Γέφυρες στο πουθενά

Καθώς οι χώρες αναπτύσσονται οικονομικά, συχνά επενδύουν σε τεράστια δημόσια έργα. Επιχειρήσεις μεγάλων υποδομών, όπως οι γερμανικές Autobahn, τα τρένα υψηλών ταχυτήτων της Ιαπωνίας, και το φράγμα Hoover των Ηνωμένων Πολιτειών, επιδεικνύουν την μαεστρία μιας χώρας στην τεχνολογία. Γίνονται το σύμβολο της ανόδου μιας χώρας ως παγκόσμιας δύναμης.

Κατά τα τελευταία δέκα χρόνια, οι χώρες BRICS -Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική- έχουν κατασκευάσει εκατοντάδες τέτοια έργα. Βιομηχανικά πάρκα, αυτοκινητόδρομοι, ανισόπεδες διαβάσεις, αγωγοί, φράγματα και αθλητικές εγκαταστάσεις ήρθαν για να συμβολίσουν την άνοδό τους. Αλλά καθώς αυτές οι κυβερνήσεις δίνουν έμφαση στα γρήγορα, επιδεικτικά αποτελέσματα, δίνουν λιγότερη προσοχή στην ποιότητα και υποτιμούν τις σχετικές δαπάνες. Οι αδιαφανείς διαδικασίες σύναψης συμβάσεων επιτρέπουν στην διαφθορά να ευδοκιμεί και στην ποιότητα να πέφτει.

Τα αποτελέσματα αυτά δεν έχουν μόνο αμαυρώσει την φήμη αυτών των νέων οικονομικών δυνάμεων˙ έχουν κοστίσει και ζωές. Και θέτουν υπό αμφισβήτηση την πιο πρόσφατη δημιουργία της ομάδας [των χωρών αυτών], την Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (New Development Bank). Αρχικά χρηματοδοτήθηκε με 50 δισ. δολάρια [1], με το μεγαλύτερο μέρος τους να έχει καταβληθεί από την Κίνα, και οι υποστηρικτές της ήλπιζαν ότι η τράπεζα –που στόχευε να είναι μια εναλλακτική της Παγκόσμια Τράπεζα και τις περιφερειακές αναπτυξιακές τράπεζες- θα παρέχει ταχύτερη πρόσβαση σε κεφάλαια για υποδομές. Αλλά είναι πιθανό, δεδομένης της αδυναμίας των χωρών αυτών να παρέχουν λογοδοσία στην επίβλεψη των εγχώριων έργων υποδομών τους, ότι η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα θα επαναλάβει τα ίδια ακριβά λάθη με υψηλό κόστος.

ΟΙ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΟΙ ΔΡΟΜΟΙ

Ο αναλυτής της Goldman Sachs, Jim O'Neill, πρώτος ομαδοποίησε την Βραζιλία, την Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα το 2001, όταν υποστήριξε ότι ήταν οι χώρες που κατά πάσα πιθανότητα θα παράγουν ταχεία οικονομική ανάπτυξη κατά την επόμενη δεκαετία (η Νότια Αφρική προσχώρησε το 2010 [2]). Σήμερα, όμως, ένα άλλο φαινόμενο συνδέει τις BRICS: Σε κάθε μια από αυτές, τα σκάνδαλα διαφθοράς έχουν πλήξει τις κρατικά χρηματοδοτούμενες εταιρείες υποδομής και τα έργα που έχουν εποπτεύσει.

Διασώστες και εθελοντές αναζητούν επιζώντες κάτω από τα μεταλλικά συντρίμμια μιας πλάκας που κατέρρευσε σε μια υπό κατασκευή γέφυρα μετρό στην Βομβάη, τον Σεπτέμβριο του 2012. DANISH SIDDIQUI / REUTERS
----------------------------------------------

