Όλα τα μυστικά του προέδρου | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Όλα τα μυστικά του προέδρου

Η ιστορία της καθημερινής προεδρικής ενημέρωσης

Κάθε σύγχρονος πρόεδρος των ΗΠΑ έχει ξεκινήσει την ημέρα του με την Καθημερινή Σύντομη Ενημέρωση του Προέδρου (President’s Daily Brief, PDB), η οποίο περιέχει τις πιο ευαίσθητες αναφορές πληροφοριών και ανάλυσης του κόσμου. Οι κατάσκοποι της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (Central Intelligence Agency, CIA), οι θέσεις ακρόασης της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας (National Security Agency, NSA) και οι εθνικοί αναγνωριστικοί δορυφόροι συγκεντρώνουν μυστικά για αυτήν, ενώ οι εχθροί της Ουάσιγκτον στέλνουν μυστικούς πράκτορες για να προσπαθήσουν να ξεθάψουν το διαβαθμισμένο περιεχόμενό της.

Στα τελευταία 50 χρόνια, αξιωματούχοι των μυστικών Υπηρεσιών πηγαίνουν στον Λευκό Οίκο πέντε ή έξι φορές την εβδομάδα για να παραδώσουν ιδιοχείρως την PDB στον πρόεδρο -ή, σε ορισμένες κυβερνήσεις, στον σύμβουλο εθνικής ασφαλείας, ο οποίος το πηγαίνει στην συνέχεια στον πρόεδρο. Οι εκτιμήσεις των αναλυτών της CIA (και, από το 2005, η ευρύτερη κοινότητα των Υπηρεσιών πληροφοριών) προετοιμάζουν τον πρόεδρο για επισκέψεις από ξένους και για ταξίδια στο εξωτερικό, προβλέπουν απειλές για την εθνική ασφάλεια και προσδιορίζουν τις ευκαιρίες παγκοσμίως. Αυτό που οι γνώστες αποκαλούν απλά ως «το βιβλίο», αντιπροσωπεύει την υψηλότερη εκπλήρωση της αποστολής των πληροφοριών (στμ: στα αγγλικά intelligence, που έχει την έννοια όχι μόνο των καθαρών πληροφοριών αλλά και του συνδυασμού και της ανάλυσής τους σε ένα «πακέτο» που μεταφράζεται επακριβώς ως «νοημοσύνη», όρος αδόκιμος για το προϊόν των Μυστικών Υπηρεσιών στα νέα ελληνικά]: Να παρέχουν ακριβή, έγκαιρη και αντικειμενική πληροφόρηση από απόρρητες και μη απόρρητες πηγές για να βοηθήσουν τον πρόεδρο να υπερασπιστεί την πατρίδα και να προστατεύσει τα συμφέροντα των ΗΠΑ στο εξωτερικό.

Ωστόσο, η ιστορία της καταγωγής του είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη.

ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ

Από την γέννησή της στα τέλη του 1964, κατά την διάρκεια κυβέρνηση του προέδρου Λίντον Τζόνσον, η PDB έχει δει την μορφή της, το υψηλής διαβάθμισης περιεχόμενο και τον τρόπο παρουσίασής της να προσαρμόζονται για κάθε νυν αρχηγό. Επειδή η PDB υπήρξε η πιο αυστηρά φυλασσόμενη καθημερινή δημοσίευση επί προσώπου γης, υπάρχουν μόνο ψήγματα της ιστορίας της. Όμως, παρά το απόρρητό τους, πολλά είναι ήδη γνωστά. Για παράδειγμα, κανένας αρχηγός στα πρώτα 150 χρόνια των Ηνωμένων Πολιτειών δεν λάμβανε καμία αντικειμενική ανάλυση των διεθνών γεγονότων από μια ανεξάρτητη Υπηρεσία πληροφοριών. Οι υπουργοί Εξωτερικών και άλλοι σύμβουλοι μπορεί να προσέφεραν εκτιμήσεις επί των διαφόρων εξελίξεων στο εξωτερικό, αλλά εκθέσεις προσαρμοσμένες στις ειδικές ανάγκες και το στυλ του κάθε ενοίκου του Λευκού Οίκου απλά δεν υπήρχαν μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα.

