Η θεολογία στην εξωτερική πολιτική

Από την Ιρανική Επανάσταση του 1979, η θεολογία είναι στενά συνδεδεμένη με την σύγχρονη πολιτική στην Μέση Ανατολή. Στο Ιράν, το δόγμα της «διακυβέρνησης των νομομαθών [1]», το οποίο καλεί για θεοκρατικό κράτος σύμφωνα με το νόμο της Σαρία, άνοιξε τον δρόμο στον Αγιατολάχ Χομεϊνί να αναλάβει την εξουσία τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους. Καθ’ όλη την δεκαετία του 1980, κατά την διάρκεια του σοβιετο-αφγανικού πολέμου [2], διάφορες ισλαμιστικές ομάδες θεωρούσαν την Σοβιετική Ένωση δυνάστη των Μουσουλμάνων στο Αφγανιστάν. Χρησιμοποίησαν αυτή την αφήγηση για να συσπειρώσουν διάφορους ισλαμιστές ώστε να οργανώσουν τζιχάντ [ιερό πόλεμο] για λογαριασμό των Αφγανών αδελφών τους. Το 1991, κατά την διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου, οι ισλαμιστές στην Σαουδική Αραβία διαμαρτυρήθηκαν για την παρουσία των στρατευμάτων των ΗΠΑ [3] στο σαουδαραβικό έδαφος. Είχαν εξοργιστεί για το ότι η σαουδαραβική μοναρχία τα φιλοξενούσε, καθώς συνεργαζόταν με μια μη-μουσουλμανική δύναμη, και έτσι υπαναχωρούσε από την δέσμευσή της να τηρεί το Ισλάμ. Εν τω μεταξύ, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, μια άλλη ανταγωνιστική θεολογία, ο σαλαφισμός, έχει παρακινήσει την αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) στην προσπάθειά τους για παγκόσμια τζιχάντ.

Και όμως, η θεολογία ήταν περιστασιακή για την πολιτική των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή. Σε καθεμιά από τις ανωτέρω βαρυσήμαντες εξελίξεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες απέτυχαν να αναγνωρίσουν το πιθανό θεολογικό υπόβαθρό τους. Οκτώ μήνες μετά την ιρανική επανάσταση του 1979 [4], η αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη διαβεβαίωσε την Ουάσιγκτον [5] ότι η πολιτική στροφή απλώς ενέπλεκε ζωηρές «μετριοπαθείς ομάδες που υποστηρίζουν μια πιο ισορροπημένη κοινωνία που μοιάζει με την Δυτική σοσιαλδημοκρατία». Η Ουάσιγκτον επίσης πανηγύρισε την εμπλοκή Αράβων ισλαμιστών στο Αφγανιστάν, θεωρώντας την ως άλλο ένα μέτωπο ενάντια στον κομμουνισμό. Με τον τρόπο αυτό, έχασε τα σημάδια ότι οι σπόροι αυτού που θα γίνει αργότερα η αλ Κάιντα, φυτεύτηκαν ακριβώς σε εκείνη την μάχη. Και, όπως τόνισε ο ακαδημαϊκός Stephen Chan [6], η κυβέρνηση των ΗΠΑ είδε την συμμετοχή της στον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου ως μια από τις πρώτες δοκιμές του θριάμβου της δημοκρατίας επί του κομμουνισμού μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Ο πρόεδρος George H.W. Bush αποκάλεσε την επιτυχία του πολέμου ως μια «νίκη του φιλελευθερισμού». Με λίγα λόγια, τα βραχυπρόθεσμα πολιτικά οφέλη -όπως η πιθανότητα της δημοκρατίας στο Ιράν, η απομάκρυνση της σοβιετικής επιρροής από το Αφγανιστάν, και η απελευθέρωση του Κουβέιτ- σίγασαν τα θεολογικά «μαγειρέματα» της εποχής, τα οποία θεωρήθηκαν ως ασήμαντα για την εξωτερική πολιτική.

Ένας μαχητής του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) κρατά την σημαία του ISIS σε ένα δρόμο στην πόλη της Μοσούλης, στο Ιράκ, στις 23 Ιουνίου 2014. REUTERS
-------------------------------------------

Οι Ηνωμένες Πολιτείες αντέδρασαν στην 11η Σεπτεμβρίου 2001 κάνοντας την αντιτρομοκρατία μια κορυφαία προτεραιότητα της εθνικής ασφάλειάς τους. Σε πρακτικό επίπεδο, αυτό είχε να κάνει με την οικοδόμηση μιας εξελιγμένης παγκόσμιας επιχείρησης επιβολής του νόμου, αντί για την επαναξιολόγηση του ρόλου της θεολογίας στην καθοδήγηση υπο-κρατικών κινημάτων. Σε ομιλία του στο West Point, τον Ιούνιο του 2002, η οποία αποτέλεσε την βάση του Δόγματος Bush [7], ο πρόεδρος George W. Bush εξήγησε την στρατηγική του: «Πρέπει να αποκαλύψουμε τους τρομοκρατικούς πυρήνες σε 60 ή περισσότερες χώρες χρησιμοποιώντας κάθε μέσο χρηματοδότησης, πληροφοριών και επιβολής του νόμου». Στην ίδια ομιλία του, αποκάλεσε τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» όπως έγινε γνωστός, ως «μια σύγκρουση ανάμεσα στο καλό και το κακό». Αν και «κακό» είναι σίγουρα η κατάλληλη λέξη για να περιγραφούν αυτά που οδήγησαν στην 11η Σεπτεμβρίου, δεν πάει αρκετά μακριά για να εξηγήσει το πώς τα τρομοκρατικά δίκτυα προσάρμοσαν τα θεολογικά πλαίσιά τους ως απάντηση στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, λίγο μετά που οι ΗΠΑ μπήκαν στο Ιράκ το 2003, ο στρατηγιστής της αλ Κάιντα, Abu Mus’ab al-Suri δημοσίευσε το 1.600 σελίδων βιβλίο του με τίτλο «Το κάλεσμα για παγκόσμια Ισλαμική Αντίσταση», στο οποίο αναφέρεται λεπτομερώς στο όραμά του για το πώς θα πρέπει να προχωρήσει το παγκόσμιο κίνημα της τζιχάντ. Ο al-Suri περιέλαβε ένα προσάρτημα σχεδόν 100 σελίδων με αναφορές σε χαντίθ -δηλώσεις του Προφήτη Μωάμεθ- που περιγράφουν τον ερχομό της αποκάλυψης, το οποίο αργότερα έγινε χρήσιμο στο ISIS καθώς δημιουργούσε το αφήγημά του. Η παράλειψη αυτή συνέχισε να αποτελεί ένα τεράστιο τυφλό σημείο στον πόλεμο του 2003 στο Ιράκ [8]. Κατά την περίοδο εκείνη, η «αλ Κάιντα στο Ιράκ», η οποία μετονομάστηκε αργότερα σε ISIS, άρχισε να αναπτύσσει μια στρατηγική για να εκτελέσει το αποκαλυπτικό όραμά της. Η γραμμή της σκέψης της [αμερικανικής] διοίκησης κατά την διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ, η οποία περιλάμβανε την εκπαίδευση των συνεργατών της στην Μέση Ανατολή για να αστυνομεύουν την τρομοκρατική δραστηριότητα εντός των συνόρων τους και, αναμφισβήτητα εξυπηρέτησε τις άμεσες ανάγκες της Αμερικής για ασφάλεια, επίσης παρέλειψε να προβεί σε ενδελεχή εξέταση αυτών των απειλών που προέρχονται από περιφερειακούς, μη κρατικούς φορείς. Στην περίπτωση αυτή, η απόφαση να γίνει η εστίαση στην τρομοκρατία αποκλειστικά ως μια διμερής προτεραιότητα ασφάλειας και όχι ως ένα πρόβλημα περιφερειακής εξωτερικής πολιτικής, σήμαινε ότι η Ουάσιγκτον ίσως να έχει αγνοήσει σημαντικούς και θανατηφόρους μετασχηματισμούς που πραγματοποιούντο εκτός των επίσημων πολιτικών δομών.

ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ

Η τελευταία τρομοκρατική απειλή, το ISIS, είναι διαφορετική από τις άλλες στην προσπάθειά της να δημιουργήσει ένα παγκόσμιο χαλιφάτο.