Τι κάνει το ΝΑΤΟ στο Αιγαίο

Εκτός από τον καθαρό όγκο των διακινούμενων μεταναστών, η ανταγωνιστική σχέση ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία [38] σχετικά με την κυριαρχία της Κύπρου [39] και οι ανταγωνιστικές απαιτήσεις επί του εναέριου χώρου τους έχουν, μέχρι τώρα, εμποδίσει μια πιο δυναμική απάντηση στην μεταναστευτική κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο [40]. Στις αρχές του 2015, ο υπουργός Άμυνας της Ελλάδας, Πάνος Καμμένος, μέχρι που συνοπτικά πρότεινε μια νέα αεροπορική βάση του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο [41] με τον αποκλειστικό σκοπό να ελέγχει την συμπεριφορά της Τουρκίας. Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης έχει εμποδίσει την ανάπτυξη συντονισμού των δύο εθνών, με την Τουρκία να προτιμά να διαπραγματεύεται απευθείας με την ΕΕ, παρά με την ελληνική ακτοφυλακή. Η νέα επιχείρηση του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο [42] κατέστη δυνατή μόνο αφότου η Συμμαχία συμφώνησε ότι τα ελληνικά και τουρκικά πολεμικά πλοία [43] δεν θα επιχειρούν στα χωρικά ύδατα του άλλου.

ΟΜΑΔΑ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ

Το να κάνουν την Ελλάδα και την Τουρκία να συγκατανεύσουν ήταν μόνο ένα μέρος των προκλήσεων του προγράμματος. Σχεδόν αμέσως αφότου το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε την επιχείρηση, συνάντησε σκεπτικισμό, ακόμη και την ολοκληρωτική καταδίκη για ανθρωπιστικούς λόγους. Η Agnieszka Brugger [44], η εκπρόσωπος του Κόμματος των Πρασίνων στην Επιτροπή Άμυνας της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Βουλής [45], έχει χαρακτηρίσει την πρωτοβουλία της Μέρκελ ως μια προσπάθεια να «εκφοβίσει κυνικά» τους πρόσφυγες σε μια εποχή που η μεταναστευτική πολιτική της γερμανικής κυβέρνησης είναι ολοένα και πιο αντιδημοφιλής στους ψηφοφόρους. Ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων το έχουν προχωρήσει ακόμη περισσότερο [46]. Ο Günter Burkhardt [47], διευθυντής της γερμανικής ομάδας υποστήριξης προσφύγων Pro Asyl [48], είπε, «Οι πρόσφυγες παρουσιάζονται ως απειλή, από την οποία θα πρέπει να αμυνθούμε με στρατιωτικά μέσα», και κατηγόρησε το ΝΑΤΟ ότι «βοηθά στην παραβίαση των δικαιωμάτων των προσφύγων». Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα [49] κάλεσαν το ΝΑΤΟ να επικεντρωθεί σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης [50], σημειώνοντας ότι «τα μέτρα αποτροπής [...] σαφώς χάνουν το νόημα». Ο Vincent Cochetel [51], διευθυντής της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (UNHCR) στο Ευρωπαϊκό Γραφείο [52], έχει εκφράσει την ανησυχία ότι οι προσπάθειες για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης ανθρώπων [53] θα μπορούσαν να «υπονομεύσουν τον θεσμό του ασύλου για τα άτομα που χρήζουν διεθνούς προστασίας».

