Από το πολιτικό Ισλάμ στην μουσουλμανική δημοκρατία

Η απόφαση να απαρνηθεί τον όρο «πολιτικό Ισλάμ» αντικατοπτρίζει επίσης ένα εννοιολογικό επιχείρημα, ήτοι: Από τότε που το πολιτικό Ισλάμ στην Τυνησία πέτυχε αυτά που έθεσε ως στόχο να επιτύχει, δεν είναι πλέον απαραίτητο. Στην συνέντευξή του στην Le Monde, ο Ghannouchi υποστήριξε ότι το πολιτικό Ισλάμ αναδύθηκε ως αντίδραση σε δύο περιφερειακές τάσεις: Στην δικτατορία και σε μια εξτρεμιστική μορφή λαϊκότητας, την γαλλική παραλλαγή της εκκοσμίκευσης στην οποία οι εκφράσεις της θρησκευτικής ταυτότητας αποθαρρύνονται, αν όχι κρίνονται παράνομες, στην δημόσια σφαίρα. Δεδομένου ότι η τυνησιακή εξέγερση εγκατέστησε μια δημοκρατία και κατανίκησε τόσο την δικτατορία όσο και την λαϊκότητα, «δεν υπάρχει πλέον δικαιολογία για το πολιτικό Ισλάμ στην Τυνησία». Στην ομιλία του προς τους συνέδρους του Ennahda, ο Ghannouchi άφησε να εννοηθεί ότι το πολιτικό Ισλάμ είχε κάνει την πορεία του, όταν αφηγήθηκε ότι το Ennahda είχε εξελιχθεί «από ένα ιδεολογικό κίνημα δεσμευμένο στον αγώνα για την ταυτότητα, όταν η ταυτότητα ήταν υπό απειλή, σε ένα συνολικό κίνημα διαμαρτυρίας ενάντια σε ένα αυταρχικό καθεστώς, σε ένα εθνικό δημοκρατικό κόμμα αφιερωμένο στην μεταρρύθμιση».

Ο Ghannouchi υποβαθμίζει τις βασικές πτυχές της ισλαμιστικής ιδεολογίας εδώ, απεικονίζοντας το Ennahda ως κάτι που μοιάζει με μια οργάνωση πολιτικών δικαιωμάτων συνηγορίας υπέρ των Μουσουλμάνων που, επί δεκαετίες, δεν μπορούσαν να ασκούν ελεύθερα την πίστη τους. Το Ennahda είχε απαγορευτεί υπό το προηγούμενο καθεστώς, με τις εκατοντάδες των μελών του να έχουν φυλακιστεί, βασανιστεί ή εξαναγκαστεί σε εξορία. Ως εκ τούτου, το κίνητρο για μεγαλύτερη θρησκευτική και πολιτιστική αναγνώριση για τα μέλη του, καθώς και η επίτευξη της κοινωνικής δικαιοσύνης γενικότερα, ήταν πάντα τα συστατικά του κοινωνικού σχεδίου του Ennahda. Αλλά δεν ήταν ποτέ τα μόνα συστατικά. Τροφοδοτημένο από τις ρίζες του στην διακρατική Μουσουλμανική Αδελφότητα, το Ennahda προσπάθησε επίσης να ιδρύσει ένα ισλαμικό κράτος καθοδηγούμενο από τον ισλαμικό νόμο (σαρία), στο οποίο οι ευσεβείς Μουσουλμάνοι θα μπορούσαν να ζήσουν ανοιχτά, να πετύχουν κοινωνική δικαιοσύνη και ούτω καθεξής.

Ένας υποστηρικτής του ισλαμιστικού κινήματος Ennahda φωνάζει συνθήματα κατά την διάρκεια μιας προεκλογικής εκδήλωσης στην Τυνησία, στις 24 Οκτωβρίου του 2014. ZOUBEIR SOUISSI / REUTERS
--------------------------------------------