Οι πρώτοι πρόεδροι δεν απέφευγαν συνολικά τις πληροφορίες από το εξωτερικό. Ο πρώτος πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Ουάσινγκτον, έφερε στο υψηλότερο αξίωμα της χώρας μια προσωπική κατανόηση της δουλειάς, που χρονολογείται από τις ημέρες που χειριζόταν τα καθήκοντα της κατασκοπείας εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας ως αρχιστράτηγος του ηπειρωτικού στρατού (Continental army). Ο πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν χρησιμοποιούσε τον Allan Pinkerton, συν-ιδρυτή του Εθνικού Οργανισμού Ντετέκτιβ Pinkerton (Pinkerton National Detective Agency), για να ηγηθεί της συλλογής πληροφοριών του έθνους κατά το μεγαλύτερο μέρος του Εμφυλίου Πολέμου. Ωστόσο, τα καθήκοντα και οι δραστηριότητες των «Pinkertons» και του βραχύβιου Γραφείου Στρατιωτικών Πληροφοριών είχαν ελάχιστα να κάνουν με διεθνή ζητήματα, αντίθετα δίνοντας έμφαση στην μυστική συλλογή πληροφοριών σχετικά με την Συνομοσπονδία, παραμελώντας αυτό που σήμερα θεωρούμε ως ανάλυση. Για τα επόμενα 50 χρόνια, το σύστημα πληροφοριών των ΗΠΑ συνέχισε να υστερεί έναντι των Υπηρεσιών άλλων δυνάμεων του κόσμου, και η εμπειρία του έθνους στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο έσπρωξε τα πράγματα μόνο ελαφρώς προς τα εμπρός όταν ο πρόεδρος Woodrow Wilson επέτρεψε να προκύψει μια μικρή αμερικανική μυστική ομάδα συλλογής πληροφοριών από το εξωτερικό κατά την διάρκεια του πολέμου.

Το 1941, ο πρόεδρος Franklin D. Roosevelt ίδρυσε την πρώτη Υπηρεσία ξένων πληροφοριών του έθνους: Το Γραφείο του Συντονιστή των Πληροφοριών (Office of the Coordinator of Information), το οποίο μεταμορφώθηκε στο Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (Office of Strategic Services, OSS) το επόμενο έτος. Ένα σε μεγάλο βαθμό άγνωστο συστατικό του OSS, το Γραφείο Ερευνών και Αναλύσεων (Ε&Α) αναδείχθηκε ως η πρώτη μη υπουργική αναλυτική μονάδα της χώρας, που συγκέντρωνε πληροφορίες από διπλωμάτες, στρατιωτικές εκθέσεις, διεθνείς πηγές των μέσων ενημέρωσης, και από ακαδημαϊκές έρευνες. Κατά την διάρκεια της αιχμής της προσπάθεια του Ε&Α, σχεδόν χίλιοι πολιτικοί επιστήμονες, ιστορικοί, οικονομολόγοι, γεωγράφοι, χαρτογράφοι και άλλοι, παρήγαγαν περίπου 2.000 μεγάλες εκθέσεις, πολλά περισσότερα σύντομα μνημόνια, και στοίβες γενικών εγχειριδίων σχετικά με άλλες χώρες.

04032016-1.jpg

Η πρώτη Καθημερινή Σύνοψη του προέδρου Τρούμαν, το έγγραφο που γέννησε την President's Daily Brief. CENTRAL INTELLIGENCE AGENCY
---------------------------------------

Μέσω της γραμματέως του προέδρου, ο επικεφαλής του OSS, William J. Donovan, έστειλε στον Franklin D. Roosevelt μερικές από τις εκτιμήσεις του Ε&Α, καλυπτόμενες από ένα σημείωμα που έγραφε ο ίδιος προσωπικά. Αυτές οι σημειώσεις ξεκίνησαν σε μεγάλο βαθμό ως διοικητικές, αλλά ολοένα και περισσότερο αφορούσαν σε ουσιαστικές πληροφορίες καθώς ο πόλεμος προχωρούσε και περιελάμβαναν μερικές αμορφοποίητες πληροφορίες από αξιωματικούς επί του εδάφους. Ο Roosevelt φάνηκε να αρέσκεται στα σημειώματα του διευθυντή της OSS, ο οποίος προσέφερε σίγουρα μια πιο ενδιαφέρουσα γραφή από το τραχύ γραφειοκρατικό κείμενο που συνήθως έφτανε στο γραφείο του από άλλους. Το στυλ του Donovan υιοθετούσε μερικές αναμφισβήτητα μη ακαδημαϊκές φράσεις όπως «αυτή η παλιά αλεπού» και «οι τελικές ακροβασίες στο νεκροκρέβατο μιας αποσυντιθέμενης ναζιστικής διπλωματίας».

