Βασιλιάς της Τουρκίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Βασιλιάς της Τουρκίας

Ο Ερντογάν μετά τον Νταβούτογλου

Η παραίτηση του πρωθυπουργού της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου [1] την 5η Μαΐου κατόπιν αιτήματος του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αποτελεί μια περαιτέρω εδραίωση της εξουσίας στα χέρια ενός ανθρώπου που είναι ήδη ο πιο ισχυρός πολιτικός στην Τουρκία [2] από τότε που η χώρα έγινε πολυκομματική δημοκρατία το 1950.

Ο Ερντογάν [3] έχει κυβερνήσει από το 2003, πρώτα ως πρωθυπουργός και αρχηγός του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και στην συνέχεια ως πρόεδρος, μια συνταγματικά μη κομματική θέση στο κοινοβουλευτικό σύστημα της Τουρκίας. Όταν ο Ερντογάν έγινε πρόεδρος το 2014, ο Νταβούτογλου ανέλαβε την θέση του στο AKP και έγινε ο νέος πρωθυπουργός της χώρας. Ο Νταβούτογλου είχε ανέλθει στην πολιτική ως ο επικεφαλής σύμβουλος του Ερντογάν, έχοντας γίνει τελικά υπουργός Εξωτερικών του Ερντογάν το 2009. Οι δύο άνδρες ήταν μαζί στην σύλληψη και την εκτέλεση της στροφής της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας προς την Μέση Ανατολή. Κατά συνέπεια, όταν ο Ερντογάν πρόσφερε στον Νταβούτογλου την προνομιακή θέση του πρωθυπουργού που ήταν βέβαιο ότι θα ήταν κάπως ευνουχισμένη, ο Νταβούτογλου ευχαρίστως αποδέχθηκε.

Στο βαθμό που ο Νταβούτογλου ήταν ένας υποχωρητικός εταίρος του Ερντογάν, για παράδειγμα εργαζόμενος στενά μαζί του για την Συρία όπου οι δύο προσπάθησαν επί χρόνια να εκδιώξουν το καθεστώς του Μπασάρ αλ-Άσαντ, ο Νταβούτογλου ποτέ δεν ικανοποίησε απόλυτα τον Ερντογάν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο Νταβούτογλου είναι ένα πασίγνωστο όνομα τόσο στην Τουρκία όσο και στο εξωτερικό, κάτι που ενόχλησε τον Ερντογάν, ο οποίος επιδιώκει να εδραιώσει και να προσωποποιήσει την πολιτική εξουσία. Ο Ερντογάν φέρεται να ήταν αναστατωμένος, για παράδειγμα, όταν ο Νταβούτογλου ήθελε να επισκεφθεί την Ουάσιγκτον για να συναντηθεί με τον πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα λίγες μόνο εβδομάδες αφότου ο Τούρκος πρόεδρος είχε επισκεφθεί την Ουάσιγκτον τον Μάρτιο του 2016 για να κάνει το ίδιο.

Έχοντας πλέον εκπέσει της χάριτος, ο Νταβούτογλου είναι πιθανό να γίνει ένας ήσυχος παρατηρητής της τουρκικής πολιτικής, ακολουθώντας το μονοπάτι των προηγούμενων αποπεμφθέντων στελεχών του ΑΚΡ, συμπεριλαμβανομένου του πρώην προέδρου Αμπντουλάχ Γκιουλ, οι οποίοι έχουν επιλέξει να μην αντιμετωπίσουν τον Ερντογάν αφότου τους πέταξε από την ηγεσία του ΑΚΡ. Από την πλευρά του, ο Ερντογάν είναι έτοιμος να διαλέξει έναν νέο, πιο συγκαταβατικό πολιτικό ως πρόεδρο του ΑΚΡ στο συνέδριο του κόμματος στις 22 Μαΐου. Αυτό το άτομο θα πάρει στην συνέχεια το αξίωμα του νέου πρωθυπουργού της χώρας, και μετά από μερικούς μήνες, λίγοι θα θυμούνται το όνομα του νέου ηγέτη, όπως και στην Ιορδανία ή το Μαρόκο όπου οι πανίσχυροι βασιλιάδες επισκιάζουν τους ελάχιστα γνωστούς πρωθυπουργούς.

Το πρόβλημα για τον πάλαι ποτέ βασιλιά της Τουρκίας ήταν το σύνταγμα της χώρας του, ο στυλοβάτης της τουρκικής πολιτικής από την Συνταγματική Επανάσταση του 1908 που τερμάτισε την απολυταρχική διακυβέρνηση του Οθωμανού σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β’ [4]. Εκείνη την εποχή, οι Νεότουρκοι εξεγέρθηκαν εναντίον του σουλτάνου και τον ανάγκασαν να αναγνωρίσει το σύνταγμα που ο Αμπντούλ Χαμίτ Β’ είχε αναστείλει το 1878. Μετά από εκείνο το σημείο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία έγινε συνταγματική μοναρχία. Όταν η αυτοκρατορία κατέρρευσε στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η σύγχρονη Τουρκία εξελίχθηκε σε μια συνταγματική δημοκρατία το 1923 υπό τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, για να γίνει επιτέλους μια δημοκρατία το 1950. Όσο αμφιλεγόμενη κι αν είναι η πολιτική της Τουρκίας μερικές φορές, όλα τα κέντρα εξουσίας της χώρας έχουν στηρίξει γενικά την συνταγματική πολιτική έκτοτε. Ακόμα και όταν ο στρατός παρενέβη, ισχυρίστηκε ότι το έπραξε για την προστασία του συντάγματος και του κράτους δικαίου.

Αλλά ο Ερντογάν φαίνεται αδιάφορος με αυτή την ιστορία. Μέσα στις επόμενες μέρες, μετά το συνέδριο του ΑΚΡ και τον διορισμό του νέου πρωθυπουργού, είναι πιθανό να ενορχηστρώσει ένα δημοψήφισμα για να αλλάξει το τουρκικό σύνταγμα όπως του αρέσει ώστε να εισαγάγει μια εκτελεστικού στυλ παντοδύναμη προεδρία. Πιο πρόσφατα, στις 6 Ιανουαρίου, ο Ερντογάν έκανε έκκληση για μετάβαση στο προεδρικό σύστημα, λέγοντας ότι αυτό το σύστημα έχει «ρίζες στην ιστορία της χώρας» [5].

Σε αυτή την επιδίωξη, είναι πιθανό να κερδίσει υποστήριξη χάρη στην πρόσφατη σκληρότερη στάση του σχετικά με το κουρδικό ζήτημα. Νωρίτερα στην διακυβέρνησή του, ο Ερντογάν ήταν φιλελεύθερος ως προς το κουρδικό ζήτημα, για παράδειγμα ανοίγοντας ένα κρατικά χρηματοδοτούμενο κανάλι ειδήσεων 24ωρης λειτουργίας στην κουρδική γλώσσα για να αντιμετωπίσει τις πολιτιστικές απαιτήσεις των Κούρδων. Ο Ερντογάν επίσης ήταν επιεικής προς το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), ξεκινώντας ειρηνευτικές συνομιλίες με αυτό, το οποίο τόσο η Ουάσιγκτον όσο και η Άγκυρα κατηγοριοποίησαν ως τρομοκρατική οργάνωση το 2012. Πρόσφατα, όμως ο Ερντογάν έχει γίνει ένα «γεράκι» για το κουρδικό ζήτημα για να ενισχύσει την δημοτικότητά του. Και για τον σκοπό αυτό, το PKK θα χρησιμεύσει ως ένας ανυποψίαστος συνεργός του.

Τον Ιούλιο του 2015, το PKK τερμάτισε μια κατάπαυση πυρός διάρκειας δύο ετών με την τουρκική κυβέρνηση, ξαναρχίζοντας μια βίαιη εκστρατεία τρομοκρατικών επιθέσεων. Εκείνη την εποχή, το PKK ήλπιζε να πάρει τον έλεγχο των πόλεων στα νοτιοανατολικά της χώρας, σε μια επανάληψη αυτού που το συριακό παράρτημά του, το Κόμμα Δημοκρατικής Ενότητας (PYD), είχε κάνει στην βόρεια Συρία. Το PYD κήρυξε αυτονομία σε αυτές τις περιοχές το 2013 και έχει μείνει έτσι από τότε.

Ωστόσο, μέχρι στιγμής, το τέχνασμα του ΡΚΚ έχει αποτύχει παταγωδώς και έχει δημιουργήσει τεράστιο κόστος στον άμαχο κουρδικό πληθυσμό στα νοτιοανατολικά της χώρας. Για να ξεριζώσουν τις στρατιωτικές υποδομές του ΡΚΚ στα αστικά κέντρα, οι δυνάμεις ασφαλείας έχουν επιβάλλει εβδομαδιαίες απαγορεύσεις της κυκλοφορίας στις πόλεις της νοτιοανατολικής Τουρκίας, αναστέλλοντας τις ατομικές ελευθερίες. Το PKK δεν ήταν σε θέση να νικήσει τον ισχυρό τουρκικό στρατό, και οι μάχες μεταξύ της οργάνωσης και των δυνάμεων ασφαλείας είχε ως αποτέλεσμα εκατοντάδες θύματα μεταξύ των αμάχων. Εν τω μεταξύ, η επιστροφή της ομάδας στην βία έχει εμποδίσει την ανάπτυξη του φιλοκουρδικού Κόμματος της Δημοκρατίας του Λαού (HDP), την μόνη ειρηνική φωνή για τα δικαιώματα των Κούρδων στην Τουρκία.

Το 2015, το HDP ήταν στα πρόθυρα του να γίνει παίκτης στην εθνική πολιτική [σκηνή], όταν αύξησε την υποστήριξή του από το 6,5% στις εκλογές του 2011 στο 13% τον περασμένο Ιούνιο [3]. Το κόμμα υπερδιπλασίασε τα εκλογικά ποσοστά του με το να κατεβάσει φιλελεύθερους υποψήφιους σε μεγάλες πόλεις στην δυτική Τουρκία όπου προσήλκυσε Τούρκους ψηφοφόρους, και συντηρητικούς υποψήφιους στα νοτιοανατολικά όπου προσήλκυσε θρησκευόμενους Κούρδους ψηφοφόρους. Η βία φόβισε τους φιλελεύθερους Τούρκους και τους συντηρητικούς Κούρδους ψηφοφόρους και τους απομάκρυνε από το κόμμα. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση δείχνει ότι η υποστήριξη προς το HDP [6] μπορεί να έχει πέσει σε τόσο χαμηλό ως το 7%. Τουλάχιστον κάποιοι από τους συντηρητικούς Κούρδους ψηφοφόρους φαίνεται να εγκαταλείπουν το HDP για το ΑΚΡ: Η ανάδυση του PKK ωφελεί τον Ερντογάν.

Ίσως ακόμη πιο επιζήμιο για τα κουρδικά συμφέροντα μακροπρόθεσμα να είναι ότι η αναζωπύρωση των συγκρούσεων βοήθησε τον Ερντογάν να ενισχύσει την εικόνα του ως ένας ισχυρός ηγέτης. Πριν από την πρόσφατη αιματοχυσία, ο Ερντογάν είχε φτάσει στο όριο της εκλογικής υποστήριξής του κατεβαίνοντας [στις εκλογές] ως συντηρητικός ισλαμιστής πρόεδρος ικανός να παρέχει οικονομική ευημερία και καλή διακυβέρνηση. Σε δύο εκλογές, το 2011 και το 2015, ο Ερντογάν έτρεξε σε αυτή την πλατφόρμα και κέρδισε περίπου 49,5% των ψήφων. Ο Τούρκος ηγέτης ξεπέρασε το όριο του 50% στις εθνικές εκλογές μόνο μια φορά και μόνο για λίγο: Στις προεδρικές εκλογές του 2014, έλαβε το 51,8% των ψήφων. Ο Ερντογάν δεν θέλει να ρισκάρει σε κανένα δημοψήφισμα και, συνεπώς, ψάχνει να ενισχύσει την δημοτικότητά του και πέραν του 50%.

Η υψηλή δημοτικότητα θα δουλέψει επίσης προς όφελός του Ερντογάν αν αποφασίσει να παρακάμψει το δημοψήφισμα και να ζητήσει αντί για αυτό πρόωρες εκλογές ώστε να αυξήσει την πλειοψηφία του ΑΚΡ στην τουρκική βουλή. Μια ισχυρή προσέλευση στις κάλπες θα προσδώσει στο ΑΚΡ ενισχυμένη πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, και σε αυτήν την περίπτωση ο Ερντογάν θα μπορούσε να κάνει αλλαγές στο σύνταγμα της χώρας χωρίς να χρειάζεται να πάει σε δημοψήφισμα.