Η εξέγερση του 2011 και η επακόλουθη άνοδος του Ennahda φάνηκε να προσφέρουν στο κίνημα μια ευκαιρία να εκπληρώσει τις ιδεολογικές επιδιώξεις του, μετά από δεκαετίες καταπίεσης. Αλλά το Ennahda γρήγορα αντιμετώπισε εμπόδια. Όταν το κοινοβουλευτικό μπλοκ του κόμματος πρότεινε μια συνταγματική διάταξη που θα είχε κάνει την σαρία «πηγή» του νόμου (κάποιοι ήθελαν να είναι «η πηγή»), σφοδρή αντίδραση από τα κοσμικά κόμματα ανάγκασε την ομάδα να αποσύρει την πρόταση. Ο Ghannouchi διαβεβαίωσε τους υποστηρικτές του ότι το κίνημα θα μπορούσε να παραμείνει πιστό στην ισλαμική του ταυτότητα, επειδή ο ισλαμισμός ουσιαστικά σήμαινε την προώθηση των ευρύτερων στόχων της σαρία, όπως η δικαιοσύνη και η ελευθερία, και όχι ειδικές ρυθμίσεις που αναφέρονται στο Κοράνι και την Sunna (τα λόγια και τις συμπεριφορές που αποδίδονται στον Προφήτη Μωάμεθ). Θα μπορούσε επίσης να εστιάσει σε άρθρα του νέου συντάγματος επιβεβαιώνοντας ότι το Ισλάμ είναι «η θρησκεία του κράτους» και στην δέσμευση του κράτους να προσδίδει μια «αραβο-μουσουλμανική ταυτότητα» στην νεολαία του. Το επεισόδιο ήταν ενδεικτικό τόσο για τις ιδεολογικές δεσμεύσεις που πολλά μέλη του Ennahda είχαν διατηρήσει όσο και για αυτό που αποκαλύφθηκε σχετικά με την ικανότητα του Ennahda να προσαρμόζεται σε πολιτικούς περιορισμούς.

Αλλά έγινε πιο δύσκολο να διεκδικήσει την επιτυχία όταν το Ennahda υπέκυψε στην πίεση της κοινής γνώμης και παραιτήθηκε το 2013 μετά από αυτό που ευρέως θεωρήθηκε ως μια κακή κυβερνητική επίδοση˙ ήταν ακόμα πιο δύσκολο μετά τις βουλευτικές εκλογές του 2014, όταν το 70% του εκλογικού σώματος ψήφισε κόμματα εκτός του Ennahda, και το ισλαμιστικό κίνημα έχασε 20 έδρες στο κοινοβούλιο μένοντας πίσω από το κοσμικό κόμμα Tounes Nidaa («Αίτημα της Τυνησίας»). Αυτές οι αποτυχίες μπορούν να εξηγήσουν το γιατί ο Ghannouchi έχει αποφασίσει να αναδείξει την ταυτότητα και να προωθήσει την δημοκρατία, θέματα για τα οποία το κίνημά του μπορεί να ισχυριστεί πιο πειστικά μια επιτυχία στα τελευταία πέντε χρόνια.

ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ Ή ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ;

Η ήττα του Ennahda στις κάλπες το 2014 παρακίνησε αυτό που αποδείχθηκε ότι ήταν σχεδόν δύο χρόνια εσωτερικής συζήτησης σχετικά με την μελλοντική κατεύθυνση του κόμματος. Η επανειλημμένη αναβολή του συνεδρίου του κόμματος φέρεται να προήλθε από τις δυσκολίες της ηγεσίας να πείσει την βάση ότι το Ennahda θα πρέπει να είναι ένα πολιτικό κόμμα και να αφήσει τις ανοικτά θρησκευτικές δραστηριότητες σε ένα ξεχωριστό, ενδεχομένως και σχετικό, σώμα. Στο τέλος, αν και οι αντιπρόσωποι στο Κογκρέσο απέρριψαν τον όρο fasl (διαχωρισμός), ενέκριναν τον takhassus (εξειδίκευση) μεταξύ των θρησκευτικών και πολιτικών δραστηριοτήτων του κινήματος. Έτσι, για παράδειγμα, οι ηγέτες του Ennahda δεν μπορούν πλέον να κηρύξουν σε τζαμιά ή να κατέχουν ηγετικές θέσεις σε θρησκευτικές οργανώσεις. Όπως εξήγησε ο Ghannouchi στην εφημερίδα Le Monde, «εμείς πρέπει να καθορίσουμε την διαφορά μεταξύ των πολιτικών και των θρησκευτικών δραστηριοτήτων. Η αρένα της πολιτικής δράσης δεν είναι μέσα στο τζαμί».