Οι αναλυτικές προσπάθειες του Γραφείου Ε&Α ήταν αξιέπαινες αλλά ανεπαρκείς. Όχι μόνο οι εν καιρώ πολέμου αναλυτές δεν είχαν πρόσβαση σε υποκλαπείσες επικοινωνίες των ξένων αλλά και οι δημοσιεύσεις τους έτειναν επίσης να παρέχουν πολύ περισσότερες ιστορικές πληροφορίες από όσο πρακτικές πληροφορίες. Για παράδειγμα, τα στελέχη του Ε&Α το 1945 παρήγαγαν ένα εγχειρίδιο πολιτικών υποθέσεων για την Γερμανία που έφτασε τον επιβλητικό αριθμό των 2.000 σελίδων. Οι ελπίδες ξεθώριασαν για ένα αυστηρό σύστημα για την συλλογή και την αξιολόγηση χρήσιμων πληροφοριών για τον αρχηγό.

ΑΛΛΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΕΓΓΡΑΦΟ

Ο πρόεδρος Harry S. Truman, μόλις πριν λίγο γερουσιαστής από το Μισσούρι, αντιμετώπισε μια απότομη ανάγκη μάθησης όταν ανέλαβε την προεδρία τον Απρίλιο του 1945. Κατά την διάρκεια των λιγότερο από 12 εβδομάδων του ως αντιπρόεδρος του Ρούσβελτ, ο Τρούμαν δεν είχε πάρει σχεδόν τίποτα από τον μακροβιότερο πρόεδρο στην ιστορία των ΗΠΑ που να τον προετοιμάσει για τα βάρη της εθνικής ασφάλειας που πλέον αντιμετώπιζε. Ο ασθενής Ρούσβελτ είχε περάσει μεγάλο μέρος των αρχών του 1945 μακριά από την Ουάσιγκτον, περιορίζοντας την άμεση επαφή του με τον Τρούμαν σε δύο ασήμαντες συναντήσεις εκτός από τις συγκεντρώσεις του υπουργικού συμβουλίου. Είχε αποκλείσει τον αντιπρόεδρό του από σημαντικές συζητήσεις των εξωτερικών υποθέσεων, συμπεριλαμβανομένων του οράματός του για τον μεταπολεμικό κόσμο και των ιδεών του σχετικά με την υποδομή των [Υπηρεσιών] πληροφοριών των ΗΠΑ μετά την λήξη των εχθροπραξιών. Ο Ρούσβελτ αμέλησε ακόμα και να πει στον Τρούμαν για την παραγωγή της ατομικής βόμβας.

Παρ’ όλα αυτά, ο Τρούμαν έφθασε να πιστεύει ότι η ενοποίηση των πληροφοριών, όχι μόνο η συλλογή τους, ήταν ζωτικής σημασίας, και ότι οι Ιάπωνες δεν θα είχαν εκπλήξει τις Ηνωμένες Πολιτείες στο Περλ Χάρμπορ αν ο προκάτοχός του είχε δημιουργήσει ένα πιο ισχυρό σύστημα. Ο Τρούμαν στην συνέχεια δημιούργησε την Κεντρική Ομάδα Πληροφοριών (CIG), η οποία είχε επιφορτιστεί με «τον συσχετισμό και την αξιολόγηση των πληροφοριών που αφορούν την εθνική ασφάλεια, και την κατάλληλη διάδοση της προκύπτουσας στρατηγικής και εθνικής πολιτικής πληροφοριών στο εσωτερικό της κυβέρνησης». Ο Truman δεν αναφέρει ρητά τις τρέχουσες πληροφορίες όπως η καθημερινή αναλυτική υποστήριξη για τον πρόεδρο, αλλά την ήθελε σαφώς, διαμαρτυρόμενος όταν έφθαναν στο γραφείο του αντικρουόμενες εκθέσεις χωρίς καμία προσπάθεια συντονισμού.

Το Γραφείο Εκθέσεων και Εκτιμήσεων της CIG τον Φεβρουάριο του 1946 προσπάθησε να ικανοποιήσει τις ανάγκες του με το πρώτο καθημερινό αναλυτικό προϊόν που απευθυνόταν στον πρόεδρο προσωπικά: Η Καθημερινή Σύνοψη (Daily Summary), μια διαβαθμισμένη συλλογή εκθέσεων από όλη την κυβέρνηση. Δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος ύπαρξης της Καθημερινή Σύνοψης του Τρούμαν για ασχοληθεί ο Τύπος. Εκείνον τον Ιούλιο, η εφημερίδα The New York Times, έγραψε ότι η νέα μυστική «εφημερίδα» του προέδρου τον έκανε «τον καλύτερα ενημερωμένο αρχηγό κυβέρνησης στην ιστορία εξωτερικών υποθέσεων». Το 1951, το Current Intelligence Bulletin αντικατέστησε την Καθημερινή Σύνοψη ως το κορυφαίο καθημερινό προϊόν πληροφοριών.