Με την πρόσφατη υιοθέτηση του αντι-κουρδικού τουρκικού εθνικισμού, ο Ερντογάν ελπίζει να διευρύνει την βάση του και να αποσπάσει ψηφοφόρους από το αντιπολιτευτικό Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης [7] (MHP), του οποίου η συντηρητική ακραία εθνικιστική πλατφόρμα σχεδόν ταιριάζει στην ισλαμιστική εθνικιστική πλατφόρμα του ΑΚΡ. Το MHP έλαβε 12% των ψήφων στις εκλογές του Νοεμβρίου 2015. Αλλά μια πρόσφατη δημοσκόπηση δείχνει ότι η υποστήριξή του έχει πέσει στο 9% [8]. Εν τω μεταξύ, η υποστήριξη του AKP έχει αυξηθεί από το 49,5% στο 56%.

Φυσικά, δεν θα είναι όλοι στην Τουρκία ευτυχείς να δουν την τύχη του Ερντογάν να βελτιώνεται. Έχει κερδίσει διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις δαιμονοποιώντας και άγρια επιτιθέμενος πολιτικά σε δημογραφικές ομάδες που δεν θα ψήφιζαν ποτέ υπέρ του. Ο κατάλογος περιλαμβάνει κοσμικούς, αριστερούς, σοσιαλδημοκράτες, φιλελεύθερους, Αλεβίτες και Κούρδους εθνικιστικές. Όταν συνδυάζονται, αυτές οι ομάδες αποτελούν περισσότερο από το 40% του τουρκικού εκλογικού σώματος, αλλά υπάρχουν ακόμα πολλοί εχθροί που τον περιμένουν να πέσει από την εξουσία, και σε κάθε περίπτωση, ο Ερντογάν γνωρίζει ότι οι κατηγορίες διαφθοράς εις βάρος του και κατά μελών της οικογένειάς του το 2013 τον έχουν αφήσει χωρίς [να έχει πια έναν] χαριτωμένο τρόπο για να βγει από την σκηνή. Όταν οι εισαγγελείς προσπάθησαν να απαγγείλουν κατηγορίες εναντίον του Ερντογάν και της οικογένειάς του, ο Ερντογάν τους αντικατέστησε γρήγορα: Οι κατηγορίες στην συνέχεια απορρίφθηκαν.

Έτσι, ο Ερντογάν ξέρει ότι πρέπει να συνεχίσει να κερδίζει εκλογές και να εδραιώνει την εξουσία του, μήπως ο ίδιος και τα μέλη της οικογένειάς του εκτεθούν σε δίωξη. Εκείνος θα συνεχίσει να φυλακίζει δημοσιογράφους, να απαγορεύει ειρηνικές διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης και να παρενοχλεί τους διαφωνούντες. Ξέρει ότι η βίαιη καταστολή εκείνων που δεν είναι πιθανό να ψηφίσουν υπέρ του δημοψηφίσματός του μόνο θα βοηθήσει την εξουσία του.

Η επιδίωξη της εξουσίας από τον Ερντογάν βάζει την Τουρκία σε ένα επικίνδυνο μονοπάτι. Αυτός είναι ο de facto επικεφαλής της κυβέρνησης και επικεφαλής του κυβερνώντος κόμματος πέραν του ότι είναι αρχηγός του κράτους (ο επίσημος τίτλος του). Η προσωποποίηση της δύναμης και η υπονόμευση των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών θα καταστήσουν την χώρα εξαιρετικά εύθραυστη. Όταν ο Ερντογάν αφήσει την εξουσία -και μια μέρα θα το κάνει- θα έχουν απομείνει λίγα θεσμικά όργανα όρθια για να την κρατήσουν ενωμένη. Η Τουρκία είναι μια δημοκρατία για μεγάλο χρονικό διάστημα –αρκετό καιρό για να θεωρείται ασφαλής. Αλλά η επιδίωξη του Ερντογάν για πλήρη εξουσία αποδεικνύει ότι οι λαϊκιστές ηγέτες μπορούν να διαφθείρουν τέτοια συστήματα επίσης.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-05-08/turkeys-king

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2014-09-01/new-davutoglu
[2] https://www.foreignaffairs.com/regions/turkey
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-01-25/ankaras-failure
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2014-11-19/myth-cali...
[5] http://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/01/160106_erdogan_baskanlik
[6] http://www.insanhaber.com/politika/gezici-anket-mhp-hdp-baraj-altinda-ak...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-06-03/amped-turkey
[8] http://www.insanhaber.com/politika/gezici-anket-mhp-hdp-baraj-altinda-ak...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition