Αγωγοί στην άμμο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Αγωγοί στην άμμο

Η Μέση Ανατολή μετά την συμφωνία Sykes-Picot

Πολλοί ιστορικοί παρεξηγούν την Sykes-Picot, την συνθήκη που τεμάχισε την Μέση Ανατολή, ως μια τυχαία πράξη αποικιακής χαρτογράφησης. Στην πραγματικότητα, η μυστική συμφωνία μεταξύ της Γαλλίας [1] και του Ηνωμένου Βασιλείου [2] στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε πάντα να κάνει με το πετρέλαιο. Η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και η Γερμανία, η Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, γνώριζαν για τα τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου της Μέσης Ανατολής [3] και είχαν δημιουργήσει μια κοινοπραξία για να μοιραστούν το πετρέλαιο πριν από το ξέσπασμα του πολέμου. Μέσω της Sykes-Picot [4], η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο σχεδίαζαν να απορροφήσουν το γερμανικό μερίδιο και να κατασκευάσουν αγωγούς προς τα λιμάνια κατά μήκος της Μεσογείου. Ωστόσο, οι δύο χώρες δεν ήθελαν να μοιραστούν έναν αγωγό, φοβούμενες ότι συμμαχία τους θα μπορούσε κάποια μέρα να ξεφτίσει. Τα σχέδια για δύο ξεχωριστούς αγωγούς –ο γαλλικός από το Κιρκούκ, στο σύγχρονο Ιράκ, ως την Τρίπολη στον σύγχρονο Λίβανο, και ο βρετανικός από το Κιρκούκ ως την Χάιφα, στο σύγχρονο Ισραήλ- προσδιορίζουν το πώς ο Sir Mark Sykes και ο Francois Georges-Picot χώρισαν την περιοχή.

Οι ιστορικοί συνήθως παραθέτουν την δήλωση του Sykes το 1915 [5] στο βρετανικό πολεμικό συμβούλιο –«Θα ήθελα να σχεδιάσω μια γραμμή από το e στην Acre ως το τελευταίο k στο Kirkuk»- ως απόδειξη ότι τα σύνορα που χάραξε ήταν αυθαίρετα. Στην πραγματικότητα, περιέγραφε την πορεία που η βρετανική κυβέρνηση είχε στο μυαλό της για τον αγωγό της. Ο Herbert Kitchener, ο Βρετανός υφυπουργός Εξωτερικών για τον πόλεμο, διόρθωσε τον Sykes: «Νομίζω ότι αυτό που ο Sir Mark Sykes εννοεί είναι ότι η γραμμή θα αρχίσει στην θαλάσσια ακτή στην Χάιφα». Και έτσι έκανε. Μετά τον πόλεμο, η οριοθέτηση ήρθε για να καθορίσει το πετρελαιοπαραγωγό κράτος του Ιράκ, τα κράτη διαμετακόμισης του πετρελαίου Ιορδανία και Συρία, και τα κράτη πετρελαϊκού τράνζιτ Λίβανο και Παλαιστίνη.

Λίγο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Συμμαχικές δυνάμεις άρχισαν να αναζητούν εκχωρήσεις πετρελαίου στην Μέση Ανατολή. Οι εκχωρήσεις παρείχαν τα δικαιώματα επί του πετρελαίου της περιοχής στην Iraq Petroleum Company. Παρά το όνομά της, η Iraq Petroleum Company δεν είχε τίποτα να κάνει με το Ιράκ˙ ήταν μια κοινοπραξία της Anglo–Persian Oil Company (αργότερα BP), της Calouste Gulbenkian, της Compagnie Francais de Petrols (αργότερα Total), της Near East Development Corporation που ανήκε στην Standard Oil (αργότερα ExxonMobil) και της Shell. Οι συμφωνίες διασφάλιζαν ότι οι κάτοικοι της περιοχής δεν θα μπορούσαν να έχουν οποιεσδήποτε αξιώσεις επί των πόρων πάνω από τους οποίους ζούσαν. Οι χώρες με το περισσότερο πετρέλαιο κέρδιζαν τα λιγότερα από την ανακάλυψή του.

Επιπλέον, η κατασκευή των αγωγών τροφοδότησε περιφερειακές αναταραχές. Μετά από διάφορες προσπάθειες πολλών να σαμποτάρουν τους αγωγούς, συμπεριλαμβανομένων της φυλής της Υεμένης ahl al-Jebal, των Παλαιστίνιων ανταρτών, και δεξιών σιωνιστικών παραστρατιωτικών ομάδων, αξιωματούχοι των εταιρειών πετρελαίου και Δυτικές κυβερνήσεις αύξησαν την περιφερειακή επιτήρηση, στρατιωτικοποίησαν την περιοχή, και ενθάρρυναν τις εθνοτικές και θρησκευτικές συγκρούσεις για να αντικρούσουν εθνικιστικά και κομμουνιστικά κινήματα.

19052016-1.jpg

Προκαταρκτικά σχέδια της Iraq Petroleum Company για διαδρομές αγωγών, τον Φεβρουάριο του 1932. COURTESY OF THE NATIONAL ARCHIVES (UK)
--------------------------------------

Η τρέχουσα αναταραχή στην Μέση Ανατολή έχει οδηγήσει πολλούς παρατηρητές να αναρωτηθούν αν η Sykes-Picot [6] έχει φτάσει επιτέλους στο τέλος της [7]. Ο Ιρλανδός δημοσιογράφος Patrick Cockburn, για παράδειγμα, προμήνυε διαβοήτως το τέλος της Συνθήκης [8] ενώ έστελνε ρεπορτάζ από το Ιράκ. Αλλά ένα καλύτερο ερώτημα είναι κατά πόσον η συμφωνία μπορεί να αλλάξει για να αποφέρει μεγαλύτερη περιφερειακή σταθερότητα και ευημερία ή όχι. Η κατάργηση των εκχωρήσεων πετρελαίου θα μπορούσε να είναι το κλειδί για αυτήν την μεταμόρφωση. Δείτε την κουρδική [9] περίπτωση. Μετά τον Δεύτερο Πόλεμο του Κόλπου, ιδιωτικές εταιρείες πετρελαιοειδών συνέρρεαν στο Ιράκ. Η εθνική εταιρεία πετρελαίου του Ιράκ διατηρούσε το δικαίωμα να αντλεί από τις υπάρχουσες πετρελαιοπηγές με εταίρους της δικής της επιλογής, αλλά τοπικοί φορείς όπως η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν (the Kurdistan Regional Government, KRG) είχαν την δυνατότητα να εξερευνήσουν για νέα κοιτάσματα και να σφυρηλατήσουν τις δικές τους συνεργασίες -μια ευλογία για την κουρδική οικονομία.

Τα κουρδικά [9] μερίδια [επί του] πετρελαίου έκαναν όλη την διαφορά, όταν εμφανίστηκε το ISIS το 2014. Ο σε μεγάλο βαθμό αποτελεσματικός πόλεμος των Κούρδων peshmerga [10] εναντίον του ISIS οφείλεται στην επιθυμία των Κούρδων να προστατεύσουν όχι μόνο την πατρίδα τους, αλλά και τους πόρους μέσα σε αυτήν. Οι Κούρδοι έχουν μακροχρόνια επιθυμία για αυτονομία, και η δικαιοδοσία τους πάνω στο τοπικό πετρέλαιο είναι μια μορφή κυριαρχίας -επί των πόρων αντί επί του εδάφους- που αποτελεί ένα παράδειγμα μας πραγματικής μετά την Sykes-Picot Μέσης Ανατολής. Επειδή η Sykes-Picot χώρισε το έδαφος στο όνομα της εξόρυξης και μεταφοράς πετρελαίου προς την Ευρώπη, η μεταρρύθμιση της κυριότητας του πετρελαίου είναι το πρώτο βήμα στην διάλυση της κληρονομιάς της αποικιακής διοίκησης και της αυταρχικής διακυβέρνησης.

Ιδανικά, οι άνθρωποι σε όλη την Μέση Ανατολή θα πρέπει να κατέχουν μερίδιο στους τοπικούς πόρους και να έχουν λόγο στην πώλησή τους, την χρήση και την συντήρησή τους. Σε μια εποχή αυξημένης μετανάστευσης, η αρχή αυτή θα μπορούσε να βοηθήσει τους ανθρώπους να ζήσουν σε νέα μέρη, με την αίσθηση του ανήκειν και της επιστασίας. Φυσικά, οι τοπικοί αξιωματούχοι θα εξακολουθούν να πρέπει να συνεργαστούν με τις παγκόσμιες επιχειρήσεις για την διάνοιξη, την βελτίωση, και την εξαγωγή του πετρελαίου, αλλά αυτού του είδους οι συμβάσεις θα λειτουργήσουν καλύτερα όταν θα οδηγούνται από τις τοπικές ανάγκες και όχι από τα κέρδη των επιχειρήσεων. Η κουρδική περίπτωση αποδεικνύει ότι οι τοπικοί ενδιαφερόμενοι θα φτιάξουν έναν στρατό, ενώ οι εταιρείες πετρελαίου όχι.

Μια Μέση Ανατολή που ορίζεται από την τοπική κυριαρχία επί των φυσικών πόρων θα είναι πιο πλούσια και πιο ασφαλής. Όταν η ιρακινή κυβέρνηση μείωσε το μερίδιο του Κουρδιστάν επί του εθνικού προϋπολογισμού το 2014, η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν άρχισε να πουλάει το πετρέλαιό της άμεσα στις παγκόσμιες αγορές, κατασκεύασε έναν αγωγό προς ένα τουρκικό λιμάνι [11] και πουλούσε αργό στο Ισραήλ κατά την διαδικασία. Έτσι, τα τοπικά συμφέροντα ξεπέρασαν τόσο την ιστορική τουρκο-κουρδική εχθρότητα όσο και ένα μποϊκοτάζ που είχε κρατήσει το ιρακινό πετρέλαιο μακριά από το Ισραήλ από το 1949.

19052016-2.jpg

Προτεινόμενη διαδρομή για τον σιδηρόδρομο Χάιφα-Βαγδάτη, Οκτώβριος 1928. COURTESY OF THE NATIONAL ARCHIVES (UK)
----------------------------------------------

Αυτό δεν είναι για να πούμε ότι η κουρδική υπόθεση είναι χωρίς προβλήματα. Οι Κούρδοι είναι σε πόλεμο με το ISIS και υπό έλεγχο από το Ιράκ και την Τουρκία. Τοπικοί διαφωνούντες σαμποτάρισαν τον κουρδο-τουρκικό αγωγό πολλές φορές, και η εθνική εταιρεία North Oil Company του Ιράκ έχει την δύναμη να κλείσει την στρόφιγγα του κουρδικού αγωγού κατά βούληση. Εν τω μεταξύ, η βουτιά στις παγκόσμιες τιμές πετρελαίου έχει ωθήσει το Κουρδιστάν σε βαθύτερο χρέος. Και οι Κούρδοι σήμερα εμπλέκονται σε μια σύγκρουση με την κυβέρνηση του Ιράκ για το αν το πετρέλαιο του Κιρκούκ εμπίπτει στην κουρδική ή την ιρακινή αρμοδιότητα.

Αλλά η υπόθεση εξακολουθεί να προσφέρει ένα μοντέλο για μια μετα-Sykes-Picot Μέση Ανατολή. Όπως οι Κούρδοι θέλουν το πετρέλαιο του Κιρκούκ, έτσι η τρέχουσα διαφωνία προσφέρει την ευκαιρία να επεκταθεί η πρακτική της κυριαρχίας των πόρων σε όλους στην περιοχή, ανεξάρτητα από την εθνικότητα ή την θρησκεία. Το μεγαλύτερο μέρος των κερδών από το πετρέλαιο του Κιρκούκ θα πρέπει να στηρίζει τις ζωές όλων των κατοίκων στο βόρειο Ιράκ. Η Βαγδάτη θα πρέπει, συνεπώς, να επιτρέψει στην περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν να διεκδικήσει τις πετρελαιοπηγές του Κιρκούκ, αλλά μόνο αν η κυβέρνηση συμφωνήσει να παραχωρήσει ένα μέρος των πετρελαϊκών εσόδων της για την στήριξη των δημόσιων Υπηρεσιών στο βόρειο Ιράκ. Οι πετρελαϊκές συμβάσεις και οι προσλήψεις θα πρέπει να είναι ανοικτές σε όλους τους κατοίκους του βόρειου Ιράκ, ανεξάρτητα από την αίρεση ή την εθνικότητα, και οι συνεργασίες με ιδιωτικές εταιρείες θα πρέπει να υπόκεινται σε δημοψηφίσματα.

Τα κέρδη δεν θα πρέπει πλέον να στραγγίζονται από την Μέση Ανατολή, όπως κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας, ή να αφήνονται να συσσωρεύονται στα χέρια διεφθαρμένων ηγετών, όπως κατά την διάρκεια της βασιλείας του Σαντάμ Χουσεΐν και δύο γενεών Άσαντ στην Συρία. Η επιβίωση στην εποχή του ISIS απαιτεί πληθυσμούς ελεύθερους από τους διχασμούς της Sykes-Picot, με την βούληση και τα μέσα να προστατεύσουν τα σπίτια και τα συμφέροντά τους.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2016-05-17/pipelines...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/search?qs=france
[2] https://www.foreignaffairs.com/search?qs=united+kingdom
[3] https://www.foreignaffairs.com/search?qs=oil+AND+middle+east
[4] https://www.foreignaffairs.com/search?qs=sykes-picot
[5] http://www.newyorker.com/news/news-desk/how-the-curse-of-sykes-picot-sti...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2016-04-14/does-midd...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2014-08-26/middle-ea...
[8] http://www.lrb.co.uk/v35/n11/patrick-cockburn/is-it-the-end-of-sykes-picot
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-01-12/kurds-big...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-04-22/counting-...
[11] http://www.reuters.com/article/us-iraq-kurdistan-oil-idUSBREA0B0AY20140112

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition