Το χάσμα στο Αιγαίο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το χάσμα στο Αιγαίο

Πώς να ρυθμιστούν τα σύνορα ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία
Περίληψη: 

Μέχρι τώρα, πιθανώς έχουν μείνει ελάχιστα καινούργια πράγματα που μπορούν να πουν η Ελλάδα και η Τουρκία σχετικά με μια πιθανή λύση για τα ανοιχτά μεταξύ τους ζητήματα. Αυτό που θα έπρεπε να γίνει, είτε μέσω απευθείας συμφωνίας είτε με διαιτησία από το Διεθνές Δικαστήριο, είναι ήδη γνωστό. Το πρόβλημα έγκειται περισσότερο στο εγχώριο πολιτικό κλίμα και στις δύο χώρες, γεγονός που καθιστά την ανακήρυξη κάθε συμβιβασμού εξαιρετικά δύσκολη. Ωστόσο, χωρίς μια διευθέτηση, μια σειρά από σημαντικά οφέλη θα παραμείνουν μακριά από τα δύο έθνη.

Ο JONATHAN GORVETT είναι ανεξάρτητος δημοσιογράφος.

Το νησί της Κω βρίσκεται μόλις 2,5 μίλια πέρα από ένα στενό κανάλι απέναντι από το δημοφιλές τουρκικό παραθαλάσσιο θέρετρο της Αλικαρνασσού (Bodrum). Για χρόνια μια σχεδόν ξεχασμένη κουκίδα στον χάρτη, αυτό το μερικές φορές ύπουλο πέρασμα έχει γίνει πολύ οικείο, καθώς χιλιάδες μετανάστες [1], κυρίως πρόσφυγες από την Συρία [2] και πέρα από αυτήν, διακινδυνεύουν την ζωή τους κάθε μέρα προσπαθώντας να βρουν τον δρόμο τους πάνω από τα παγωμένα νερά.

Υπό μια συμφωνία που συνήφθη στις αρχές Μαρτίου [3] μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον προορισμό-στόχο των μεταναστών, και της Τουρκίας, της κύριας χώρας διέλευσής τους [4], η ροή των ανθρώπων μπορεί να γίνει πιο ήπια. Κάτι άλλο που η συμφωνία θα μπορούσε να κάνει πιο ήπιο: Τις εντάσεις μεταξύ δύο ιστορικά εχθρικών [5] μελών του ΝΑΤΟ, της Ελλάδας [6] και της Τουρκίας [7].

Τα σημάδια της επαναπροσέγγισης είναι παντού. Από τα τέλη Μαρτίου, Τούρκοι παρατηρητές εδρεύουν σε μερικά από τα ελληνικά νησιά για να επιβλέπουν την μεταφορά των προσφύγων και των μεταναστών στην Τουρκία [8], στο πλαίσιο της πρόσφατης μεταναστευτικής συμφωνίας. Η παρουσία τους φαίνεται να αποτελεί άλλο ένα θετικό βήμα σε μια μακρόχρονη διαδικασία που άρχισε στα σοβαρά πίσω στο 1999. Αυτό ήταν όταν διαδοχικοί σεισμοί έπληξαν την Κωνσταντινούπολη και στην συνέχεια την Αθήνα, με αποτέλεσμα ένα κύμα συμπάθειας και επαφής μεταξύ των δύο χωρών.

30032016-3.jpg

Ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου και ο Έλληνας ομόλογός του, Αλέξης Τσίπρας αγοράζουν simit, παραδοσιακό ψωμί με σουσάμι, κατά την διάρκεια μιας περιήγησης στα αξιοθέατα της Σμύρνης, της πόλης- λιμάνι στο Αιγαίο, στην δυτική Τουρκία, στις 8 Μαρτίου 2016. UMIT BEKTAS / REUTERS
------------------------------------

Από τότε, το διμερές εμπόριο έχει απογειωθεί, οι επαγγελματικές ανταλλαγές έχουν εκτοξευθεί στα ύψη, και οι αντίστοιχοι πρωθυπουργοί της χώρας έχουν ανταλλάξει τριαντάφυλλα στην προκυμαία στην Izmir, η οποία ήταν στο παρελθόν η σε μεγάλο βαθμό κατοικημένη από Έλληνες πόλη της Σμύρνης και εξακολουθεί να είναι η λυδία λίθος για το ελληνικό εθνικιστικό αίσθημα.

Ωστόσο, ακριβώς πίσω από την γωνία της Αλικαρνασσού, λίγα μίλια από την ακτή, φαίνεται ένα μικρό νησάκι γνωστό ως Ίμια στην Ελλάδα και Καρντάκ στην Τουρκία. Πριν από λίγους μήνες, αυτός ο μουντός όγκος καλυμμένος από φρύγανα και θάμνους ήταν η σκηνή μιας οργισμένης αντιπαράθεσης [9] μεταξύ ελληνικής και τουρκικής ακτοφυλακής για το ποιος είχε το δικαίωμα να διασώσει τους πρόσφυγες που ναυάγησαν στις ακτές του. Τελικά τους πήραν οι Έλληνες, σύμφωνα με πληροφορίες.

Στις αρχές του 2015, επίσης, ένα τουρκικό υποβρύχιο αναδύθηκε μεταξύ της νησίδας και δύο ελληνικών ψαροκάικων για να τους κρατήσει μακριά, και το 2014, μια αντιπαράθεση μεταξύ της ελληνικής ακτοφυλακής και ενός άλλου τουρκικού υποβρυχίου προκάλεσε θυμωμένες αντεγκλήσεις στις πρωτεύουσες των δύο πλευρών.

Πιο παλιά, το 1995, η Ελλάδα και η Τουρκία ήρθαν κοντά σε πόλεμο εδώ, καθώς ποιμένες, εθνικιστικές δημοσιογράφοι, Έλληνες ναύτες του πολεμικού ναυτικού, και τελικά Τούρκοι καταδρομείς σήκωσαν τις αντίστοιχες σημαίες τους πάνω στον άγονο βράχο. Με τα τύμπανα του πολέμου να ηχούν, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν τελικά υποχρεωμένες να στείλουν ναυτικές μονάδες και διπλωμάτες για να ηρεμήσουν τα πράγματα.

Πράγματι, όσο ελπιδοφόρα κι αν μπορεί να φαίνονται τα πράγματα ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία τώρα, οι διαφορές τους πάνω στο Αιγαίο [10] -συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων και εναέριων συνόρων, των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών, των στρατιωτικών εγκαταστάσεων, των εμπορικών οδών, των πιθανών αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, και της ιδιοκτησίας των αμφισβητούμενων νησίδων- δεν έχουν ποτέ πραγματικά επιλυθεί [11].

Και αυτό έχει εμποδίσει τις ευρωπαϊκές προσφυγικές προσπάθειες, ιδιαίτερα για την ανάπτυξη στο Αιγαίο του ΝΑΤΟ Maritime Group 2 [12], ενός στολίσκου βρετανικών, ολλανδικών, γαλλικών, γερμανικών, ελληνικών και τουρκικών πολεμικών πλοίων που αποστέλλονται για να βοηθήσουν τον συνοριακό οργανισμό της ΕΕ, Frontex, με την υποβολή εκθέσεων θέασης των σκαφών των προσφύγων.

30032016-4.jpg

Σωσίβια γιλέκα εκτίθενται προς πώληση σε κατάστημα ενδυμάτων σε κεντρικό δρόμο της Σμύρνης, στις 7 Μαρτίου 2016. UMIT BEKTAS / REUTERS
-----------------------------------------

Η αποστολή είχε διαφημιστεί ως ένα σημαντικό βήμα στην συνεργασία ΝΑΤΟ-ΕΕ. Ήταν επίσης μια συγκαλυμμένη επαναβεβαίωση της ισχύος του ΝΑΤΟ στην περιοχή που βλέπει αυξημένη ρωσική δραστηριότητα. Αλλά χωρίς συμφωνία σχετικά με το ποια ύδατα είναι τουρκικά και ποια ελληνικά, ολόκληρη η αποστολή σχεδόν εκτροχιάστηκε. Τον Οκτώβριο του 2015, το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών είχε απορρίψει μια παλαιότερη γερμανική πρόταση η Τουρκία και η Ελλάδα να διεξάγουν κοινές περιπολίες στο Αιγαίο για να παρακολουθούν τις κινήσεις των προσφύγων, αλλά η ιδέα ετέθη εκ νέου και επεκτάθηκε από το ΝΑΤΟ τον Φεβρουάριο του 2016. Το ΝΑΤΟ, στην συνέχεια, ενέκρινε την ανάπτυξη της θαλάσσιας ομάδας, αλλά για αρκετές εβδομάδες δεν υπήρχε κίνηση, καθώς αναπτύσσονταν επιχειρήματα μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας για το πού θα πρέπει να πλέουν τα πλοία. Τελικά συνήφθη μια συμφωνία και η ομάδα αναπτύχθηκε στα μέσα Μαρτίου.

Οι αξιωματούχοι και οι παρατηρητές στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ έχουν ζητήσει από τις χώρες να λύσουν τις διαφορές τους, μια για πάντα. Όμως, παρά τις σχετικά φιλικές σχέσεις μεταξύ των ηγεσιών των δύο χωρών, οι εγχώριες πολιτικές πιέσεις εξακολουθούν να κάνουν δύσκολη μια λύση.

ΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