Secure Connection

Πώς να τελειώσει η κατάρα του πετρελαίου

Σταματήστε το εμπόριο με τους αυταρχικούς

Leif Wenar

07/06/2016

Περίληψη Κειμένου και Βιογραφικό Συγγραφέα

Οι χώρες θα πρέπει τώρα να κάνουν νόμιμη την αγορά πετρελαίου μόνο από κράτη όπου η κυβέρνηση είναι κατ’ ελάχιστον υπόλογη προς το λαό για τις αποφάσεις επί των πόρων.

Ο LEIF WENAR κατέχει την έδρα της Φιλοσοφίας και της Νομικής στο King’s College του Λονδίνου και είναι επισκέπτης καθηγητής στην έδρα William H. Bonsall στο Πανεπιστήμιο Stanford. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Blood Oil: Tyrants, Violence, and the Rules that Run the World.

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να γράψετε το σχόλιο σας. Εγγραφείτε στο newsletter για να λαμβάνετε ενημέρωση από το ForeignAffairs.gr.

Στα τελευταία 40 χρόνια, οι μεγαλύτερες απειλές προς την Δύση έχουν προκύψει από τα πετρελαιο-εξαγωγικά κράτη. Το πετρέλαιο χρηματοδότησε την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ, την υποστήριξη της Λιβύης στις τρομοκρατικές ομάδες, και την συσσώρευση του πυρηνικού οπλοστασίου της Σοβιετικής Ένωσης στην δεκαετία του 1970 και του 1980. Πιο πρόσφατα, έχει χρηματοδοτήσει την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους (επίσης γνωστού ως ISIS) [1], την επιθετικότητα της Ρωσίας στην Κριμαία [2] και την υποστήριξη του Ιράν στην Χαμάς και την Χεζμπολάχ.

Το πετρέλαιο παρέχει στους κυβερνήτες μια πηγή ασύδοτης εξουσίας, ίσως την μεγαλύτερη τέτοια πηγή στον κόσμο. Εκτός από τις δημοκρατίες, τα έσοδα από το πετρέλαιο ρέουν σε όποιο καθεστώς ή ένοπλη ομάδα ελέγχει τις πετρελαιοπηγές με την βία. Τα έσοδα αυτά επιτρέπουν στους ηγέτες να κυριαρχούν στους λαούς τους μέσω του εξαναγκασμού και της πατρωνίας (όπως στο Ιράν [3] και την Ρωσία [4]) και παρέχουν στις ένοπλες ομάδες τους πόρους για να διεξάγουν εμφύλιο πόλεμο (όπως στο Ιράκ [5] και την Υεμένη [6]). Έχουν επίσης δώσει την δύναμη σε καθεστώτα να κατηχήσουν τους πληθυσμούς τους με μισαλλόδοξες ιδεολογίες και, ειδικά στην περίπτωση της Σαουδικής Αραβίας να διαδώσει αυτές τις ιδεολογίες σε όλο τον κόσμο.

Η ασύδοτη εξουσία του πετρελαίου εξηγεί αυτό που ο πολιτικός επιστήμονας Michael Ross αποκαλεί «η κατάρα του πετρελαίου». [7] Τα πετρελαϊκά κράτη έχουν 50% περισσότερες πιθανότητες να είναι αυταρχικά από ό, τι είναι τα μη-πετρελαϊκά κράτη, και μεταξύ του 1980 και του 2013, οι πετρελαιοπαραγωγές απολυταρχίες ήταν τέσσερις φορές λιγότερο πιθανό να μεταβούν προς την δημοκρατία από όσο οι μη-πετρελαιοπαραγωγοί ομόλογοί τους. Τα πετρελαϊκά κράτη στον αναπτυσσόμενο κόσμο έχουν επίσης πάνω από 200% περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από εμφύλιους πολέμους˙ Το 25% των πετρελαϊκών κρατών σήμερα εμπλέκεται σε έναν τέτοιον (σε σύγκριση με το 11% των μη-πετρελαιοπαραγωγικών κρατών). Σύμφωνα με τον Ross [8], τα κράτη του πετρελαίου σήμερα δεν είναι πλουσιότερα, ούτε πιο ελεύθερα και ούτε πιο ειρηνικά από όσο ήταν το 1980 -σε έντονη αντίθεση με τα περισσότερα κράτη του αναπτυσσόμενου κόσμου, τα οποία έχουν σημειώσει σημαντική οικονομική και πολιτική πρόοδο από τότε. Περισσότερο από το 50% του εμπορευόμενου πετρελαίου σήμερα στον κόσμο προέρχεται από αυταρχικά ή αποτυχημένα κράτη.