04032016-2.jpg

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Λίντον Τζόνσον συναντάται με τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ Ντουάιτ Αϊζενχάουερ στο Force Air One, στην Αεροπορική Βάση Andrews, στο Μέριλαντ, στις 5 Οκτωβρίου 1965. LBJ LIBRARY
-----------------------------------

Ο Dwight D. Eisenhower ήρθε στην προεδρία το 1953 με πολύ μεγαλύτερη διεθνή εμπειρία από τον Τρούμαν. Ο Eisenhower στην νέα δουλειά του επίσης έβαλε μπροστά ένα άκαμπτο πρότυπο για την λήψη και επεξεργασία μυστικών πληροφοριών και για την λήψη αποφάσεων -μια προσέγγιση που μείωσε την σημασία του καθημερινού προϊόντος πληροφοριών της Υπηρεσίας για τα επόμενα οκτώ χρόνια. Έτσι, οι αναλυτές της Υπηρεσίας μετατόπισαν την κύρια έμφασή τους από το γράψιμο του Δελτίου πληροφοριών για τον πρόεδρο στην προετοιμασία μιας σταθερής ροής εργασιών και ενημερωτικού υλικού για την εβδομαδιαία συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας (NSC), στο οποίο ο Eisenhower προήδρευε σχεδόν κάθε Πέμπτη για οκτώ χρόνια.

Αλλά από τις αρχές του 1954, ο Eisenhower άρχισε να γκρινιάζει ότι από τις πληροφορίες που έρχονταν σε αυτόν έλειπε το πλαίσιο για την αξιολόγηση της σοβιετικής απειλής και αποτύγχανε να κάνει την διάκριση μεταξύ των δυνατοτήτων της Σοβιετικής Ένωσης και των προθέσεών της. Ο Αϊζενχάουερ το 1956 ίδρυσε το Συμβούλιο του Προέδρου για τις Δραστηριότητες Εξωτερικών Πληροφοριών (President’s Board of Consultants on Foreign Intelligence Activities) -το οποίο, πέντε χρόνια αργότερα, έγινε η Συμβουλευτική Επιτροπή Εξωτερικών Πληροφοριών του Προέδρου (President’s Foreign Intelligence Advisory Board). Ο Eisenhower ανέθεσε σε αυτή την ομάδα των ειδικών την εξέταση της συνολικής δομής των Υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ. Μια νέα εστίαση δόθηκε στην ευρεία μορφή των Εκτιμήσεων των Εθνικών Υπηρεσιών Πληροφοριών (National Intelligence Estimates, NIEs), οι οποίες βρήκαν μια εύκολη θέση στην βήμα-βήμα διαδικασία του NSC. Ακόμη και με την άνοδο των ΝΙΕ, ο διευθυντής Allen Dulles βρήκε τον χρόνο να γράψει προσωπικά ένα κομμάτι για το Δελτίο το 1957, ένα ασυνήθιστα πιθανολογικό και μακρύ κομμάτι (πάνω από δύο σελίδες) σχετικά με τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε ο Κουβανός δικτάτορας Φουλχένσιο Μπατίστα. Αλλά ο Eisenhower φάνηκε ακόμα να αποφεύγει το προϊόν. Ένα εσωτερικό σημείωμα της CIA τον Οκτώβριο του 1957 συνόψισε την γενική απογοήτευση για την υποδοχή του Δελτίου: «Η παρούσα δημοσίευση δεν διαβάζεται από τους κορυφαίους αξιωματούχους. Δεν έχει καθιερωθεί ως ‘απαραίτητο’ ανάγνωσμα. Στην καλύτερη περίπτωση, κομμάτια του μπορεί να μεταφέρονται σε αυτούς τους αξιωματούχους από υπαλλήλους της ενημέρωσης».

