Έθνη σε κρίση, θεσμοί σε αμφισβήτηση | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Έθνη σε κρίση, θεσμοί σε αμφισβήτηση

Αναζητώντας μια νέα εθνική ταυτότητα σε ένα διαφορετικό θεσμικό πλαίσιο

Διαδηλωτές κρατούν πανό που γράφει «Τυνησία - Αλληλεγγύη με τον αγώνα του λαού του Sidi Bouzid», σε μια συγκέντρωση διαμαρτυρίας κατά του προέδρου της Τυνησίας, Ζιν αλ-Αμπιντίν Μπεν Αλί, κοντά πρεσβεία της Τυνησίας στο Παρίσι, στις 11 Ιανουαρίου 2011. REUTERS/Julien Muguet
------------------------------------------------

Οι διαδηλώσεις και τα βίαια αντικαθεστωτικά επεισόδια που ξέσπασαν στις 17 Δεκεμβρίου 2010 στην πόλη Sidi Bouzid της Τυνησίας, έδωσαν για πρώτη φορά την ευκαιρία στους λαούς των αραβικών χωρών να εκφραστούν. Ήταν η ευκαιρία να ακουστεί η φωνή εκείνων που αγωνίζονταν για περισσότερη δημοκρατία, για ένα διαφορετικό πολιτικό σύστημα, λιγότερο διεφθαρμένο και πιο ανοιχτό στις ιδέες του φιλελεύθερου Δυτικού πολιτισμού. Για κάθε αραβική χώρα ήταν, λοιπόν, μια κρίση του συστήματος διακυβέρνησης και μια σύγκρουση μεταξύ του διεφθαρμένου συστήματος εξουσίας και των απλών πολιτών που προασπίζονταν το κράτος δικαίου. Το ερώτημα που είχε τεθεί τότε ήταν πώς κάθε κράτος με τους υπάρχοντες πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς θα διαχειριστεί αυτή την εθνική κρίση.

Η ΤΥΝΗΣΙΑ

Στις 9 Οκτωβρίου 2015, η Νορβηγική Επιτροπή απένειμε το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης στο Κουαρτέτο Εθνικού Διαλόγου της Τυνησίας [1], που αποτελείται από την Γενική Συνομοσπονδία Εργατών, την Ένωση Τυνησιακής Βιομηχανίας, Εμπορίου και Βιοτεχνίας, τον Εθνικό Δικηγορικό Σύλλογο και την Οργάνωση Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η βράβευση έγινε για την αποφασιστική συμβολή των οργανώσεων αυτών στην επίλυση της πολιτικής κρίσης που ξέσπασε την περίοδο 2010 – 2013 και την επίτευξη ενός ιστορικού πολιτικού συμβιβασμού χωρίς τον οποίο η κρίση δεν θα είχε αποσοβηθεί.

Συγκεκριμένα, το πολιτικό τοπίο που προέκυψε στην Τυνησία στις πρώτες εκλογές μετά την παραίτηση του προέδρου Zine El Abidine Ben Ali, ήταν ισορροπημένο και επέτρεψε από την πρώτη στιγμή την δημιουργία ενός συνασπισμού κομμάτων υπό το μετριοπαθές ισλαμιστικό κόμμα Ennahda. Οι πολιτικές δυνάμεις, έπειτα από έναν εθνικό διάλογο, συμφώνησαν σε ένα συγκεκριμένο σχέδιο μεταβατικής διακυβέρνησης που προέβλεπε την αναθεώρηση του Συντάγματος και την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων στο κράτος και στο πολιτικό σύστημα. Είχαν μάλιστα το θάρρος να εφαρμόσουν το εθνικό αυτό σχέδιο μέσα απο κυβερνητικές συνεργασίες ώστε να αποφευχθεί η πόλωση και να εφαρμοστούν οι μεταρρυθμίσεις με τη μέγιστη δυνατή ταχύτητα.

Ο επικεφαλής της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης, Mustapha Ben Jafar, του οργάνου που ήταν υπεύθυνο για το νέο Σύνταγμα της χώρας προερχόταν από τις κοσμικές πολιτικές δυνάμεις, ενώ ο Πρωθυπουργός Hamadi Jebali από το ισλαμιστικό κόμμα. Ακόμα και όταν ο συνασπισμός κατέρρευσε στα τέλη του 2013 εν μέσω διαφωνιών για τον προσανατολισμό του νέου Συντάγματος, το Κουαρτέτο Εθνικού Διαλόγου παρενέβη και διαπραγματεύτηκε την αποχώρηση του ισλαμιστικού κόμματος από την εξουσία, τον σχηματισμό κυβέρνησης τεχνοκρατών και την τελική κατάρτιση ενός νέου προοδευτικού Συντάγματος.

Οι παράγοντες που επέτρεψαν στην Τυνησία να αποτελεί ένα success story στην διαχείριση της κρίσης σχετίζονται με το υψηλό επίπεδο ωριμότητας των πολιτικών κομμάτων, τους δυτικότροπους θεσμούς που είχαν εγκαθιδρυθεί στην χώρα την εποχή της γαλλικής αποικιοκρατίας, αλλά και την συνειδητοποίηση εκ μέρους των πολιτικών εκπροσώπων της χώρας ότι η πολιτική σταθερότητα είναι το κλειδί για την επίλυση της κρίσης. Η Τυνησία επιβεβαιώνει ότι το όραμα της πολιτικής συναίνεσης σε καιρό κρίσης, ο εθνικός διάλογος και η αναζήτηση συμβιβασμών μπορούν να οδηγήσουν σε πραγματικά βήματα προόδου.

Τα λόγια του προέδρου του κόμματος Ennahda, που είχε συμφωνήσει να παραχωρήσει την εξουσία σε υπηρεσιακή κυβέρνηση, επιβεβαιώνουν τον κρίσιμο ρόλο που διαδραμάτισε η ωριμότητα των κομμάτων και η δυνατότητα εξωτερικών κοινωνικών ομάδων πίεσης να επηρεάζουν τις εξελίξεις προς το θετικότερο: «Ο λαός της Τυνησίας πέτυχε μια ειρηνική επανάσταση που φώτισε τον κόσμο. Πέτυχε να αποφύγει τον εμφύλιο πόλεμο. Κατάφερε την συναίνεση» [2].

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΤΥΠΩΝ ΘΕΣΜΩΝ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Η ικανότητα των σύγχρονων κρατών να διαχειριστούν μια κρίση στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις στρατηγικές επιλογές του πολιτικού τους συστήματος και στην αντοχή των επίσημων θεσμών τους. Ωστόσο, σε περιόδους κατά τις οποίες το status quo διαταράσσεται, κρίσιμο ρόλο διαδραματίζουν οι αντιδράσεις και οι συμπεριφορές των άτυπων θεσμών, εκείνων δηλαδή, που σχετίζονται με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά, τις συνήθειες, τη νοοτροπία, τα συναισθήματα που κυριαρχούν στις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Τα χαρακτηριστικά αυτά διαμορφώνονται σταδιακά μέσα από τις παραστάσεις και τις συλλογικές εμπειρίες που βιώνει ένα έθνος στο παρόν ή στο κοντινό παρελθόν. Παρότι οι προτεραιότητες και οι κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς αλλάζουν από γενιά σε γενιά, ο κύριος κορμός και ο προσανατολισμός των άτυπων κοινωνικών θεσμών διαμορφώνεται σε βάθος πολλών δεκαετιών και συντηρείται μέσω της ιστορικής μνήμης.

Επομένως, το νομικό πλαίσιο και η σωστή λειτουργία των δομών του κράτους δεν αρκούν για να εξηγήσουν γιατί ορισμένα κράτη αντιδρούν πιο ώριμα απέναντι σε μια εθνική τραγωδία. Εκείνο το οποίο φαίνεται να αγνοούμε όταν συγκρίνουμε την ελληνική κρίση με τις περιπτώσεις άλλων χωρών είναι ότι η πολιτική αποτελεί αντανάκλαση της κοινωνίας. Μια φοβική και συγκρουσιακή κοινωνία θα δημιουργήσει ένα πολιτικό σύστημα που αρέσκεται στο να πολώνει, να συγκρούεται και να θέτει εμπόδια στην επίλυση μιας εθνικής κρίσης. Αντιθέτως, μια κοινωνία ανοιχτή στον διάλογο, που δεν φοβάται την αμφισβήτηση και την συνεργασία θα αντιδράσει με ένα πιο δημιουργικό τρόπο.

Η ΣΟΥΗΔΙΑ