Γήρας και παραγωγικότητα

Για δεκαετίες, οι προηγμένες χώρες έχουν αντιμετωπίσει το πρόβλημα της μείωσης της παραγωγικότητας μέσω γενναιόδωρων πολιτικών συνταξιοδότησης που αφαιρούσαν τους ηλικιωμένους, δυνητικά αντιπαραγωγικούς εργαζομένους από το εργατικό δυναμικό. Στην ευρωζώνη, για παράδειγμα, το ποσοστό απασχόλησης στο εργατικό δυναμικό των ατόμων ηλικίας 60-64 ετών είναι περίπου 30% (σχεδόν 20 ποσοστιαίες μονάδες κάτω από το ποσοστό στις Ηνωμένες Πολιτείες) και πέφτει σε λιγότερο από 5% των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών. Αλλά οι δημοσιονομικοί περιορισμοί έχουν κάνει τις πολιτικές συνταξιοδότησης πιο σκληρές. Όταν μια οικονομία συστέλλεται απότομα όπως κατά την διάρκεια της πρόσφατης κρίσης, οι διαθέσιμοι πόροι μιας κυβέρνησης για να τιμήσει τις συνταξιοδοτικές υποσχέσεις συρρικνώνονται, καθιστώντας την συνταξιοδότηση λιγότερο ελκυστική. Και έτσι, ακόμα κι αν οι αυστηρότερες πολιτικές που η Ιταλία, η Ισπανία, η Ελλάδα και η Γερμανία υιοθέτησαν τα τελευταία λίγα χρόνια θα μπορούσαν να ανακουφίσουν τα δημόσια οικονομικά και να ενισχύσουν το εργατικό δυναμικό, θα μπορούσαν επίσης να κρατήσουν τους λιγότερο παραγωγικούς εργαζόμενους στα γραφεία τους.

Έξω από το χώρο εργασίας, οι ηλικιωμένοι επίσης μπορούν να επιβραδύνουν την παραγωγικότητα,. Οι κοινωνίες που «γκριζάρουν» πρέπει να διαθέσουν ένα αυξανόμενο ποσό πόρων, περιλαμβανομένης της εργασίας, για την φροντίδα των ηλικιωμένων. Το 1980, οι δαπάνες που σχετίζονται με τα γηρατειά [15] -τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημόσιου τομέα- απορρόφησαν περίπου το 6% του Γαλλικού, του Γερμανικού, του Ιταλικού και του Ιαπωνικού ΑΕΠ. Ο αριθμός αυτός ανέρχεται σήμερα στο 11%, και είναι προορισμένος να αυξηθεί κατά τουλάχιστον πέντε επιπλέον ποσοστιαίες μονάδες [16] του ΑΕΠ κατά τις επόμενες τρεις δεκαετίες. Δραστηριότητες όπως η νοσηλευτική και η ψυχαγωγία των ηλικιωμένων, για παράδειγμα, εμφανίζουν στασιμότητα παραγωγικότητας. Έτσι, εάν αυξηθεί το μερίδιο στο ΑΕΠ τέτοιων σχετιζόμενων με τα γηρατειά υπηρεσιών, τότε όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι θα κολλήσουν σε θέσεις εργασίας που συμβάλλουν ελάχιστα στην επέκταση του μεγέθους της οικονομικής πίτας.

Επιπλέον, καθώς οι χώρες γερνούν, η διαθεσιμότητα της συνολικής αποταμίευσης μειώνεται. Οι άνθρωποι αποταμιεύουν κατά την διάρκεια του χρόνου που εργάζονται και καταναλώνουν τις οικονομίες τους όταν συνταξιοδοτούνται. Καθώς ο αριθμός των συνταξιούχων αυξάνεται, η εξοικονόμηση αρχίζει να εξατμίζεται, κάτι που διαβρώνει τους διαθέσιμους για επενδυτικούς σκοπούς πόρους, εκτός αν εισρεύσουν στο σύστημα χρήματα από το εξωτερικό. Αυτό ασκεί πίεση στο απόθεμα του κεφαλαίου, το οποίο μαζί με την τεχνολογία, καθορίζει την παραγωγικότητα των εργαζομένων. Στην Ιταλία [17], για παράδειγμα, το ακαθάριστο ποσοστό αποταμίευσης μειώθηκε από περίπου 30% του διαθέσιμου εισοδήματος στην δεκαετία του 1980 σε περίπου 11% σήμερα, εν μέρει ως αποτέλεσμα της απότομης μείωσης του δείκτη των πρωταρχικών αποταμιευτών προς τους ηλικιωμένους [18]. Παρά το γεγονός ότι το επίπεδο των επενδύσεων στην Ιταλία έχει παραμείνει αμετάβλητο από το 2001, η χώρα μετατράπηκε από έναν καθαρό δανειστή ως προς τον υπόλοιπο κόσμο σε έναν καθαρό οφειλέτη κατά την περίοδο αυτή.

