Η σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ δεν είναι πια «παγωμένη» | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ δεν είναι πια «παγωμένη»

Γιατί εξακολουθεί να επιμένει η βία

Η πυρετώδης διπλωματία δια τρίτων μερών τερμάτισε εκείνη την περίοδο της βίας. Ευτυχώς, το ίδιο μοτίβο φαίνεται να έχει επικρατεί κι αυτή την φορά. Η Μόσχα, ενώ υποδαυλίζει την φωτιά στην Ουκρανία, ενέπλεξε υψηλού επιπέδου Αρμένιους και Αζέρους αξιωματούχους μόλις άρχισε η αψιμαχία και το έπραξε επανειλημμένα μέχρι να επιλυθεί. Η Μόσχα απέφυγε να καταδικάσει το Αζερμπαϊτζάν, αν και η Αρμενία, μέλος του υπό ρωσική ηγεσία Οργανισμού Συλλογικής Ασφάλειας (Collective Security Treaty Organization, CSTO), είναι σύμμαχός της. Η Τριμερής Ομάδα Επαφής του ΟΑΣΕ στο Μινσκ, συν-προεδρευόμενη από την Γαλλία, την Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, επίσης έκανε έκκληση για τον τερματισμό των εχθροπραξιών.

Η Ρωσία, ακόμα ενοχλημένη από την κατάρριψη του πολεμικού αεροπλάνου της από τους Τούρκους κατά μήκος των συνόρων Τουρκίας-Συρίας πέρυσι, δεν έκρυψε την δυσαρέσκειά της με την Τουρκία όταν η Άγκυρα κατηγόρησε δημοσίως την αποτυχία του Ομίλου Μινσκ σχετικά με την πρόσφατη περίοδο βίας και δεσμεύθηκε να στηρίξει το Αζερμπαϊτζάν «μέχρι το τέλος». Όταν ανώτεροι Ρώσοι διπλωμάτες στηλίτευσαν μη κατονομαζόμενα αουτσάιντερ ότι αναδεύουν τις εντάσεις, δεν υπήρχε αμφιβολία για το ποιούς είχαν στο μυαλό τους.

Έτσι, για άλλη μια φορά, η παραβίαση της κατάπαυσης του πυρός του 1994 που θα μπορούσε να οδηγηθεί σε πλήρη πόλεμο έχει αποτραπεί. Ωστόσο, τα θέματα της διαφοράς μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν παραμένουν άλυτα. Η κατάπαυση του πυρός μπορεί να αποδειχθεί εύθραυστη δεδομένων των κερδών που το Αζερμπαϊτζάν έχει κάνει επί του εδάφους.

Οι Αρχές της Μαδρίτης [6] το 2009 που παρουσίασαν οι συμπρόεδροι της Ομάδας Μινσκ πρότειναν μια συμφωνία-πακέτο για μια διευθέτηση που και οι δύο ανταγωνιστές κάποτε αποδέχθηκαν: Απόσυρση της Αρμενίας από τις επτά περιοχές, ακολουθούμενη από την τοποθέτηση διεθνών ειρηνευτικών δυνάμεων και, στην συνέχεια, την διεξαγωγή ενός δημοψηφίσματος για να αποφασιστεί το τελικό καθεστώς του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το οποίο θα συνδέεται με την Αρμενία με έναν διάδρομο γης.

Αλλά ένα αδιέξοδο στην εφαρμογή της [συμφωνίας] έκανε γρήγορα την εμφάνισή του και δεν έχει ακόμη ξεπεραστεί. Το Αζερμπαϊτζάν θέλει την Αρμενία να εκκενώσει το σύνολο, ή τουλάχιστον μερικές, από τις επτά επαρχίες ως προϋπόθεση για να αποφασιστεί η μοίρα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Οι Αρμένιοι επιμένουν σε μια σταδιακή απόσυρση, με το τελευταίο βήμα να είναι στην Kelbajar και την Lachin, τις πιο δυτικές από τις περιοχές που χάθηκαν από το Αζερμπαϊτζάν στον πόλεμο, οι οποίες θα συνδέουν την Αρμενία με το Καραμπάχ. Οι λεπτομέρειες για την Lachin, η οποία θα χρησιμεύσει ως διάδρομος γης που θα συνδέει το Καραμπάχ με την Αρμενία, δεν έχουν ακόμη εκπονηθεί. Επιπλέον, οι Αρμένιοι του Καραμπάχ, οι οποίοι κατέχουν σημαντικές πολιτικές θέσεις στην Αρμενία (συμπεριλαμβανομένων των θέσεων του Προέδρου και του υπουργού Άμυνας), αρνούνται ένα δημοψήφισμα του οποίου το χρονοδιάγραμμα και οι συμμετέχοντες παραμείνουν απροσδιόριστα. Το Μπακού θέλει οι Αζέροι πρόσφυγες που επιστρέφουν στο Καραμπάχ, στο πλαίσιο μιας ειρηνευτικής συμφωνίας για να χαρακτηριστούν ως ψηφοφόροι.

13042016-2.jpg

Αρμένιοι στρατιώτες συνομιλούν σε μια τάφρο σε θέσεις πυροβολικού, κοντά στην πόλη Martuni του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, στις 7 Απριλίου 2016. REUTERS
------------------------------------------

Το μίσος που καλλιεργούν οι δύο πλευρές περιπλέκει περαιτέρω την προοπτική μιας διευθέτησης. Οι Αρμένιοι καθώς και οι Αζέροι δείχνουν το Καραμπάχ ως μια αστείρευτη πολιτιστική πηγή, και αμφότεροι έχουν δίκιο. Και οι δύο τονίζουν την ιστορική καταπίεσή τους, με τους Αζέρους πολιτικούς και ακαδημαϊκούς ηγέτες να συνδέουν τις σφαγές [κατά] των Αζέρων του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου με μετέπειτα καταστολές, ενώ οι Αρμένιοι κατάφεραν να κάνουν τις αποφάσεις περί γενοκτονίας να εγκριθούν από τις Δυτικές πρωτεύουσες. Μια μελέτη των σχολικών βιβλίων ιστορίας που ανατέθηκε στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν το 2012, αποκάλυψε δηλητηριώδη ρητορική εναντίον του «ιστορικού εχθρού» της διπλανής πόρτας. Οι μαθητές, αφού έχουν διδαχθεί από αυτά τα βιβλία και ζουν σε εθνικά ομοιογενείς κοινωνίες, παπαγαλίζουν την αφήγηση της μομφής και της δυσπιστίας. Τέλος, οι Αρμένιοι που χρησιμοποιούν τον όρο «Artsakh» (Αρτσάχ) για το Καραμπάχ εννοούν όχι μόνο την πρώην αυτόνομη περιοχή της σοβιετικής εποχής, αλλά ολόκληρη την κατεχόμενη περιοχή, κάτι που λειτουργεί ενάντια σε μια τελική συμφωνία που θα συνεπάγεται συμβιβασμούς σε μεγάλο μέρος αυτής της γης.

Έτσι, η διαμάχη κακοφορμίζει, η κατάπαυση του πυρός παραμένει εύθραυστη, και η δυνατότητα για άλλη μια έξαρση της βίας παραμένει αμείωτη. Το status quo ταιριάζει πολιτικά στην Αρμενία, αλλά είναι επικίνδυνο. Το Αζερμπαϊτζάν το βρίσκει ανυπόφορο. Η πρόσφατη βία ισοδυναμεί με ένα σήμα από το Μπακού, ότι θέλει να ενισχύσει την θέση του στο έδαφος για να αποκτήσει επιρροή στις διαπραγματεύσεις.