Οι αξιωματούχοι της Υπηρεσίας δοκίμασαν μια ακόμη λύση. Τον Ιανουάριο του 1958 αντικατέστησαν το Current Intelligence Bulletin με το Central Intelligence Bulletin (CIB), ένα νέο έγγραφο με περισσότερο υλικό. Το πρώτο τεύχος περιείχε μια ενότητα «Daily Brief» (Καθημερινή Σύνοψη), με 12 τμήματα των έξι έως οκτώ γραμμών το κάθε ένα, που ακολουθείτο από αρκετές σελίδες άρθρων που ασχολούντο με πολλά από αυτά τα σύντομα τμήματα αλλά σε μεγαλύτερο βάθος. Τα άρθρα επίσης πρωτοπόρησαν με την επίδειξη των αριθμών των εγγράφων προέλευσης, ώστε οι αναγνώστες να μπορούν να κοιτάζουν μόνοι τους τις πρωτότυπες εκθέσεις. Προσπαθώντας να απευθυνθούν στην αγάπη του Αϊζενχάουερ για τα γραφικά, οι παραγωγοί του ανανεωμένου CIB σύντομα προσέθεσαν έναν παγκόσμιο χάρτη με κόκκινα βέλη που έδειχναν τις περιοχές που καλύπτοντο από τα θέματα του κάθε τεύχους. Μια εσωτερική αναδρομική έκθεση της CIA σημειώνει ότι το νέο CIB προέβλεψε με επιτυχία εξελίξεις όπως τις διαδηλώσεις κατά των Ηνωμένων Πολιτειών στην διάρκεια του ταξιδιού του αντιπρόεδρου Ρίτσαρντ Νίξον στην Λατινική Αμερική τον Μάιο του 1958 και την πολιτική κρίση του ίδιου μήνα στην Γαλλία που οδήγησε στην επιστροφή του πρώην πρόεδρου της Γαλλίας Σαρλ ντε Γκωλ στην πολιτική, αλλά παραδέχεται ότι το CIB έχασε μερικές μεγάλες περιπτώσεις: Το πραξικόπημα Μπάαθ στο Ιράκ τον Ιούλιο του 1958, τον χρόνο και τον τρόπο της πτώσης του Μπατίστα στην Κούβα στα τέλη του 1958, και την εξέγερση στο Θιβέτ τον Μάρτιο του 1959. Αν και η διάδοση του Δελτίου γρήγορα ανήλθε στα 90 αντίτυπα εκτός της CIA, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι ο ίδιος ο πρόεδρος απέκτησε ένα ενδιαφέρον για αυτό.

ΚΡΑΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΣΥΝΤΟΜΟ

Ο John F. Kennedy μπήκε στον Λευκό Οίκο τον Ιανουάριο του 1961 με μια σαφώς διαφορετική προσέγγιση για την λήψη αποφάσεων επί της εθνικής ασφάλειας έναντι εκείνης του προκατόχου του. Εκεί που ο Αϊζενχάουερ είχε επιβάλει μια αυστηρή δομή ενημερώσεων και συναντήσεων του NSC πριν από την ανάληψη δράσεων εξωτερικής πολιτικής, ο Κένεντι υιοθέτησε ένα αυτοσχεδιαστικό στυλ χτισμένο γύρω από ανεπίσημες συζητήσεις. Ένας κορυφαίος αναλυτής της CIA στην διάρκεια της θητείας του Κένεντι αργότερα παρομοίασε την λιγότερο γραφειοκρατική προσέγγιση του νέου προέδρου με «έναν συνδυασμό παιχνιδιού ποδοσφαίρου με ένα σεμινάριο του Χάρβαρντ».

04032016-3.jpg

Ο Αμερικανός πρόεδρος John F. Kennedy σε μια συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας στο δωμάτιο του Υπουργικού Συμβουλίου στον Λευκό Οίκο. 29 Οκτωβρίου 1962. CECIL STOUGHTON / WHITE HOUSE
----------------------------------------

Ο Kennedy ήταν επίσης ένας αδηφάγος αναγνώστης, εκτιμώντας το είδος της στακάτης, διορατικής πεζογραφίας που είχε μάθει κατά την διάρκεια της σύντομης θητείας του ως δημοσιογράφος στην Chicago Herald-American πριν εισέλθει στην πολιτική. Ως αρχηγός, έπαιρνε την πλειοψηφία της ενημέρωσής του όχι από την ανάλυση των διαβαθμισμένων πληροφοριών αλλά από τον δημόσιο Τύπο. Σύντομα, το γραφείο του Κένεντι και το ανώτερο προσωπικό του Λευκού Οίκου έμαθαν να ξεκοκαλίζουν τις ημερήσιες εφημερίδες για να προετοιμαστούν για τις αναπόφευκτες ερωτήσεις του. Η ικανότητα του προέδρου να απορροφά τόσο πολύ, τόσο γρήγορα –την οποία απέκτησε από μαθήματα γρήγορης ανάγνωσης που κράτησαν ένα μήνα, μετά τα οποία ισχυριζόταν ότι μπορούσε να διαβάσει 1.200 λέξεις το λεπτό- δεν σημαίνει ότι ήθελε να παλεύει με μεγάλα, φλύαρα έγγραφα. Αντ’ αυτού, προτιμούσε ένα κείμενο που θα μπορούσε να διαβάσει εύκολα. Μετά από μόλις μια εβδομάδα στην εξουσία, ρώτησε έναν βοηθό του που του έδινε ένα παχύ φάκελο ενημερωτικών εγγράφων: «Κοίτα, έχω μόνο μισή ώρα σήμερα. Πρέπει να τα διαβάσω όλα;». Λίγο μετά, ο υποστράτηγος Ted Clifton, στρατιωτικός βοηθός του Κένεντι, προέτρεψε τον τότε επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών της CIA να κάνει τα υπομνήματα και τις εκθέσεις για τον Kennedy με διπλό διάστιχο και σε περίπου δύο σελίδες. Το μήνυμα ήταν σαφές: Η πυκνή, γραφειοκρατική πεζογραφία είχε υπηρετήσει τον Ντουάιτ Αϊζενχάουερ μια χαρά, αλλά δεν θα προχωρούσε με αυτόν τον πρόεδρο.

Αν και το χαλαρό, ανέμελο στυλ του Κένεντι λειτούργησε καλά σε πολλά θέματα, τίποτα δεν φώτισε περισσότερο την κακή πλευρά της προσέγγισής του από όσο η αποτυχημένη εισβολή των Κουβανών εξόριστων στην πατρίδα τους, με την χρηματοδότηση και την εκπαίδευση των ΗΠΑ, τον Απρίλιο του 1961 κατά την διάρκεια φιάσκου του Κόλπου των Χοίρων. Μέχρι εκείνο το σημείο, είχε μεγάλη εμπιστοσύνη να χειρίζεται ο ίδιος τα εγχώρια θέματα, ενώ απρόθυμα εμπιστευόταν στο κατεστημένο της εθνικής ασφάλειας τα στρατιωτικά θέματα και εκείνα των μυστικών πληροφοριών. Η καταστροφή προκάλεσε μια επανεξέταση του τρόπου με τον οποίον ο Κένεντι θα έπρεπε να λαμβάνει την ανάλυση των πληροφοριών -θέτοντας σε κίνηση ένα νέο σύστημα που θα παράγει τελικά την Καθημερινή Σύντομη Ενημέρωση του προέδρου (President’s Daily Brief).

Αξιωματούχοι του Λευκού Οίκου είχαν εντοπίσει ένα βασικό πρόβλημα: Ο πρόεδρος είχε αποδειχθεί ανίκανος να μείνει αρκετό καιρό σε ένα μέρος ώστε να έχει ουσιαστικές συζητήσεις για την εθνική ασφάλεια. Αυτό που ακολούθησε ήταν ένα έγγραφο που γράφτηκε ειδικά για τον Kennedy, ο οποίος θα μπορούσε να ξεφυλλίσει το λεπτό βιβλιαράκι με την άνεσή του. Η Λίστα Ελέγχου Πληροφοριών (President’s Intelligence Checklist) του νέου προέδρου άρεσε στον Kennedy, ο οποίος έλαβε το πρώτο τεύχος μεταξύ γύρων κολύμβησης στην πισίνα του στο οικογενειακό καταφύγιο στο Glen Ora, στην Βιρτζίνια, τον Ιούνιο του 1961. Ο πρόεδρος ενέκρινε αμέσως την συνέχιση της παραγωγής της Λίστας Ελέγχου.

ΦΘΑΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ PDB

Το απόγευμα της Παρασκευής 22 Νοεμβρίου 1963, ο Λίντον Τζόνσον στάθηκε στο Air Force One στην πίστα του αεροδρομίου Love Field στο Ντάλας για να ορκιστεί ως ο 36ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Λιγότερο από 24 ώρες αργότερα, ήταν πίσω στην Ουάσιγκτον για το πρώτο πρωινό του στην εξουσία, αβέβαιος για το τι να περιμένει από το προσωπικό ενός Λευκού Οίκου και ενός Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας που τον είχε αντιμετωπίσει σαν ξένο για περισσότερο από δύο χρόνια. Οι σχέσεις μεταξύ Κένεντι και Τζόνσον ήταν τεταμένες: Οι έντονες προκριματικές του Δημοκρατικού Κόμματος το 1960 έπαιξαν κάποιον ρόλο˙ το ίδιο έκανε και το απλό γεγονός ότι μέχρι εκείνο το σημείο οι πρόεδροι είχε κρατήσει τους αντιπροέδρους τους σε απόσταση. Εκτός αυτού, οι δύο άνδρες απλά δεν άρεσαν ο ένας τον άλλον, κάτι που φαινόταν με τον τρόπο που ο πρόεδρος και το προσωπικό του μιλούσαν για τον αντιπρόεδρο: Με περιφρόνηση και, συχνά, εντελώς μικροπρεπώς.

04032016-4.jpg

Ο Jack Valenti με τους φίλους επισκέπτεται τον πρόεδρο των ΗΠΑ Λίντον Τζόνσον στο Οβάλ Γραφείο, στις 28 Νοεμβρίου 1963. WHITE HOUSE
----------------------------------------

Η μόνη προσπάθεια να δοθεί στον Johnson η Λίστα Ελέγχου κατά την διάρκεια της αντιπροεδρίας του προήλθε από τον Dick Lehman του Γραφείου Τρεχουσών Πληροφοριών της CIA. Ο Lehman είχε παρατηρήσει μια παραδοξότητα τον Δεκέμβριο του 1961, όταν ο Κένεντι είχε πει στην Υπηρεσία να παραδώσει την Λίστα Ελέγχου του έξω από τον Λευκό Οίκο, για πρώτη φορά, στον Dean Rusk στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και στον Robert McNamara στο Πεντάγωνο. Τρία από τα τέσσερα εκ του νόμου μέλη του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (NSC) –ο πρόεδρος, ο υπουργός Εξωτερικών και ο υπουργός Άμυνας- θα έβλεπαν πλέον την Λίστα Ελέγχου κάθε πρωί. Αλλά το τέταρτο επίσημο μέλος του NSC θα παρέμενε σε άγνοια των πιο ευαίσθητων πληροφοριών κάθε ημέρας. Έκπληκτος, ο Lehman το έθεσε σε έναν αξιωματούχο του NSC στον Λευκό Οίκο, ρωτώντας, «Τι θα γίνει με τον αντιπρόεδρο;». Η απάντηση ήταν σταθερή και οριστική: «Σε καμία περίπτωση!».

Καθώς ξεκινούσε το 1964, ο προεδρικός στρατιωτικός βοηθός Clifton άρχισε να φοβάται για το μέλλον των προεδρικών αναλύσεων πληροφοριών. Προειδοποίησε αξιωματικούς της CIA ότι είχε την δυνατότητα να πάει την Λίστα Ελέγχου στον Johnson απλώς με «κάποια κανονικότητα», κάτι πολύ διαφορετικό από την βαθιά εμπλοκή του Κένεντι. Είπε ότι ο Τζόνσον «δεν είχε μια σταθερή παροχή ανάλυσης πληροφοριών για τις παγκόσμιες καταστάσεις», ενώ έπαιρνε μόνο ό, τι αυτός ή ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας McGeorge Bundy μπορούσε να του πει προφορικά, όταν τον έβλεπε, που δεν ήταν συχνά. Ο Clifton τους είπε σε ένα σημείο ότι ο πρόεδρος, ο οποίος είπε ότι ήταν «οδυνηρά αργός αναγνώστης», δεν είχε δει οποιαδήποτε τελική ανάλυση πληροφοριών για το μεγαλύτερο μέρος της εβδομάδας. Ο Johnson είχε αποκοπεί. Ο Clifton αποφάσισε ότι κάτι έπρεπε να αλλάξει.

Έτσι, τον Ιανουάριο ανάθεσε στην CIA την συμπλήρωση της Λίστας Ελέγχου με ένα απλό, λιγότερο συχνό φυλλάδιο που θα περιλαμβάνει «την συντομότερη δυνατή ανασκόπηση των σημαντικότερων προσπαθειών συλλογής πληροφοριών για την περίοδο πέντε ημερών από την Κυριακή έως την Πέμπτη». Οι αξιωματικοί των τρεχουσών πληροφοριών της CIA προχώρησαν με το νέο Current Intelligence Review, το οποίο επέτρεψε στον Clifton να ενημερώνει τον πρόεδρο με την ελάχιστη προσπάθεια. Ο Clifton είπε στον Lehman στις 10 Ιανουαρίου ότι η επισκόπηση είχε «λειτουργήσει γοητευτικά» στο πρωινό με τον Johnson, ο οποίος είπε σύντομα στον Clifton να συνεχίσει να έρχεται στην τρέχουσα μορφή του, επειδή το βρήκε «πολύτιμο».

Αυτή η εβδομαδιαία παροχή επανασυνέδεσε τον πρόεδρο με τις τελικές πληροφορίες σε μια εποχή που οι ελπίδες για οποιαδήποτε πραγματική τέτοια σύνδεση είχε αρχίσει να φθίνει. Ωστόσο, επειδή η ανασκόπηση έβαζε μαζί τα σημαντικότερα θέματα μιας γεμάτης εβδομάδας σε ένα έγγραφο, ο Τζόνσον το βρήκε ακόμη πιο εύκολο να ρίξει την Λίστα Ελέγχου στον πάτο των προτεραιοτήτων επί των αναγνωσμάτων του. Έτσι οι αναλυτές της CIA έκαναν ό, τι έπρεπε να γίνει πριν από ένα χρόνο, αμέσως αφότου ο εύκολα αμελής Johnson ανέλαβε την προεδρία: Του έδωσαν ένα νέο προϊόν που να ταιριάζει με τις αναγνωστικές συνήθειές του, τέτοιο που να μπορούσε πραγματικά να λέει ότι είναι το δικό του. Το ονόμασαν President’s Daily Brief (Προεδρική Σύντομη Καθημερινή Ενημέρωση). Το ντεμπούτο της PDB την 1η Δεκεμβρίου1964 -ή άλλως επονομαζόμενο ως «το βιβλίο», όπως το αποκαλούν στην CIA έκτοτε- κέρδισε την προσοχή του Τζόνσον. Τώρα πια ήταν ένα κανονικού μεγέθους έγγραφο, πιο κατάλληλο για ανάγνωση αργά τη νύχτα πριν τον ύπνο του, από ό, τι το περίεργο, σχεδόν τετράγωνο σχήμα της Λίστας Ελέγχου του Κένεντι.

Το νέο προϊόν λειτούργησε. Ο Jack Valenti, ένας από τους στενότερους συνεργάτες του Τζόνσον, σημείωσε στον Bundy: «Mac, του προέδρου τού αρέσει αυτό πολύ». Οι εργώδεις αναλυτές της CIA αισθάνθηκαν ακόμα καλύτερα μήνες αργότερα, όταν ο προεδρικές ειδικός βοηθός Bill Moyers μετέφερε την πληροφορία ότι ο Johnson εξακολούθησε να διαβάζει την PDB «αχόρταγα». Τεύχη της PDB από το πρώτο καλοκαίρι της ύπαρξης της νέας έκδοσης δείχνουν ότι οι συνήθεις έξι έως οκτώ σελίδες της Λίστας Ελέγχου με σχετικά μεγάλα άρθρα είχαν εξελιχθεί σε δύο μόνο σελίδες κειμένου (το οποίο περιείχε μόλις τρία κομμάτια σε κάθε σελίδα), συν τα παραρτήματα. Η γλώσσα στην PDB παρέμεινε προσιτή και τα συμπληρωματικά γραφικά λιτά.

Η συντομία και η απλότητα της DB έκανε τον Johnson έναν κανονικό αναγνώστη της καθημερινής ανάλυσης πληροφοριών και πάλι. Άλλοι παραλήπτες εκτίμησαν επίσης την αλλαγή. Ο αναπληρωτής υπουργός Άμυνας Σάιρους Βανς είπε στον αναπληρωτή διευθυντή της CIA τον Φεβρουάριο του 1965 ότι, ενώ η Λίστα Ελέγχου του είχε αφήσει αδιάφορο, το καθημερινό προϊόν τώρα ήταν «το πιο χρήσιμο έγγραφο» που έβλεπε από την κοινότητα των Υπηρεσιών πληροφοριών.

Η τεχνολογία και το πεδίο εφαρμογής της συλλογής και ανάλυσης πληροφοριών έχουν αλλάξει από τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Αλλά τα βασικά της γραφής για τον πρόεδρο δεν έχουν αλλάξει. Οι αναλυτές της CIA πηγαίνουν ακόμα κάθε μέρα στην δουλειά έχοντας περάσει ώρες βλέποντας τις πληροφορίες της προηγούμενης μέρας που σχετίζονται με το αντικείμενό τους -συχνά η πολιτική, στρατιωτική ή οικονομική κατάσταση σε κάποια συγκεκριμένη χώρα, μερικές φορές ένα συγκεκριμένο τεχνολογικό ή διακρατικό ζήτημα. Τα συλλεχθέντα έγγραφα εξακολουθούν να περιλαμβάνουν διπλωματικά τηλεγραφήματα από πρεσβείες και προξενεία σε όλο τον κόσμο, μυστικές αναφορές από στρατολογημένους κατασκόπους της CIA, υποκλαπείσες ξένες επικοινωνίες και υλικό από ανοιχτές πηγές από πρακτορεία ειδήσεων και μεγάλα μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ και διεθνή. Παρά το γεγονός ότι η μετάδοση της PDB έχει αλλάξει -με τον Μπαράκ Ομπάμα να είναι ο πρώτος πρόεδρος που παραλαμβάνει το έγγραφο ηλεκτρονικά μέσω ενός ασφαλούς iPad- ο πρωταρχικός στόχος παραμένει ο ίδιος: Η αλήθεια στην εξουσία, επικεντρωμένη σε ό, τι ΠΡΕΠΕΙ να γνωρίζει ο πρόεδρος.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-02-26/all-pre...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.amazon.com/The-Presidents-Book-Secrets-Intelligence/dp/161039...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition