειδικοί της άμυνας και του ελέγχου των όπλων θα υποστηρίξουν ότι το ΝΑΤΟ θα πρέπει να αλλάξει την πυρηνική στάση του μόνο εάν η Ρωσία αναλάβει αμοιβαία δράση μέσα από μια νέα συνθήκη. Για παράδειγμα, ο Miller, ο Shake και ο πρώην Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ και Βρετανός υπουργός Άμυνας Τζορτζ Ρόμπερτσον έχουν υποστηρίξει είτε ισοτιμία μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας (όπου η Μόσχα συμφωνεί να μειώσει τα τακτικά πυρηνικά όπλα στο επίπεδο του ΝΑΤΟ) είτε ίσο ποσοστό μείωσης σε μια νομικά δεσμευτική συνθήκη [5]. Αυτή είναι μια συνταγή, ωστόσο, για να αναγκάσει το ΝΑΤΟ να συνεχίσει να ξοδεύει χρήματα για αναχρονιστικά πυρηνικά όπλα με λίγα κέρδη αποτροπής, ενώ θα μεταγγίζει χρήματα από πολύ αναγκαίες βελτιώσεις της συμβατικής άμυνας. Επιπλέον, το να πιέζεται η Ρωσία να διαπραγματευτεί μειώσεις -και ιδιαίτερα την εξάλειψη- των περίπου 2.000 τακτικών πυρηνικών όπλων της είναι ανόητο. Η Μόσχα βλέπει αυτά τα όπλα ως αντιστάθμισμα σε αυτό που αντιλαμβάνεται ως την συμβατική υπεροχή του ΝΑΤΟ και τις αυξανόμενες στρατιωτικές δυνατότητες της Κίνας, καθώς και ένα σύμβολο του status της υπερδύναμης. Περαιτέρω, η συνολική έλλειψη εμπιστοσύνης στις σχέσεις της Ρωσίας με την Δύση καθιστά ιδιαιτέρως απίθανο ότι η Μόσχα θα συμφωνήσει οποτεδήποτε σύντομα σε νομικά δεσμευτική διαφάνεια και άλλα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης για τα προγράμματα των τακτικών πυρηνικών όπλων της.

Θα υπάρξουν επίσης αντιστάσεις στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Ορισμένα μέλη της συμμαχίας -το Βέλγιο, οι Κάτω Χώρες, η Νορβηγία, το Λουξεμβούργο και η Γερμανία- θεωρητικά θα υποστηρίξουν μέτρα μείωσης των πυρηνικών κινδύνων˙ Ωστόσο, άλλα μέλη, όπως οι χώρες της Βαλτικής, η Πολωνία, καθώς και άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης θα αντιταχθούν σε τυχόν αλλαγές στα πυρηνικά σχέδια και στην στάση της συμμαχίας. Το κλειδί για να έρθουν τα απείθαρχα μέλη μαζί, είναι να καταδειχθεί με συγκεκριμένες δράσεις (όπως η νέα πρόταση για τον προϋπολογισμό του Πενταγώνου να δαπανήσει 3,4 δισ. δολάρια κατά το οικονομικό έτος 2017, για την ενίσχυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ [6] στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και τα κράτη της Βαλτικής) ότι μεγαλύτερες και πιο σταθερές επενδύσεις σε βελτιώσεις της συμβατικής ισχύος θα τις κάνουν πιο ασφαλείς˙ ότι οι συμμαχικές στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις είναι και θα παραμείνουν η ραχοκοκαλιά της ΝΑΤΟϊκής στρατηγικής αποτροπής για όσο διάστημα υπάρχουν πυρηνικά όπλα˙ ότι η ΝΑΤΟϊκή ασφάλεια και πυρηνική αποτροπή δεν συνδέονται με την παρουσία των πυρηνικών βομβών στο συμμαχικό έδαφος˙ και ότι αμφότερες μπορούν να διατηρηθούν μέσω της ευρύτερης και πιο ισχυρής εμπλοκής του ΝΑΤΟ στην πυρηνική συνεργασία, τον σχεδιασμό, και τις συμβουλευτικές ρυθμίσεις [7].

Για να δανειστούμε από το λεξιλόγιο του Ψυχρού Πολέμου του μεγάλου πυρηνικού στρατηγιστή Herman Kahn, η Ρωσία αντιλαμβάνεται εκ νέου την σκάλα της κλιμάκωσης από την συμβατική μέχρι την πυρηνική σύγκρουση. Η συμφωνία του ΝΑΤΟ να εγκαταλείψει τα σχέδια για τον εκσυγχρονισμό τακτικών πυρηνικών όπλων και να αφαιρέσει τελικά πυρηνικές βόμβες του από την Ευρώπη θα μπορούσε, με την πάροδο του χρόνου και ως μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για την εκ νέου συμμετοχή της Μόσχας σε όλες τις πτυχές της ευρωατλαντικής ασφάλειας, να επηρεάσει την Ρωσία ώστε να αποκλιμακώσει. Και αυτό θα μπορούσε να ενισχύσει αμέσως την αμυντική και την αποτρεπτική στάση της συμμαχίας έναντι του πλήρους φάσματος των υφιστάμενων και αναδυόμενων απειλών. Για να διατηρήσει μια πυρηνική συμμαχία, το ΝΑΤΟ δεν χρειάζεται να δαπανήσει δισεκατομμύρια δολάρια για την αναβάθμιση πυρηνικών όπλων και υποδομών που δεν έχει ανάγκη και που διακινδυνεύουν το χαμήλωμα του πυρηνικού κατωφλίου στην Ευρώπη. Η «Στρατηγική Αντίληψη» και «Αναθεώρηση της Αμυντικής και Αποτρεπτικής Στάσης» άφησε ανοιχτές τις πόρτες σε μια ασφαλέστερη, πιο ισχυρή και πιο προσιτή αποτρεπτική στάση του ΝΑΤΟ. Είναι σημαντικό για τους ηγέτες της συμμαχίας να ανοίξουν αυτές τις θύρες λίγο περισσότερο -ή τουλάχιστον να αποτρέψουν το κλείσιμό τους- όταν θα συναντηθούν τον Ιούλιο στην σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στην Βαρσοβία.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2016-02-09/pr...

Σύνδεσμοι:
[1] https://fas.org/_docs/Non_Strategic_Nuclear_Weapons.pdf
[2] http://www.nytimes.com/2016/01/12/science/as-us-modernizes-nuclear-weapo...
[3] http://articles.latimes.com/2013/jun/06/opinion/la-oe-andreasen-nuclear-...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2014-05-29/bombs-away
[5] http://www.cer.org.uk/publications/archive/briefing-note/2010/germany-op...
[6] http://www.nytimes.com/2016/02/02/world/europe/us-fortifying-europes-eas...
[7] https://books.google.com/books?id=-yVpCgAAQBAJ&pg=PT75&lpg=PT75&dq=THE+D...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition