Απολιτικοί μηχανικοί | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Απολιτικοί μηχανικοί

Η απρόσμενη σχέση μεταξύ της εκπαίδευσης και της τζιχάντ

Οι δύο κύριες εικόνες των τζιχαντιστών στα Δυτικά μέσα ενημέρωσης είναι σχεδόν διαμετρικά αντίθετες. Η μια απεικονίζει τον τρομοκράτη ως κοινωνικά περιθωριακό [2]. Για παράδειγμα, ο Cherif Kouachi, ο νεότερος από τους δύο αδελφούς των οποίων η επίθεση στα παρισινά γραφεία της Charlie Hebdo [3] τον Ιανουάριο του 2015 στοίχισε 12 ζωές, ήταν ένας επίδοξος ράπερ και παρέδιδε πίτσες, με ιστορικό μικροεγκληματικότητας. Ο Amedy Coulibaly, ένας συνεργός ο οποίος σκότωσε μια αστυνομικίνα και τέσσερις ομήρους σε ένα σούπερ μάρκετ kosher στο Παρίσι κατά την διάρκεια του ανθρωποκυνηγητού για τους Kouachi, είχε καταδικαστεί πέντε φορές για ένοπλη ληστεία. Κανείς τους δεν είχε οποιαδήποτε τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Η άλλη εικόνα είναι του τρομοκράτη ως ειδικού, υψηλού μορφωτικού επιπέδου: Ο Khalid Sheikh Mohammed, εγκέφαλος της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, κατέχει πτυχίο Μηχανολόγου Μηχανικού από πανεπιστήμιο των ΗΠΑ. Ομοίως, ο επικεφαλής της αλ Κάιντα, Αϊμάν αλ-Ζαουάχρι, είναι ιατρός. Και υπάρχουν επίσης υψηλού μορφωτικού επιπέδου δρώντες πρώτης γραμμής: Ο Seifeddine Rezgui, ο οποίος σκότωσε 38 ανθρώπους στην παραλία της Sousse στην Τυνησία το καλοκαίρι του 2005, ήταν φοιτητής ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος του Πολυτεχνείου σε ένα τοπικό πανεπιστήμιο. Στην πραγματικότητα, από τα 25 άτομα που εμπλέκονται άμεσα στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, οκτώ ήταν μηχανικοί.

Οπότε, είναι οι τζιχαντιστές συνήθως χαμένοι οι οποίοι δεν διαθέτουν την εκπαίδευση και τα μέσα για να πετύχουν οπουδήποτε αλλού ή είναι υψηλής εξειδίκευσης, ιδεολογικά οδηγούμενοι δρώντες; Μια ματιά στα κοινωνικά και εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά τζιχαντιστών του παρελθόντος ρίχνει φως στις συνθήκες κάτω από τις οποίες ριζοσπαστικοποιούνται. Στο βιβλίο Engineers of Jihad [4], διεξαγάγαμε την πρώτη συστηματική διερεύνηση των επιπέδων και τύπων εκπαίδευσης περισσότερων από 4.000 πολιτικών ριζοσπαστών που δρουν σε όλο τον μουσουλμανικό κόσμο και στην Δύση.

11032016-1.jpg

Ένας άνθρωπος που προσδιορίστηκε από δικηγόρο ως ο Cherif Kouachi, ένας από τους δύο αδελφούς που σκότωσαν 12 άτομα στην επίθεση κατά της εβδομαδιαίας εφημερίδας Charlie Hebdo στο Παρίσι, φαίνεται σε αυτό το στιγμιότυπο από βίντεο του TV Reuters σε ένα δικαστήριο του Παρισιού, όταν αντιμετώπιζε κατηγορίες ότι βοήθησε να μπουν λαθραία ισλαμιστές μαχητές στο Ιράκ, στις 19 Μαρτίου του 2008. REUTERS
-------------------------------------------