Στην Βραζιλία, ένα τεράστιο σκάνδαλο διαφθοράς που αφορά την ημι-κρατική εταιρεία πετρελαίου Petrobras [3] και κορυφαίες κατασκευαστικές εταιρείες της χώρας, έχει ρίξει το έθνος σε πολιτικό και οικονομικό χάος. Οι τέσσερις μεγαλύτερες εταιρείες υποδομών της χώρας –η Odebrecht [4], η Camargo Corrêa, η ΟΑΚ και η Andrade Gutierrez- ανέπτυξαν ένα περίτεχνο σχέδιο για να κανονίζουν δωροδοκίες και να υπερτιμολογούν την Petrobras σε συμβάσεις προμηθειών και κατασκευών στο επίπεδο των 3 δισ. δολαρίων [3]. Ήταν σε θέση να ξεφύγουν με αυτό, επειδή οι διαδικασίες υποβολής προσφορών για τα έργα δεν ήταν ανοιχτές σε δημόσιο έλεγχο˙ επειδή η εθνική νομοθεσία επιβάλλει ότι οι τοπικές εταιρείες πρέπει να παρέχουν οτιδήποτε μεταξύ 37% έως 55% του πλαισίου για επενδύσεις σε υπεράκτια, pre-salt κοιτάσματα πετρελαίου της Βραζιλίας˙ και επειδή αυτές οι τέσσερις εταιρείες ήταν οι μόνες που είναι αρκετά μεγάλες για να υποβάλουν προσφορά για πολλά από τα έργα. Τα έσοδα από τα παράνομα κέρδη τους, βρήκαν τον δρόμο για τις τσέπες τουλάχιστον 200 [5] πολιτικών [5] από 18 κόμματα [5], συμπεριλαμβανομένου 1,5 εκατομμυρίου δολαρίων [6] για υποτιθέμενη χρηματοδότηση της πολιτικής εκστρατείας του Michel Temer, του πρώην αντιπροέδρου και τώρα προσωρινού προέδρου, ο οποίος αντικατέστησε την Ντίλμα Ρούσεφ, καθώς εκείνη υφίσταται ακροάσεις επί μομφής εναντίον της.

Η διαφθορά δεν περιορίζεται στην Petrobras. Οι προσφορές για την κατασκευή του μεγαλύτερου φράγματος της Βραζιλίας, του αμφιλεγόμενου φράγματος Belo Monte, υποτίθεται ότι απέφεραν 41 εκατομμύρια δολάρια σε παράνομες συνεισφορές σε [πολιτικές] εκστρατείες από τις τρεις εκ των τεσσάρων μεγάλων εταιρειών που αναφέρθηκαν παραπάνω: Την Andrade Gutierrez, την Odebrecht και την Camargo Corrêa. Και καθώς η χώρα ετοιμάζεται να φιλοξενήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2016, η ασφάλεια των υποδομών της Βραζιλίας έχει τεθεί υπό εξονυχιστικό έλεγχο. Κατά την διάρκεια του Παγκόσμιου Κυπέλλου της FIFA το 2014, μια αερογέφυρα κατέρρευσε [7] σκοτώνοντας δύο άτομα και τραυματίζοντας 22, και τον Απρίλιο του τρέχοντος έτους, μια νέα, 2,5 μιλίων ποδηλατο-γέφυρα [8] κατέρρευσε, σκοτώνοντας δύο.

Στην Ρωσία, οι φίλοι του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν έχουν απολαύσει μια απροσδόκητη τύχη από διογκωμένες συμβάσεις δημοσίων έργων, συχνά αρκετές φορές πάνω από το εκτιμώμενο κόστος. Οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες στο Σότσι το 2014 ήταν μια ευλογία για τον Arkady Rotenberg [9], τον συνεργάτη του Πούτιν στο τζούντο, ο οποίος συγκέντρωσε πάνω από 7 δισ. δολάρια σε ολυμπιακά κατασκευαστικά συμβόλαια. Ο Πούτιν διένειμε σε άλλους φίλους του συμφωνίες αξίας 15 δισ. δολαρίων. Πολλοί από τους ανθρώπους που τις κέρδισαν είχαν μικρή εμπειρία στον τομέα των κατασκευών. Ο εκπαιδευτής σκι του πρώην προέδρου Ντμίτρι Μεντβέντεφ κέρδισε 2,5 δισ. δολάρια για τις υπηρεσίες του [10], αν και το πώς ακριβώς άξιζε ένα τέτοιο μεγάλο ποσό παραμένει ασαφές. Οι πιο διαβόητες περιπτώσεις διαφθοράς ήρθαν κατά την διάρκεια της προετοιμασίας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, όταν το κράτος έχασε τουλάχιστον 245 εκατ. δολάρια [11] χάρη στην κακοδιαχείριση και τις ανεξήγητες υπερβάσεις κόστους στο κτίσιμο ενός μόνο άλματος σκι. Ένας ηγέτης της αντιπολίτευσης εκτιμά ότι εξαφανίστηκαν συνολικά, 30 δισεκατομμύρια δολάρια [12] ως αποτέλεσμα της διαφθοράς που σχετίζεται με την φιλοξενία των αγώνων. Αλλά πιο πεζή διαφθορά συμβαίνει κάθε μέρα. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έκθεση της εταιρείας συμβούλων Grant Thornton, το κόστος της απάτης στον κλάδο των κατασκευών της Ρωσίας θα φτάσει το 1,5 τρισεκατομμύριο δολάρια [13] κατά το 2025.

Στην Ινδία, εν τω μεταξύ, στο τελευταίο από μια μακρά σειρά έργων που πήγαν στραβά, μια πλημμελώς χτισμένη αερογέφυρα στην Καλκούτα κατέρρευσε [14] τον Μάρτιο, σκοτώνοντας περισσότερους από 20 ανθρώπους. Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ [15], οι υποδομές και οι κατασκευές είναι οι δύο τομείς στην χώρα που «επηρεάζονται περισσότερο από την διαφθορά σε σχέση με άλλες βιομηχανίες». Σκάνδαλα διαφθοράς μαστίζουν τον ινδικό δεκαετή προγραμματισμό για επενδύσεις σε έργα υποδομών συνολικού ύψους ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων. Τον Μάρτιο, η αντιπολίτευση κατηγόρησε τον υπουργό της Ένωσης, Nitin Gadkari, για «παρεοκρατικό καπιταλισμό» [16] όταν αποκαλύφθηκε ότι είχε αναθέσει την σύμβαση για την κατασκευή ενός τούνελ [16] μεταξύ Τζαμού και Κασμίρ στον μοναδικό πλειοδότη για το έργο, την IRB Infrastructure Developers, Inc., μια εταιρεία με δεσμούς με τον γιο του. Η σύμβαση αργότερα ακυρώθηκε. Το αξίας 13 δισ. δολαρίων σχέδιο για τον αυτοκινητόδρομο Golden Quadrilateral («Χρυσό Τετραμερή») [17] για να συνδέσει τέσσερις πόλεις της Ινδίας είναι επίσης στο επίκεντρο ενός σκανδάλου διαφθοράς αφότου ένας μηχανικός, ο Satyendra Dubey [18], δημοσιοποίησε τις υποψίες του για διαφθορά. Ο Dubey σκοτώθηκε αργότερα σε ύποπτες συνθήκες από έναν οδηγό «ρίκσο» (στμ: rickshaw, τα γνωστά τρίκυκλα ποδήλατα ή μοτοποδήλατα της Ινδίας).

Η οικοδομική έκρηξη που συνόδευσε -και εν πολλοίς συμβόλισε- την επιστροφή της Κίνας στην παγκόσμια σκηνή, ήταν το αποτέλεσμα μιας στενής συμμαχίας μεταξύ του κράτους και ενός μικρού δικτύου κατασκευαστικών εταιρειών, πολλές από τις οποίες ήταν σκοτεινές και δύσκολο να εντοπιστούν. Η κυβέρνηση επιλέγει περιστασιακά να τονίσει την δημόσια κακοδιαχείριση. Για παράδειγμα, μια έκθεση από το παρατηρητήριο του Κομμουνιστικού Κόμματος για την καταπολέμηση της διαφθοράς διαπίστωσε ότι οι αξιωματούχοι στο έργο των Τριών Φαραγγιών, το μεγαλύτερο υδροηλεκτρικό φράγμα στον κόσμο, ήταν ένοχοι για νεποτισμό [19], αμφιλεγόμενες συμφωνίες αγοράς ακινήτων και διεφθαρμένες διαδικασίες υποβολής προσφορών. Αλλά ως συνήθως, η λογοκρισία των μέσων ενημέρωσης και τα αυστηρά όρια στην δημόσια συζήτηση σημαίνουν ότι είναι δύσκολο να προσεγγιστεί ο τελικός λογαριασμός ή να επιβεβαιωθεί. Ένα ρεπορτάζ του NPR [20] σχετικά με μια επιδημία κατάρρευσης γεφυρών ανέφερε τον Zhu Lijia, καθηγητή στην Κινεζική Ακαδημία Διακυβέρνησης στο Πεκίνο, ως λέγοντα ότι η μεγάλη διαφθορά είναι ο κανόνας και ότι δεν υπάρχουν έλεγχοι ή ισορροπίες στην διαδικασία σύναψης δημοσίων συμβάσεων. Από το 2011, οκτώ γέφυρες έχουν καταρρεύσει στην Κίνα, λόγω ελαττωματικής κατασκευής και υποβαθμισμένων υλικών, συμπεριλαμβανομένης μιας στην βορειοανατολική πόλη Χαρμπίν που σκότωσε τρία άτομα, το 2012 [21]. Μετά την κατάρρευση της γέφυρας Harbin, οι κρατικές Αρχές [22] υποστήριξαν ότι δεν μπόρεσαν να βρουν τους εργολάβους που ήταν υπεύθυνοι για το έργο. Και σε μια από τις χειρότερες περιπτώσεις, όταν ένας σεισμός έπληξε την επαρχία Σιτσουάν [23] το 2008, 700 παιδιά συνεθλίβησαν όταν ένα σχολείο κατέρρευσε στο Χανγουάνγκ [24]. Ακόμα 1.300 παιδιά και δάσκαλοι έχασαν τη ζωή τους σε παρόμοιες περιστάσεις στο Γυμνάσιο Beichuan [23].

Παρόμοια σκάνδαλα έχουν πλήξει την Νότια Αφρική. Μια συνταγματική μάχη [25] ξέσπασε εκεί σχετικά με την αξίας 23 εκατομμυρίων δολαρίων [3] ανακαίνιση του σπιτιού του προέδρου Jacob Zuma [26], που περιλάμβανε ένα αμφιθέατρο, εγκαταστάσεις για βοοειδή και ένα σινεμά. Η κατασκευαστική εταιρεία που είναι επιφορτισμένη με το έργο είχε στενούς δεσμούς με την κυβέρνηση και είχε κερδίσει πρόσφατα μια σειρά δημόσιων συμβάσεων, συμπεριλαμβανομένου ενός σχεδίου για την κατασκευή 20 μονάδων κατοικιών για την αστυνομία [26]. Παρά το γεγονός ότι η εταιρεία δεν κατηγορείται για κάποιο αδίκημα, ο Zuma είχε πιέσει ενεργά για να αποτρέψει άλλες εταιρείες να ανταγωνιστούν σε αμφότερα τα έργα. Το θέμα έγινε ευρύτερο πολιτικό ζήτημα αφού ο πρόεδρος αρνήθηκε να σεβαστεί την απόφαση του εισαγγελέα ότι θα πρέπει να ξεπληρώσει ο ίδιος το κράτος για την πλούσια αναβάθμιση των κατοικιών του, κάτι που το Συνταγματικό Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι αποτέλεσε μια παραβίαση των συνταγματικών αρμοδιοτήτων του Zuma [27]. Αλλού στην Νότια Αφρική, το Ανώτατο Δικαστήριο Kwa-Zulu ανέστειλε ένα έργο υδραγωγείου [28] που είχε προκηρυχθεί από τον δήμο eThekwini [29] (Durban) με την αιτιολογία ότι υπήρξαν «παράνομη και παράλογη κακοδιαχείριση από τους αξιωματούχους». Και στον απόηχο της φιλοξενίας του Παγκοσμίου Κυπέλλου FIFA το 2010 από την χώρα, η Επιτροπή Ανταγωνισμού της Νότιας Αφρικής ερεύνησε ακόμα 65 περιπτώσεις νόθευσης διαγωνισμών [28] συνολικού ύψους άνω των 1,8 δισ. δολαρίων.

ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Οι παρεοκρατικές σχέσεις μεταξύ κατασκευαστικών εταιρειών και κυβερνήσεων δεν υπάρχουν μόνο στις χώρες BRICS. Στον απόηχο των πολέμων στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η κυβέρνηση των ΗΠΑ σπατάλησε κάτι μεταξύ 31 δισεκατομμύρια και 60 δισεκατομμύρια δολάρια [30] από χρήματα των φορολογουμένων, σύμφωνα με την συσταθείσα (με εντολή του Κογκρέσου) Επιτροπή Συμβάσεων Εν Καιρώ Πολέμου [31], μέσω αμέλειας, απάτης και κατάχρησης σε έργα που συμπεριλαμβάνουν ένα αστυνομικό τμήμα στο Ιράκ [32] και αυτοκινητόδρομους στο Αφγανιστάν [33], πολλοί από τους οποίους κατασκευάστηκαν πρόχειρα και μαστίστηκαν από υπερβάσεις κόστους. Πολλοί από τους εργολάβους που επωφελήθηκαν από την πλημμύρα του δημοσίου χρήματος, όπως η εταιρεία παροχής πετρελαϊκών υπηρεσιών Halliburton [34], είχε στενούς δεσμούς με κυβερνητικούς αξιωματούχους. Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν ότι οι ανεπτυγμένες χώρες δεν είναι απρόσβλητες από την διαφθορά. Όταν τεράστια ποσά χρημάτων κυνηγούν πάρα πολλούς φιλόδοξους και, ενδεχομένως, μη ρεαλιστικούς στόχους, με κακή εποπτεία, η απάτη τείνει να ακολουθεί.

Δημοσιογράφοι φωτογραφίζουν καθώς το Φράγμα των Τριών Φαραγγιών απορρίπτει ύδατα για να μειώσει το επίπεδο στο ταμιευτήρα του στο Γιτσάνγκ, στην επαρχία Hubei, τον Ιούλιο του 2010. REUTERS / STRINGER
---------------------------------

Στις χώρες BRICS, η επιδίωξη από δημόσιους υπαλλήλους για δωροδοκίες και οι κλειστές, μονοπωλιακές αγορές για τις συμβάσεις δεν είναι κάτι νέο. Αλλά κατά τα τελευταία 20 χρόνια, η ακμάζουσα παγκόσμια οικονομία έχει εγχύσει δισεκατομμύρια δολάρια σε επενδύσεις δημοσίων έργων, χωρίς διαφανείς και καλά οργανωμένες διαδικασίες. Το μάθημα από την σειρά των αποτυχημένων, μεγαλεπήβολων έργων υποδομής είναι απλό. Η ύβρις, η ασωτία, και μια λανθασμένη αίσθηση του πεπρωμένου -χωρίς τις κατάλληλες ρυθμιστικές δομές και ένα πιο ανταγωνιστικό σύστημα υποβολής προσφορών- θα λειτουργήσουν σαν μπούμερανγκ.

Στις περισσότερες δημοκρατικές χώρες όπως η Βραζιλία, η Ινδία και η Νότια Αφρική, αυτές οι αποκαλύψεις κλονίζουν κυβερνήσεις και πυροδοτούν μαζικά κινήματα υπέρ της καταπολέμησης της διαφθοράς. Η κινεζική κυβέρνηση έχει εφαρμόσει ένα επιλεκτικό πολιτικό κυνήγι μαγισσών για να δείξει ότι παίρνει το πρόβλημα στα σοβαρά, και ο Πούτιν κατηγόρησε τις Ηνωμένες Πολιτείες [35] για τις αποκαλύψεις σχετικά με την διαφθορά του.

Εάν οι χώρες BRICS έχουν μάθει από τα λάθη τους, στην Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα θα καθιερώσουν μια καλά οργανωμένη, διαφανή διαδικασία για την αξιολόγηση των έργων και την επίβλεψη της κατασκευής τους. Η Παγκόσμια Τράπεζα και οι οργανισμοί περιφερειακής ανάπτυξης όπως η Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης και η Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης ενέκριναν παρόμοιες διαδικασίες, μετά από χρόνια δοκιμών και λαθών, και μετά από μερικές τραγικές καταστροφές. Ωστόσο, ήταν οι έλεγχοι αυτοί που οδήγησαν στις γραφειοκρατικές καθυστερήσεις για τις οποίες παραπονούνταν οι χώρες BRICS και που είχαν ως αποτέλεσμα την δημιουργία της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας. Μπορεί να μην είναι δυνατόν να ταιριάξει μια πιο ευκίνητη, πιο θετική αναπτυξιακή τράπεζα με τις απαιτήσεις της διαφάνειας και των κατάλληλων ελέγχων και ισορροπιών.

Τον Απρίλιο φέτος, η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα εξέδωσε τα πρώτα της δάνεια [36]: 300 εκατομμύρια δολάρια στην Βραζιλία, 250 εκατομμύρια στην Ινδία, 180 εκατομμύρια στην Νότια Αφρική, και 81 εκατομμύρια στην Κίνα, όλα για έργα που σχετίζονται με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αν τα σχέδια προχωρήσουν ομαλά, θα είναι επειδή η τράπεζα έχει αποκοπεί από τις πρακτικές των δωρητών της. Εάν δεν γίνει έτσι, η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα θα βρεθεί υπονομευμένη από την ίδια πολιτική αναταραχή και την οικονομική αναποτελεσματικότητα που πλήττει τους ιδρυτές της.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/south-africa/2016-07-18/bridges-...

Σύνδεσμοι:
[1] http://ndbbrics.org/agreement.html
[2] http://www.economist.com/blogs/economist-explains/2013/03/economist-expl...
[3] http://www.nytimes.com/2015/08/09/business/international/effects-of-petr...
[4] http://congressoemfoco.uol.com.br/noticias/documentos-da-odebrecht-citam...
[5] http://noticias.terra.com.br/brasil/politica/impeachment/o-impeachment-d...
[6] http://time.com/4303061/michel-temer-brazil-impeachment/
[7] http://www.cbc.ca/sports/soccer/brazil2014/overpass-collapse-in-brazil-w...
[8] http://bigstory.ap.org/article/c6782f6aeee84005a1b2d8ac621e596a/bike-lan...
[9] http://www.buzzfeed.com/maxseddon/eye-popping-excerpts-from-a-report-all...
[10] https://www.buzzfeed.com/maxseddon/eye-popping-excerpts-from-a-report-al...
[11] http://www.bloomberg.com/news/articles/2014-01-02/the-2014-winter-olympi...
[12] http://www.bloomberg.com/news/articles/2013-11-26/rich-russians-sparring...
[13] http://www.buzzfeed.com/maxseddon/eye-popping-excerpts-from-a-report-all...
[14] http://www.nytimes.com/video/world/asia/100000004302089/overpass-collaps...
[15] http://www3.weforum.org/docs/WEF_PACI_IU_Report_2016.pdf
[16] http://www.firstpost.com/politics/clear-case-of-corruption-at-highest-le...
[17] http://it.kroll.com/media/pdfs/AsianMenaCounsel_Ramon_Ghosh_Nov2011.pdf
[18] http://timesofindia.indiatimes.com/india/Set-up-system-to-protect-whistl...
[19] http://uk.reuters.com/article/uk-china-corruption-dam-idUKBREA1R0AT20140228
[20] http://www.npr.org/2012/08/29/160231137/chinese-blame-failed-infrastruct...
[21] http://www.nytimes.com/2012/08/25/world/asia/collapse-of-new-bridge-unde...
[22] http://www.bloombergview.com/articles/2012-08-29/china-s-bridges-are-fal...
[23] http://www.nytimes.com/2008/09/05/world/asia/05china.html
[24] http://everything.explained.today/2008_Sichuan_earthquake/
[25] http://www.theguardian.com/world/2013/nov/29/jacob-zuma-accused-corrupti...
[26] http://mg.co.za/article/2013-11-28-payback-time-mr-president
[27] http://www.dailymaverick.co.za/article/2016-04-01-nkandla-judgment-the-m...
[28] http://www.inderscienceonline.com/doi/pdf/10.1504/IJPOM.2015.068003
[29] https://www.onlinetenders.co.za/news/ethekwini-to-abide-by-pipe-project-...
[30] http://www.cnn.com/2011/POLITICS/08/31/wartime.contracting/
[31] http://cybercemetery.unt.edu/archive/cwc/20110929231911/http://www.warti...
[32] http://www.nytimes.com/2007/11/06/world/middleeast/06police.html
[33] http://www.independent.co.uk/news/world/asia/afghanistans-multimillion-h...
[34] http://www.newyorker.com/magazine/2004/02/16/contract-sport
[35] http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-04-14/putin-sees-u-s-goldman...
[36] https://www.rt.com/business/339797-ndb-first-project-loans/

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition