Το νέο διχασμένο βασίλειο

Στις 24 Ιουνίου, ο κόσμος ξύπνησε και βρέθηκε αντιμέτωπος με το αδιανόητο: Το Ηνωμένο Βασίλειο είχαν ψηφίσει –με 52% προς 48%- να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αψηφώντας τις προβλέψεις και αυτό που ορισμένοι θεωρούσαν ως απόλυτη λογική.

Ίσως να είναι δύσκολο να θυμηθούμε ότι μόλις πριν από τέσσερα χρόνια η ΕΕ είχε κερδίσει το βραβείο Νόμπελ για την, όπως το έθεσε η επιτροπή, συμβολή της επί έξι δεκαετίες για «την ειρήνη και την συμφιλίωση, την δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ευρώπη». Ωστόσο μια μοναδική αλλά πανίσχυρη ψηφοφορία έχει δυνητικά θέσει σε κίνηση το ξήλωμα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος.

Οι άμεσες επιπτώσεις περιελάμβαναν την παραίτηση του ανθρώπου που ζήτησε το δημοψήφισμα, του πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον, καθώς και αναταραχές στις διεθνείς αγορές, δυσπιστία μεταξύ άλλων ηγετών της ΕΕ και του κόσμου, και ανησυχία στην Ουάσιγκτον. Στο εσωτερικό της χώρας, οι διαιρέσεις που οδήγησαν στο Brexit έχουν επιδεινωθεί. Ο Cameron αποφάσισε να διοργανώσει το δημοψήφισμα σε μεγάλο βαθμό για να καταστείλει την φαγωμάρα στο εσωτερικό του Συντηρητικού Κόμματος και να ανακόψει την αυξανόμενη υποστήριξη για το εθνικιστικό Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου (United Kingdom Independence Party, UKIP). Αντ’ αυτού, η εκστρατεία «εντός»-«εκτός» εξαπέλυσε άσχημα συναισθήματα, ακόμα και βία, με αποκορύφωμα την δολοφονία της φιλο-ευρωπαϊκής βουλευτού Jo Cox από έναν άνθρωπο με πιθανές συνδέσεις στην δεξιά.

Αυτά τα συναισθήματα έβαλαν τους «εγκαταλείποντες» εναντίον των «παραμενόντων», των ηλικιωμένων εναντίον των νεαρών˙ διεύρυναν τις διασπάσεις στα μεγάλα πολιτικά κόμματα˙ και τροφοδότησαν συγκρούσεις μεταξύ των μελών των κοινοτήτων, ακόμα και μέσα σε οικογένειες. Έχουν, επίσης, πικράνει την Σκωτία, την Βόρεια Ιρλανδία και το Λονδίνο, οι οποίοι, όλοι τους, σαφώς ευνοούσαν το «εντός». Η Πρώτη Υπουργός της Σκωτίας, Nicola Sturgeon, επέκρινε το αποτέλεσμα ως «δημοκρατικά απαράδεκτο» και τώρα έχει υποσχεθεί ένα νέο δημοψήφισμα για την Ανεξαρτησία της Σκωτίας. Σε αντίθεση με το δημοψήφισμα του 2014, αυτό μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει σε απόσχιση τώρα που η συμμετοχή της περιοχής στην ΕΕ είναι σε κίνδυνο.

Η υπόλοιπη Ευρώπη παραμένει εξίσου διχασμένη. Η ανησυχία στις Βρυξέλλες είναι ότι και άλλες χώρες παρόμοια διχασμένες σχετικά με την συμμετοχή τους στην ΕΕ θα ενθαρρυνθούν να διεξαγάγουν τα δικά τους εθνικά δημοψηφίσματα. Η Marine Le Pen, η ηγέτις του γαλλικού δεξιού κόμματος Εθνικό Μέτωπο, αποκάλεσε το Brexit μια «νίκη» και έγραψε ότι η Γαλλία χρειάζεται ένα παρόμοιο δημοψήφισμα -ο όρος Frexit έχει ήδη ακουστεί. Και σε αυτό το πνεύμα, ο Geert Wilders, ηγέτης του ολλανδικού αντι-μεταναστευτικού Κόμματος για την Ελευθερία, αναφέρθηκε σε ένα Nexit. Άλλα ακροδεξιά κόμματα σε όλη την Ευρώπη αντηχούν αυτές τις εκκλήσεις. Αυτός ο διχασμός έρχεται σε μια στιγμή που η Ευρώπη εξακολουθεί να αγωνίζεται να ανακάμψει από την κρίση στην ευρωζώνη και να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες από την είσοδο μεταναστών από την Συρία.

Για να αντιμετωπιστεί αυτό, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Jean-Claude Juncker απαίτησε το Ηνωμένο Βασίλειο να ξεκινήσει την διαδικασία εξόδου αμέσως, ίσως προτιθέμενος να θέσει ένα παράδειγμα του τι θα συμβεί σε οποιαδήποτε άλλη χώρα αποφασίσει να φύγει. Οι κανόνες επιτρέπουν στο Ηνωμένο Βασίλειο δύο χρόνια διαπραγματεύσεων, αλλά αν δεν υπάρξει συμφωνία, θα πρέπει να επιστρέψει στο προ-1973 το καθεστώς του. Εκείνη ήταν η χρονιά που το Ηνωμένο Βασίλειο προσχώρησε σε ό, τι ήταν τότε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, η οποία δεν ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια ενιαία αγορά. Ήδη, ο François Villeroy de Galhau, ο διοικητής της Τράπεζας της Γαλλίας και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, έχει απειλήσει να πάρει πίσω τα «δικαιώματα διαβατηρίου» (passporting rights) του Ηνωμένου Βασιλείου, τα οποία επιτρέπουν στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες να έχουν πρόσβαση στις αγορές της ΕΕ ενώ λειτουργούν στο Ηνωμένες Βασίλειο. Αλλά ο Matthew Elliott, επικεφαλής εκτελεστικός διευθυντής της εκστρατείας «Ψηφίστε εκτός», χλεύαζε την ιδέα, αντιτείνοντας ότι οποιαδήποτε συμφωνία εξόδου θα συνεπάγεται την τήρηση των εν λόγω δικαιωμάτων. Επεσήμαινε την Νορβηγία, η οποία δεν έχει δικαίωμα ψήφου στην ΕΕ, αλλά εξακολουθεί να έχει πρόσβαση στην ενιαία αγορά και το προνόμιο του passporting.

Η ΕΕ τώρα πλέει σε αχαρτογράφητα νερά, οπότε δεν είναι σαφές το πώς ακριβώς θα εξελιχθούν οι διαπραγματεύσεις της εξόδου. Μέχρι που υπάρχουν ερωτήματα σχετικά με το αν όντως η έξοδος θα συμβεί, είτε εν όλω είτε εν μέρει. Το δημοψήφισμα ήταν συμβουλευτικό, και έτσι η τυπική έξοδος δεν μπορεί να συμβεί χωρίς να νομοθετηθεί από το Βρετανικό Κοινοβούλιο. Επίσης, η αίτηση για την διεξαγωγή δεύτερου δημοψηφίσματος έχει προσελκύσει πολύ πάνω από ένα εκατομμύριο υπογραφές. Υπάρχουν περαιτέρω εικασίες ότι η Σκωτία ίσως να μην φύγει τελικά, και είναι σαφές ότι πολλοί Βρετανοί ψηφοφόροι αντιμετωπίζουν τύψεις˙ πολλοί είπαν ότι είχαν την πρόθεση μόνο να στείλουν ένα μήνυμα διαμαρτυρίας και όχι να εγκαταλείψουν πραγματικά το μπλοκ. Το Ηνωμένο Βασίλειο σαφώς εισέρχεται σε μια μπερδεμένη και αβέβαιη περίοδο. Το τι αντίκτυπο θα έχει αυτό στον ενθουσιασμό υπέρ της εξόδου και σε άλλες χώρες της ΕΕ θα εξαρτηθεί από την έκβαση των επόμενων μηνών ή ακόμη και ετών.

Σίγουρα, η ΕΕ δεν ήταν τέλεια με τον τρόπο που ήταν δομημένη ή σχετικά με τις πολιτικές που επεδίωκε. Πράγματι, ένα μέρος από τα κίνητρα πίσω από το βρετανικό δημοψήφισμα ήταν να επιτρέψει στους ψηφοφόρους να προσφέρουν στοιχεία σχετικά με το πώς να μεταρρυθμιστεί η σχέση του Ηνωμένου Βασιλείου με την ΕΕ. Αλλά το αποτέλεσμα έχει προχωρήσει πολύ περισσότερο από ό, τι ήθελαν ο Cameron ή ακόμη και πολλοί Βρετανοί ευρωσκεπτικιστές. Ιδωμένο με αυτόν τον τρόπο, το Brexit είναι μια αγενής αφύπνιση προς τις κυβερνήσεις των άλλων 27 κρατών-μελών και τους ηγέτες των μεγάλων θεσμικών οργάνων της ΕΕ.