Δύο συμπεράσματα σχετικά με τους ριζοσπάστες ισλαμιστές ξεχωρίζουν. Κατ’ αρχάς, μεταξύ εκείνων που ήταν στο πανεπιστήμιο, οι μηχανικοί υπερεκπροσωπούνται δραματικά σχεδόν παντού σε όλο τον κόσμο και σε κάθε τζιχαντιστική ομάδα. Μεταξύ των 207 ισλαμιστών ριζοσπαστών στον μουσουλμανικό κόσμο των οποίων γνωρίζουμε τα πτυχία, 93 (ή 44,9%) έχουν σπουδάσει μηχανική. Μεταξύ των γενικών πληθυσμών των σχετικών χωρών, το ποσοστό αυτό είναι μόλις 11,6%. Μεταξύ των 71 ισλαμιστών ριζοσπαστών που έχουν ως βάση τους την Δύση που είναι γνωστό ότι απόλαυσαν τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι 32 σε κάποιο σημείο έχουν εγγραφεί για πτυχίο μηχανικού, ή 45,1%, σε σύγκριση με το 16,2% του γενικού πληθυσμού των Δυτικών αποφοίτων.

Αντίθετα, τα επίπεδα της εκπαίδευσης διαφέρουν δραστικά ανά περιοχή: Μεταξύ των 497 περιπτώσεων μαχητών στον μουσουλμανικό κόσμο, το 46,5% έχουν φοιτήσει σε πανεπιστήμιο. Στο Δυτικό δείγμα 344 ατόμων, το ποσοστό είναι σημαντικά χαμηλότερο στο 25,2%. Αυτό είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο δεδομένου ότι το ποσοστό φοίτησης μεταξύ του συνολικού πληθυσμού των χωρών που μελετήθηκαν στον μουσουλμανικό κόσμο είναι μόλις 11,3%. Στις Δυτικές χώρες, είναι 43%. Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα γενικά επίπεδα εκπαίδευσης, οι πιθανότητες ότι ένας ισλαμιστής ριζοσπάστης από τον μουσουλμανικό κόσμο ήταν στο πανεπιστήμιο είναι περίπου 15 φορές υψηλότερες από ό, τι για τους ομολόγους του από τον Δυτικό κόσμο.

Φυσικά, τα δεδομένα μας είναι ελλιπή και είναι πιθανό να υπάρχουν προκαταλήψεις: Πιο ενεργά ή ανώτερα μέλη ριζοσπαστικών ομάδων, για παράδειγμα, είναι πιο πιθανό να ανιχνευθούν και αναφερθούν, και ως εκ τούτου, πιο πιθανό να καταλήξουν στα δείγματα μας. Είναι απίθανο, ωστόσο, ότι αυτό μπορεί να εξηγήσει πλήρως είτε την υπερεκπροσώπηση των μηχανικών είτε τις δραστικές διαφορές στο μορφωτικό επίπεδο μεταξύ τζιχαντιστών του Δυτικού και του μουσουλμανικού κόσμου.

Για να εξηγηθεί το γιατί οι τζιχαντιστές στον μουσουλμανικό κόσμο είναι τόσο υψηλού μορφωτικού επιπέδου και γιατί υπάρχουν τόσοι πολλοί μηχανικοί μεταξύ των ριζοσπαστών, είναι φυσικό να σκεφτούμε ότι οι μηχανικοί στρατολογούνται για τις τεχνικές τους δεξιότητες. Αλλά δεν υπάρχει καμία απόδειξη για αυτό. Αν διαιρέσουμε τους τζιχαντιστές ανάλογα με τα καθήκοντά τους εντός των ομάδων, μόνο το 15% των μηχανικών λειτουργούν ως κατασκευαστές βομβών και το 26% έχουν ρόλους επικοινωνιών. Τα ποσοστά αυτά είναι συγκρίσιμα με εκείνα μεταξύ άλλων αποφοίτων σε αυτές τις ομάδες. Επιπλέον, οι μαχητικές αριστερές ομάδες στον μουσουλμανικό κόσμο, την Λατινική Αμερική και την Ευρώπη έχουν λίγους ή καθόλου μηχανικούς στις τάξεις τους, αλλά ήταν αρκετά αποτελεσματικές στην χρήση θανατηφόρων τεχνολογιών.