Οι Δυτικοί πολιτικοί έχουν προσπαθήσει τρεις κύριες στρατηγικές για να ελέγξουν την δύναμη του πετρελαίου σε μη δημοκρατικούς εξαγωγείς. Κατά καιρούς, έχουν σχηματίσει συμμαχίες, ελπίζοντας να επηρεάσουν ένα αυταρχικό καθεστώς να ευνοεί τα δικά τους εθνικά συμφέροντα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, διατήρησαν τους δεσμούς τους με τον σάχη του Ιράν μέχρι που ανατράπηκε το 1979, με τον πρόεδρο του Ιράκ, Σαντάμ Χουσεΐν, από τις αρχές του 1980 έως το 1990, και με τον Λίβυο ηγέτη, Μουαμάρ αλ-Καντάφι, από το 2003 ως το 2011 -και παραμένουν στενός σύμμαχος του Σαουδαραβικού καθεστώτος.

Σε άλλες περιπτώσεις, οι Δυτικοί πολιτικοί έχουν επιβάλει κυρώσεις σε πετρελαϊκά κράτη όπως το Ιράν, το Ιράκ, την Λιβύη, την Ρωσία, το Σουδάν και την Συρία. Και κάποια Δυτικά έθνη έχουν επίσης καταφύγει σε στρατιωτική δράση, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών παρεμβάσεων στο Ιράκ (δύο φορές) και στην Λιβύη.

Παρά το γεγονός ότι οι στρατηγικές αυτές έχουν κατά καιρούς κάνει περιορισμένες επιτυχίες, έχουν αποτύχει να ελέγξουν την ασύδοτη εξουσία [9] του πετρελαίου. Το αποτέλεσμα στην Μέση Ανατολή, όπως δήλωσε ο διευθυντής της CIA, Τζον Μπρέναν [10] στο Κογκρέσο τον Φεβρουάριο, είναι ότι η περιοχή «βασανίζεται από περισσότερη αστάθεια και βία και εσωτερικές συγκρούσεις από ό, τι έχουμε σίγουρα δει τα τελευταία 50 χρόνια». Ούτε το πρόβλημα περιορίζεται [11] στην Μέση Ανατολή: Ο Ουαχαμπιτισμός, η υπερσυντηρητική εκδοχή του Ισλάμ που οι Σαουδάραβες έχουν εξαγάγει επί δεκαετίες, εξακολουθεί να μορφοποιείται σε τζιχαντιστικό εξτρεμισμό στην Ασία, την Ευρώπη και, ενδεχομένως, ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η καταστολή, η σύγκρουση και οι ακραίες ιδεολογίες που ταλανίζουν τα πετρο-κράτη έχουν κάνει ολόκληρο τον κόσμο λιγότερο ασφαλή.

Ένας εργαζόμενος γυρίζει μια βαλβίδα σε μια εγκατάσταση αποθήκευσης φυσικού αερίου κοντά στο Striy, στην Ρωσία, τον Μάιο του 2014. GLEB GARANICH / REUTERS
--------------------------------------------

Ωστόσο, υπάρχει μια λύση για την κατάρα του πετρελαίου. Δεν πρέπει πλέον να είναι νόμιμο τα κράτη να αγοράζουν πετρέλαιο από ασύδοτους παράγοντες που ελέγχουν τις πετρελαιοπηγές με την βία. Μπορεί να φαίνεται σαν ένα φυσικό γεγονός ότι το πετρέλαιο παρέχει μεγάλη δύναμη στους βίαιους και διχαστικούς δρώντες, αλλά πρόκειται απλώς για ένα νομικό γεγονός.

Σήμερα, είναι νόμιμο σε όλες σχεδόν τις χώρες να αγοράζουν φυσικούς πόρους από όποιον τους ελέγχει, ανεξάρτητα από τα μέσα του ελέγχου. Όταν, για παράδειγμα, ο Καντάφι απέκτησε τον έλεγχο της Λιβύης με πραξικόπημα το 1969, οι Αμερικανοί μπορούσαν να αγοράζουν νόμιμα το πετρέλαιο της Λιβύης από τον Καντάφι. Και στην συνέχεια, όταν αντάρτες κατέλαβαν ορισμένες από τις ίδιες πετρελαιοπηγές κατά την διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης του 2011, παρέμεινε νόμιμο για τους Αμερικανούς να αγοράζουν το πετρέλαιο της Λιβύης από τους αντάρτες. Στην αγορά ξένου πετρελαίου, οι χώρες ακολουθούν την αρχαϊκή αρχή, «η ισχύς παράγει το δίκαιο» (“might makes right”).

Χάρη σε αυτόν τον κανόνα, τα Δυτικά κράτη στέλνουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο στα αυταρχικά καθεστώτα και υποκινούν διαμάχες σε ξένες πετρελαιοπηγές. Ο κανόνας αναγκάζει τους καταναλωτές σε επιχειρηματικές σχέσεις με τους πιο καταπιεστικούς και βίαιους δρώντες του κόσμου. Το 2014, για παράδειγμα, κάθε αμερικανικό νοικοκυριό έστειλε κατά μέσο όρο 250 δολάρια σε αυταρχικούς εξουσιαστές και ένοπλες ομάδες απλά γεμίζοντας τα αυτοκίνητά του με καύσιμα. Οι Αμερικανοί οδηγοί σήμερα δεν έχουν άλλη επιλογή από το να χρηματοδοτήσουν την εξάπλωση ιδεολογιών εχθρικών προς τον τρόπο ζωής τους.

Ο κανόνας ότι «η ισχύς παράγει το δίκαιο» παραβιάζει επίσης τις βασικές αρχές της αγοράς. Στο κάτω-κάτω, αν ένοπλοι ληστές καταλάβουν ένα βενζινάδικο, δεν αποκτούν το νόμιμο δικαίωμα να πωλούν την βενζίνη του. Η βία παραβιάζει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας˙ δεν πρέπει να τα καθορίζει. Πάνω από το 50% του εμπορίου πετρελαίου στον κόσμο είναι εμπόριο επί κλοπιμαίων.

Ένα φορτηγάκι μεταφέρει βαρέλια καυσίμων προς πώληση στην ύπαιθρο στο Χαλέπι, τον Ιανουάριο του 2015. NOUR KELZE / REUTERS
-------------------------------------------------

Ο σύγχρονος κανόνας που πρέπει να αντικαταστήσει το «η ισχύς παράγει το δίκαιο» είναι εκείνος που θα απαιτεί από τις χώρες να λογοδοτούν στους πολίτες τους, να εγκρίνουν την αρχή που είναι γνωστή ως «λαϊκή κυριαρχία των πόρων», βάσει της οποίας οι φυσικοί πόροι της κάθε χώρας ανήκουν στον λαό της. Οι κυβερνήσεις πρέπει κατ’ ελάχιστον να λογοδοτούν στους πολίτες τους όταν ιδιωτικοποιούν τους πόρους (όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες) ή τους πωλούν σε ξένους. Οι πολίτες πρέπει να έχουν τις πολιτικές ελευθερίες και τα πολιτικά δικαιώματα που χρειάζονται για να ανακαλύψουν, να συζητήσουν, και να διαμαρτυρηθούν για το τι κάνει η κυβέρνηση τους με τους πόρους τους, χωρίς να φοβούνται για την ζωή τους ή η ελευθερία τους.

Σχεδόν κάθε κυβέρνηση επιβεβαιώνει αυτή την αρχή, τουλάχιστον στην θεωρία. Προσωπικότητες τόσο διαφορετικές όπως ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Μπους, και ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, έχουν δηλώσει ότι το πετρέλαιο ενός έθνους πρέπει να ανήκει στους ανθρώπους του. Και η γλώσσα της λαϊκής κυριαρχίας των πόρων είναι εμφανής στο άρθρο 1 των δύο μεγάλων συνθηκών για τα ανθρώπινα δικαιώματα (τα Διεθνή Σύμφωνα για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα). Κράτη στα οποία αναλογεί το 98% του παγκόσμιου πληθυσμού, όπως η Κίνα, η Ινδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν ήδη επικυρώσει τουλάχιστον μια από αυτές τις συνθήκες.

Οι χώρες θα πρέπει τώρα να κάνουν νόμιμη την αγορά πετρελαίου μόνο από κράτη όπου η κυβέρνηση είναι κατ’ ελάχιστον υπόλογη προς το λαό για τις αποφάσεις επί των πόρων. Όπως και με άλλες ιστορικές μεταβάσεις μακριά από τον κανόνα του «η ισχύς παράγει το δίκαιο», όπως ήταν οι νομικές καταργήσεις του δουλεμπορίου και της αποικιοκρατίας, δεν είναι σαφές το πώς ακριβώς θα συμβεί αυτή η μετάβαση.

Πάντως υπήρξαν αρκετές ελπιδοφόρες εξελίξεις. Πρώτον, χάρη στην σχιστολιθική επανάσταση [στμ: Ανάκτηση υδρογονανθράκων παγιδευμένων σε στρώματα σχιστόλιθου], η Δύση δεν χρειάζεται πλέον να αγοράζει «αυταρχικό» πετρέλαιο. Ο Nick Butler, ένας πρώην αντιπρόεδρος της BP και αρθρογράφος των Financial Times για την ενέργεια, εκτιμά ότι μια βορειοαμερικανική μετάβαση μακριά από «αυταρχικές» εισαγωγές θα απαιτήσει μόνο μερικούς μήνες και δεν θα έχει σχεδόν κανένα άμεσο κόστος. Μια ευρωπαϊκή μετάβαση θα απαιτήσει αρκετά χρόνια και δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια -μια σημαντική προσπάθεια, αλλά διαχειρίσιμη.

Δεύτερον, οι Δυτικές κυβερνήσεις θα μπορούσαν να συντονίσουν μια τέτοια μετάβαση χρησιμοποιώντας σεβαστές, ανεξάρτητες μετρήσεις [12] δημόσιας λογοδοσίας που ήδη υπάρχουν. Το Brookings Institution, το the Center for Systemic Peace, το Freedom House, η Παγκόσμια Τράπεζα, και πολλές άλλες οργανώσεις δημοσιεύουν δείκτες που δείχνουν ποια κράτη στερούνται τις ελάχιστες πολιτικές ελευθερίες και πολιτικά δικαιώματα.

Λαμβάνοντας μια συνολική, ηθική και ειρηνική στάση υπέρ των δικαιωμάτων των λαών των κρατών με την κατάρα του πετρελαίου, η Δύση θα μπορούσε να αντιμετωπίσει την λεγόμενη Δυτική ιμπεριαλιστική αφήγηση που οι εξτρεμιστικές οργανώσεις έχουν αξιοποιήσει για να προσελκύσουν οπαδούς. Και, μια τέτοια στάση μπορεί ακόμη και να ενθαρρύνει τις ελίτ στις χώρες με την κατάρα του πετρελαίου να επιδιώξουν στα σοβαρά συνταγματικές μεταρρυθμίσεις.

Το σημερινό εμπόριο πετρελαίου είναι ένα από τα τελευταία απομεινάρια ενός προ-σύγχρονου διεθνούς συστήματος που βασιζόταν στην νομιμοποίηση της βίας. Ο κανόνας αυτός έχει προκαλέσει σοβαρή αστάθεια σε όλο τον κόσμο. Ήγγικεν η ώρα για να έρθει η παγκόσμια αγορά πετρελαίου στον 21ο αιώνα.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-06-03/how-end-oil-curse

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Πώς να τελειώσει η κατάρα του πετρελαίου

Αναζήτηση

Δημοφιλή Άρθρα

Περιοχή Μελών