Αυτές οι ανθρωπιστικές ανησυχίες δεν είναι χωρίς αξία, αλλά τείνουν να υπερεκτιμούν το πεδίο εφαρμογής της δηλωθείσας αποστολής του ΝΑΤΟ. Η συμμαχία έχει τονίσει ότι τα πολεμικά πλοία της δεν θα επιχειρήσουν να σταματήσουν ή να στρέψουν μακριά τις βάρκες των μεταναστών. Αντίθετα, ο ρόλος τους θα περιορίζεται στην παρακολούθηση των θαλάσσιων μεταναστευτικών ρευμάτων από την Τουρκία [54] προς την Ελλάδα, καθώς και στην συλλογή και την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τα λαθρεμπορικά δίκτυα. Σε περίπτωση που τα πολεμικά πλοία του ΝΑΤΟ [55] συναντήσουν σκάφη που βρίσκονται σε κίνδυνο, θα υπαχθούν στους Τούρκους ή τους Έλληνες ακτοφύλακες για να χειριστούν τις αποστολές διάσωσης, παρεμβαίνοντας άμεσα μόνο ως έσχατη λύση, όπως με την διάσωση ατόμων που κινδυνεύουν από πνιγμό (όπως απαιτείται από το διεθνές δίκαιο). Από ανθρωπιστική άποψη, ο περιορισμός της τρέχουσας αποστολής του ΝΑΤΟ δεν είναι επειδή είναι πολύ καταναγκαστική, αλλά επειδή μπορεί να μην είναι αρκετά καταναγκαστική.

ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ

Το πεδίο εφαρμογής της αποστολής του ΝΑΤΟ είναι παρόμοιο με εκείνη της κοινής επιχείρησης Triton της ΕΕ, η οποία ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2014 για την παρακολούθηση των δικτύων λαθρεμπορίας ανθρώπων που δραστηριοποιούνται στα χωρικά ύδατα της Ιταλίας, καθώς και των ζωνών έρευνας και διάσωσης κοντά στην Μάλτα. Από την έναρξή της, η Επιχείρηση Triton μετέφερε χιλιάδες καραβοτσακισμένους μετανάστες [56] από τις ετοιμόρροπες βάρκες τους στην ασφάλεια των ακτών της Ιταλίας. Αυτή η εμπειρία έχει δείξει ότι, όταν όλα τα άλλα είναι ίδια, ένα πρόσθετο ζευγάρι μάτια και αυτιά στην θαλάσσια κυκλοφορία μεταναστών είναι πιο πιθανό να σώσει ζωές, αντί να οδηγήσει σε περισσότερους θανάτους.

Οι θετικές ανθρωπιστικές πτυχές της Επιχείρησης Triton [57] δείχνουν ότι το σχέδιο του NATO είναι απίθανο να αποτρέψει την παράνομη μετανάστευση και την λαθραία μετακίνηση ανθρώπων. Στην πραγματικότητα, ορισμένοι ανησυχούν ότι το ΝΑΤΟ μπορεί ακόμη και να ενθαρρύνει περισσότερους μετανάστες να κάνουν το επικίνδυνο ταξίδι. Η πρακτική κριτική της επιχείρησης του ΝΑΤΟ είναι ότι, με τον εντοπισμό και την διάσωση αναποδογυρισμένων σκαφών και με την μεταφορά των επιβατών τους σε ευρωπαϊκούς λιμένες, το ΝΑΤΟ μπορεί απλώς να τροφοδοτήσει τις ελπίδες για ασφαλή διέλευση -ανεξάρτητα από το πόσο ψεύτικες αυτές οι ελπίδες μπορεί πραγματικά να είναι.

Μια διαφορά μεταξύ των ναυτικών επιχειρήσεων της ΕΕ στην Κεντρική Μεσόγειο [58] και της ανάπτυξης του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο [59] είναι ότι το ΝΑΤΟ θα στείλει διασωθέντες μετανάστες στην Τουρκία [60], αντί να τους μεταφέρει προς την ΕΕ. Δεν είναι σαφές, ωστόσο, εάν η πολιτική αυτή θα ισχύει μόνο για τους μετανάστες που διασώθηκαν στα τουρκικά χωρικά ύδατα ή αν εκτείνεται και σε αυτούς στα διεθνή ή τα ελληνικά χωρικά ύδατα. Το ΝΑΤΟ, όμως, φαίνεται να αναγνωρίζει ότι μια αναμενόμενη επιστροφή στην Τουρκία θα είναι ουσιώδης για την αποτροπή.