Αντιθέτως, έχουμε βρει άφθονες αποδείξεις ότι η ισχυρή παρουσία των αποφοίτων σε γενικές γραμμές, και των μηχανικών ειδικά, μεταξύ των μαχητών του μουσουλμανικού κόσμου εξηγείται καλύτερα με την οικονομία. Ιστορίες περιπτώσεων στην Αίγυπτο [5] και άλλα αραβικά κράτη δείχνουν πώς ο ριζοσπαστισμός μεταξύ των αποφοίτων εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην δεκαετία του 1970. Εκείνη την εποχή, οι αραβικές οικονομίες υφίσταντο πιέσεις ακριβώς καθώς τα συστήματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης επεκτείνονταν και παρήγαγαν μάζες αποφοίτων.

Η ανεργία και η υποαπασχόληση των αποφοίτων αποτέλεσε χρυσωρυχείο για τις ομάδες των ισλαμιστών. Ριζοσπαστικά δίκτυα συνήθως εμφανίζονταν στα πανεπιστήμια και χτίζονταν γύρω από την απόρριψη των διεφθαρμένων συστημάτων πατροναρίσματος που εφάρμοζαν τα κοσμικά καθεστώτα που κρατούσαν πίσω τους νέους πτυχιούχους, τους φοιτητές στους οποίους είχαν υποσχεθεί ένα μέλλον ως πρωτοπόροι του έθνους. Τα ισλαμιστικά κινήματα έκαναν την ανάγκη φιλοτιμία, κηρύττοντας ένα αυστηρό τρόπο ζωής ως σημάδι ευσέβειας και ηθικής ευθύτητας και απορρίπτοντας τα προνόμια και την διαφθορά της Δυτικόπληκτης άρχουσας τάξης.

Υπάρχουν λιγότεροι απόφοιτοι μεταξύ των εξτρεμιστών οι οποίοι να έχουν μεγαλώσει στις Δυτικές χώρες επειδή η κοινωνική κινητικότητα που προσφέρει ένα πανεπιστημιακό πτυχίο είναι πολύ υψηλότερη εκεί. Αυτό κάνει τους δυσαρεστημένους που εγκατέλειψαν τα σχολεία και τους ανέργους μικρο-εγκληματίες την πλειοψηφία των μαχητών. Μέσα στον ίδιο τον μουσουλμανικό κόσμο, το μερίδιο των πτυχιούχων μεταξύ των εξτρεμιστών είναι πολύ χαμηλότερο σε χώρες που δεν έχουν δει κανέναν κορεσμό στα κολέγια και είχαν καλύτερη οικονομική ανάπτυξη, όπως η Σιγκαπούρη, η Ινδονησία και η Ινδία, όπου το ποσοστό φθάνει κατά μέσο όρο μόνο το 22,5%, κάτω ακόμα και από τα Δυτικά επίπεδα.

Αυτή η ιστορία βοηθά επίσης να υπολογιστεί η επικράτηση των μηχανικών. Βρίσκονται στην αιχμηρή άκρη των απογοητευμένων προσδοκιών: Η μηχανική είναι παγκοσμίως ένα από τα πιο απαιτητικά θέματα στα πανεπιστήμια του μουσουλμανικού κόσμου˙ οι σκληρές απαιτήσεις εισόδου ξεχωρίζουν το ταλέντο και την φιλοδοξία. Μέχρι την δεκαετία του 1970, οι μηχανικοί αποτελούσαν μια μικρή και συνήθως εύπορη τεχνοκρατική ελίτ που είχε ελάχιστο χρόνο για αντιπολιτευτική πολιτική. (Αντ’ αυτού, σε εκείνες τις εποχές, οι ισλαμικές ομάδες είχαν κυριαρχηθεί από δασκάλους και δικηγόρους). Είναι στην εποχή της μαζικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της οικονομικής επιβράδυνσης, όταν η καλή απασχόληση για τους μηχανικούς αρχίζει να στερεύει, που ξαφνικά εμφανίζονται στις ριζοσπαστικές ομάδες.

Η μόνη μουσουλμανική χώρα στην οποία εμφανίζονται λίγοι μηχανικοί μεταξύ των ριζοσπαστικών τάξεων είναι η Σαουδική Αραβία [6]. Και αυτή είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Διαφορετικά από τους πτυχιούχους στις κοινωνικές επιστήμες ή τις ισλαμικές σπουδές, οι Σαουδάραβες μηχανικοί διατηρούν εξαιρετικές ευκαιρίες στην αγορά εργασίας χάρη στον μεγάλο τομέα των υδρογονανθράκων και την βαριά βιομηχανία της χώρας.