Ο 76χρονος Minekatsu Κινουγκάσα (δεξιά) και 74 ετών η σύζυγός του Kiyoko φτιάχνουν ψωμάκια «imagawayaki» με γλυκιά γέμιση στο κατάστημά τους στην συνοικία Azabu-Juban στο κεντρικό Τόκιο, στις 8 Φεβρουαρίου 2013. ISSEI KATO / REUTERS
--------------------------------------

ΒΡΑΔΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η σχέση μεταξύ της γήρανσης του πληθυσμού και της επιβράδυνσης της παραγωγικότητας θα ενταθεί όσο αυξάνεται η γήρανση. Και οι ελαφρώς αποκλίνουσες δημογραφικές πιέσεις θα μπορούσαν να αναδιατάξουν ριζικά την οικονομική γεωγραφία στον προηγμένο κόσμο, διευρύνοντας το χάσμα ανάπτυξης μεταξύ της ηπειρωτικής Ευρώπης και της Ιαπωνίας από τη μια πλευρά και των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ηνωμένου Βασιλείου από την άλλη. Οι πιο ευάλωτες χώρες, όπως η Ιταλία και η Γερμανία, τότε θα βρεθούν αντιμέτωπες με μια ηράκλεια πρόκληση: Να χρησιμοποιήσουν έναν συρρικνωμένο πληθυσμό όλο και λιγότερο παραγωγικών εργαζόμενων για να δημιουργήσουν αρκετούς πόρους για ένα μεγαλύτερο μερίδιο ανενεργών ατόμων.

Η ενίσχυση του εργατικού δυναμικού με την αύξηση των ποσοστών συμμετοχής ή την αύξηση της παραγωγικότητας μέσω επενδύσεων στην καινοτομία δεν θα είναι αρκετη. Για παράδειγμα, η ενθάρρυνση των ηλικιωμένων να εργαστούν μπορεί να βαρύνει αρνητικά στην παραγωγικότητα, και η εισαγωγή εξελιγμένων τεχνολογιών για τις οποίες δεν έχουν τα εφόδια να τις χρησιμοποιήσουν, δύσκολα θα αυξήσει την αποτελεσματικότητά τους. Αντίθετα, οι πολιτικοί θα πρέπει να ταιριάξουν τέτοιες πρωτοβουλίες με μέτρα που θα αποσκοπούν στην διάσπαση των δεσμών μεταξύ των δημογραφικών δυνάμεων και της δυναμικής της παραγωγικότητας.

Η αντιμετώπιση των διαφορών στο ανθρώπινο κεφάλαιο που σχετίζονται με την ηλικία θα πρέπει να αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να ζητήσουν από τους ανθρώπους να εργάζονται περισσότερο, αν δεν διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες για να ευδοκιμήσουν στην σημερινή αγορά εργασίας. Τα προγράμματα δια βίου μάθησης θα πρέπει να γίνουν πιο διαδεδομένα και θα πρέπει να σχεδιαστούν με τρόπο που να αξιοποιούν τις γνωστικές ικανότητες των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας. Πριν από μερικά χρόνια το Ηνωμένο Βασίλειο ξεκίνησε, με ανάμεικτα αποτελέσματα, το New Deal 50+ [19], στόχος του οποίου ήταν η μείωση της μακροχρόνιας ανεργίας με την παροχή κατάρτισης σε άτομα ηλικίας άνω των 50. Αλλά συνήθως η δέσμευση των Δυτικών κυβερνήσεων σε τέτοιου είδους προγράμματα είναι περιορισμένη τόσο από πλευράς χρηματοδότησης όσο και από πλευράς της συνεργασίας με τις ιδιωτικές εταιρείες και τα συνδικάτα.