Πώς να τελειώσει η κατάρα του πετρελαίου

Χάρη σε αυτόν τον κανόνα, τα Δυτικά κράτη στέλνουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο στα αυταρχικά καθεστώτα και υποκινούν διαμάχες σε ξένες πετρελαιοπηγές. Ο κανόνας αναγκάζει τους καταναλωτές σε επιχειρηματικές σχέσεις με τους πιο καταπιεστικούς και βίαιους δρώντες του κόσμου. Το 2014, για παράδειγμα, κάθε αμερικανικό νοικοκυριό έστειλε κατά μέσο όρο 250 δολάρια σε αυταρχικούς εξουσιαστές και ένοπλες ομάδες απλά γεμίζοντας τα αυτοκίνητά του με καύσιμα. Οι Αμερικανοί οδηγοί σήμερα δεν έχουν άλλη επιλογή από το να χρηματοδοτήσουν την εξάπλωση ιδεολογιών εχθρικών προς τον τρόπο ζωής τους.

Ο κανόνας ότι «η ισχύς παράγει το δίκαιο» παραβιάζει επίσης τις βασικές αρχές της αγοράς. Στο κάτω-κάτω, αν ένοπλοι ληστές καταλάβουν ένα βενζινάδικο, δεν αποκτούν το νόμιμο δικαίωμα να πωλούν την βενζίνη του. Η βία παραβιάζει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας˙ δεν πρέπει να τα καθορίζει. Πάνω από το 50% του εμπορίου πετρελαίου στον κόσμο είναι εμπόριο επί κλοπιμαίων.

Ένα φορτηγάκι μεταφέρει βαρέλια καυσίμων προς πώληση στην ύπαιθρο στο Χαλέπι, τον Ιανουάριο του 2015. NOUR KELZE / REUTERS
-------------------------------------------------

Ο σύγχρονος κανόνας που πρέπει να αντικαταστήσει το «η ισχύς παράγει το δίκαιο» είναι εκείνος που θα απαιτεί από τις χώρες να λογοδοτούν στους πολίτες τους, να εγκρίνουν την αρχή που είναι γνωστή ως «λαϊκή κυριαρχία των πόρων», βάσει της οποίας οι φυσικοί πόροι της κάθε χώρας ανήκουν στον λαό της. Οι κυβερνήσεις πρέπει κατ’ ελάχιστον να λογοδοτούν στους πολίτες τους όταν ιδιωτικοποιούν τους πόρους (όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες) ή τους πωλούν σε ξένους. Οι πολίτες πρέπει να έχουν τις πολιτικές ελευθερίες και τα πολιτικά δικαιώματα που χρειάζονται για να ανακαλύψουν, να συζητήσουν, και να διαμαρτυρηθούν για το τι κάνει η κυβέρνηση τους με τους πόρους τους, χωρίς να φοβούνται για την ζωή τους ή η ελευθερία τους.

Σχεδόν κάθε κυβέρνηση επιβεβαιώνει αυτή την αρχή, τουλάχιστον στην θεωρία. Προσωπικότητες τόσο διαφορετικές όπως ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Μπους, και ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, έχουν δηλώσει ότι το πετρέλαιο ενός έθνους πρέπει να ανήκει στους ανθρώπους του. Και η γλώσσα της λαϊκής κυριαρχίας των πόρων είναι εμφανής στο άρθρο 1 των δύο μεγάλων συνθηκών για τα ανθρώπινα δικαιώματα (τα Διεθνή Σύμφωνα για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα). Κράτη στα οποία αναλογεί το 98% του παγκόσμιου πληθυσμού, όπως η Κίνα, η Ινδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν ήδη επικυρώσει τουλάχιστον μια από αυτές τις συνθήκες.

Οι χώρες θα πρέπει τώρα να κάνουν νόμιμη την αγορά πετρελαίου μόνο από κράτη όπου η κυβέρνηση είναι κατ’ ελάχιστον υπόλογη προς το λαό για τις αποφάσεις επί των πόρων. Όπως και με άλλες ιστορικές μεταβάσεις μακριά από τον κανόνα του «η ισχύς παράγει το δίκαιο», όπως ήταν οι νομικές καταργήσεις του δουλεμπορίου και της αποικιοκρατίας, δεν είναι σαφές το πώς ακριβώς θα συμβεί αυτή η μετάβαση.

Πάντως υπήρξαν αρκετές ελπιδοφόρες εξελίξεις. Πρώτον, χάρη στην σχιστολιθική επανάσταση [στμ: Ανάκτηση υδρογονανθράκων παγιδευμένων σε στρώματα σχιστόλιθου], η Δύση δεν χρειάζεται πλέον να αγοράζει «αυταρχικό» πετρέλαιο. Ο Nick Butler, ένας πρώην αντιπρόεδρος της BP και αρθρογράφος των Financial Times για την ενέργεια, εκτιμά ότι μια βορειοαμερικανική μετάβαση μακριά από «αυταρχικές» εισαγωγές θα απαιτήσει μόνο μερικούς μήνες και δεν θα έχει σχεδόν κανένα άμεσο κόστος. Μια ευρωπαϊκή μετάβαση θα απαιτήσει αρκετά χρόνια και δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια -μια σημαντική προσπάθεια, αλλά διαχειρίσιμη.

Δεύτερον, οι Δυτικές κυβερνήσεις θα μπορούσαν να συντονίσουν μια τέτοια μετάβαση χρησιμοποιώντας σεβαστές, ανεξάρτητες μετρήσεις [12] δημόσιας λογοδοσίας που ήδη υπάρχουν. Το Brookings Institution, το the Center for Systemic Peace, το Freedom House, η Παγκόσμια Τράπεζα, και πολλές άλλες οργανώσεις δημοσιεύουν δείκτες που δείχνουν ποια κράτη στερούνται τις ελάχιστες πολιτικές ελευθερίες και πολιτικά δικαιώματα.

Λαμβάνοντας μια συνολική, ηθική και ειρηνική στάση υπέρ των δικαιωμάτων των λαών των κρατών με την κατάρα του πετρελαίου, η Δύση θα μπορούσε να αντιμετωπίσει την λεγόμενη Δυτική ιμπεριαλιστική αφήγηση που οι εξτρεμιστικές οργανώσεις έχουν αξιοποιήσει για να προσελκύσουν οπαδούς. Και, μια τέτοια στάση μπορεί ακόμη και να ενθαρρύνει τις ελίτ στις χώρες με την κατάρα του πετρελαίου να επιδιώξουν στα σοβαρά συνταγματικές μεταρρυθμίσεις.

Το σημερινό εμπόριο πετρελαίου είναι ένα από τα τελευταία απομεινάρια ενός προ-σύγχρονου διεθνούς συστήματος που βασιζόταν στην νομιμοποίηση της βίας. Ο κανόνας αυτός έχει προκαλέσει σοβαρή αστάθεια σε όλο τον κόσμο. Ήγγικεν η ώρα για να έρθει η παγκόσμια αγορά πετρελαίου στον 21ο αιώνα.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-06-03/how-end-oil-curse