ΚΑΚΟΙ ΒΑΘΜΟΙ

Το συμπέρασμα του βιβλίου Engineers of Jihad έχει τις ρίζες του σε κοινωνικά και οικονομικά πλαίσια, αλλά είναι διαφορετικό από την πολυ-διαφημισμένη ιστορία «η φτώχεια γεννά την τρομοκρατία» [7] που έχει πειστικά κριθεί από τους μελετητές Alberto Abadie, Alan Krueger, και James Piazza, μεταξύ άλλων. Η ριζοσπαστικοποίηση δεν αποδίδεται στα απόλυτα επίπεδα της υπανάπτυξης˙ μάλλον, σχετίζεται με την σχετική στέρηση: Οι απογοητευμένες προσδοκίες των επίδοξων ελίτ που αγωνίζονται να βρουν την θέση τους στα διεφθαρμένα και στάσιμα συστήματα. Μια πολιτική συνέπεια είναι ότι η υπερπαραγωγή πτυχιούχων σε χώρες των οποίων οι αγορές εργασίας δεν μπορούν να τους απορροφήσουν αποτελεί συνταγή για αστάθεια.

Σίγουρα η σχετική στέρηση δεν εξηγεί πλήρως το αίνιγμα των μηχανικών. Στο κάτω-κάτω, οι μηχανικοί εξακολουθούν να παραμένουν υπερεκπροσωπούμενοι μεταξύ των (πολύ μικρότερων) ομάδων των πτυχιούχων ριζοσπαστών που εδρεύουν στην Δύση. Και εδώ, η επιρροή κάποιων έμφυτων προτιμήσεων και χαρακτηριστικών προσωπικότητας παίζει ρόλο. Νέα δεδομένα για την εκπαίδευση των μελών των πολλών δεξιών και αριστερών μαχητικών ομάδων στην Ευρώπη [8], τις Ηνωμένες Πολιτείες [9], την Ρωσία [10] και την Μέση Ανατολή [11] δίνουν καθαρά και εκπληκτικά αποτελέσματα: Ενώ οι μηχανικοί έχουν μια ισχυρή παρουσία στην ριζοσπαστική δεξιά, είναι σχεδόν απόντες από την ριζοσπαστική αριστερά, όπου υπερεκπροσωπούνται οι φοιτητές ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών. Διαφορετικές ιδεολογίες φαίνεται να ικανοποιούν τις συναισθηματικές και γνωστικές ανάγκες των διαφορετικών τύπων ατόμων.

Στον μουσουλμανικό κόσμο, ωστόσο, οι αναπτυξιακές κρίσεις από το 1970 είναι κεντρικής σημασίας για την εμφάνιση του ισλαμιστικού ριζοσπαστισμού. Ακόμα και στην εποχή του Ισλαμικού Κράτους (επίσης γνωστού ως ISIS) [12], στην οποία η κινητοποίηση προφανώς δεν περιορίζεται πλέον στους απογοητευμένους πτυχιούχους, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν μια συνεχή υπερεκπροσώπηση των μηχανικών. Το να υπάρξει φροντίδα για τις νέες ελίτ στις μουσουλμανικές κοινωνίες θα εμποδίσει τα καλύτερα εκπαιδευμένα άτομα να πέσουν σε λάθος ομάδες.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-03-10/uncivil-engineers

Σύνδεσμοι:
[1] http://press.princeton.edu/titles/10656.html
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/france/2015-11-16/europes-real-b...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/france/2015-01-07/france-fire
[4] http://www.amazon.com/Engineers-Jihad-Connection-Extremism-Education/dp/...
[5] https://www.foreignaffairs.com/regions/egypt
[6] https://www.foreignaffairs.com/regions/saudi-arabia
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/1975-07-01/strategy-terrorism
[8] https://www.foreignaffairs.com/regions/europe
[9] https://www.foreignaffairs.com/regions/united-states
[10] https://www.foreignaffairs.com/regions/russia
[11] https://www.foreignaffairs.com/regions/middle-east
[12] https://www.foreignaffairs.com/tags/isis

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition