Η επιλογή του Μπακού | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η επιλογή του Μπακού

Πώς το Ιράν και η Ρωσία ερωτοτροπούν με το Αζερμπαϊτζάν
Περίληψη: 

Υπάρχουν δύο κύριοι λόγοι για τους οποίους το Αζερμπαϊτζάν δεν έχει βιώσει πολλή ισλαμιστική βία από το 1991 που ανεξαρτητοποιήθηκε. Κατ’ αρχάς, το Μπακού αποφάσισε αμέσως μετά την ανεξαρτησία να διατηρήσει την σοβιετικής εποχής κοσμική ταυτότητα της χώρας. Δεύτερον, χάρη στον πετρελαϊκό του πλούτο, το Αζερμπαϊτζάν γνώρισε σημαντική οικονομική ανάπτυξη μειώνοντας την ελκυστικότητα των ισλαμιστικών αφηγήσεων. Αλλά τώρα το περιβάλλον αλλάζει.

Ο ALEX VATANKA είναι ανώτερος συνεργάτης στο Middle East Institute και στο Jamestown Foundation στην Washington, D.C. Μπορείτε να τον ακολουθείτε στο Twitter @AlexVatanka.

Στις 8 Αυγούστου, οι ηγέτες του Αζερμπαϊτζάν, του Ιράν και της Ρωσίας συγκεντρώθηκαν για μια σπάνια τριμερή σύνοδο κορυφής στην πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν, Μπακού. Στα χαρτιά, η σύνοδος κορυφής αφιερώθηκε κυρίως στα περιφερειακά σχέδια οικονομικής ολοκλήρωσης, ιδιαίτερα στον Διάδρομο Μεταφορών Βορρά-Νότου, έναν προτεινόμενο εμπορικό δρόμο δια ξηράς και θαλάσσης που βασίζεται σε που συνδέει την Ινδία προς την Ευρώπη μέσω του Ιράν, του Νοτίου Καυκάσου και της Ρωσίας. Υπάρχουν όμως και άλλα θέματα που ήταν επίσης στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, συμπεριλαμβανομένων των συγκρούσεων στο Ιράκ και την Συρία και της απειλής της ισλαμικής τρομοκρατίας. Η σύνοδος κορυφής τερματίστηκε με τα τρία κράτη να υπογράφουν μια δήλωση για την «σφαιρική καταπολέμηση» της τρομοκρατίας και του εξτρεμισμού.

Η συμπερίληψη του Αζερμπαϊτζάν στην σύνοδο κορυφής είναι εντυπωσιακή. Μόνο πριν από λίγα χρόνια, το Μπακού ήταν απρόθυμο να επιδιώξει στενή συνεργασία για την οικονομία ή την ασφάλεια είτε με την Μόσχα είτε με την Τεχεράνη, παρά την γεωγραφική εγγύτητά του και με τις δύο. Το Αζερμπαϊτζάν είδε την ανεξαρτησία του το 1991 από την Σοβιετική Ένωση ως μια ευκαιρία να ξεφύγει από την παραδοσιακή αυθαιρεσία της Ρωσίας στην αντιμετώπιση των μικρότερων γειτόνων της, και ήταν αδιάφορο στις εκκλήσεις της Τεχεράνης προς το Αζερμπαϊτζάν [1] και την κοινή σιιτική πίστη του με το Ιράν. Αλλά η βαθιά απογοήτευση του Αζερμπαϊτζάν από την κυβέρνηση Ομπάμα για το γεγονός ότι υποτίθεται ότι εξέλαβε την χώρα ως δεδομένη, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη απειλή του μαχητικού ισλαμισμού στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου, έχει αφήσει την ηγεσία του έθνους με λίγες επιλογές.

ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥ ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝ

Τα κίνητρα του Μπακού για την παρακολούθηση της συνόδου κορυφής βασίζονται τόσο στην γεωπολιτική όσο και στην ασφάλεια [2]. Στις αρχές Απριλίου, οι υπουργοί Εξωτερικών των τριών εθνών υποσχέθηκαν συνεργασία σε μια σειρά από θέματα, αλλά ήταν η υπόσχεση της μη παρέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις του άλλου που ξεχώρισε. Οι παρατηρητές ερμήνευσαν την υπόσχεση ως άμεσο κέντρισμα στην Ουάσιγκτον, την οποία το Μπακού έχει εκλάβει ότι κατ’ επανάληψη έχει υπονομεύσει την εξουσία του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, ιδίως με την κριτική για την μεταχείριση που επιφυλάσσει ο Aliyev στην αντιπολίτευση.

Η σύνοδος του Απριλίου, επίσης, ήρθε λίγες μέρες μετά τον τελευταίο γύρο των αψιμαχιών μεταξύ δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας στην διαφιλονικούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ [3], ένα αρμενικής πλειοψηφίας έδαφος εντός των συνόρων του Αζερμπαϊτζάν. Για το Μπακού, οι υποσχέσεις που διατυπώθηκαν από το Ιράν και την Ρωσία κατά την σύνοδο κορυφής ότι θα εργαστούν προς την κατεύθυνση επίλυσης της σύγκρουσης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ -ακόμα και αν είναι απλώς συμβολικές- είναι προτιμότερες από αυτό που εκλαμβάνει ως χρόνια αμερικανική αδράνεια στο θέμα.

Ωστόσο, η σύνοδος κορυφής του Αυγούστου ήταν κάτι πολύ περισσότερο από ένα απλό κέντρισμα στην Ουάσιγκτον. Οι Αζέροι ανησυχούν όλο και περισσότερο για τις συγκρούσεις στο Ιράκ και την Συρία, στις οποίες το Ιράν και η Ρωσία είναι οι κυριότεροι δρώντες [4]. Το Αζερμπαϊτζάν, μια σιιτικής πλειοψηφίας μουσουλμανική χώρα που είναι, ωστόσο σθεναρά κοσμική στην διακυβέρνησή του, για πρώτη φορά από την ανεξαρτησία του το 1991 έχει να αντιμετωπίσει την απειλή της τζιχάντ. Αυτή η πρόκληση ασφαλείας απαιτεί περιφερειακή συνεργασία. Σε μια δήλωση την 1η Αυγούστου, το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) κήρυξε τζιχάντ εναντίον της Μόσχας, αλλά το Μπακού είναι απόλυτα δικαιολογημένο όταν βλέπει τις φιλοδοξίες του ISIS στον ευρύτερο Καύκασο ως άμεση απειλή για την δική του εθνική ασφάλεια.

Το περιφερειακό παρακλάδι του ISIS, το Εμιράτο του Καυκάσου, ιδρύθηκε το 2015 ως ένα κάλεσμα στα όπλα για τους σουνίτες τζιχαντιστές στον ρωσικό βόρειο Καύκασο. Αλλά πέρα από τα βουνά, στις ανεξάρτητες δημοκρατίες του Νοτίου Καυκάσου -όπως η Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και η Γεωργία- οι αξιωματούχοι γνωρίζουν ότι μια αναζωπύρωση των ισλαμιστών στο εσωτερικό της Ρωσίας θα μπορούσε εύκολα να διαχυθεί στο έδαφός τους.

Από την δεκαετία του 1990, οι πόλεμοι της Ρωσίας στην Τσετσενία, το Νταγκεστάν και αλλού στον βόρειο Καύκασο έχουν φυσιολογικά βάλει την κεντρική κυβέρνηση της Μόσχας εναντίον των Ρώσων Μουσουλμάνων αυτονομιστών με φιλοδοξίες για ανεξαρτησία, και έχουν συμπεριλάβει μόνο λίγους διεθνείς τζιχαντιστές. Αλλά η ιδεολογία και η σύνθεση των ισλαμιστών στο Βόρειο Καύκασο εξελίσσονται ριζοσπαστικά, και αυτό είναι ένα πρόβλημα για το Αζερμπαϊτζάν. Ήδη από τον Ιανουάριο του 2015, ορισμένες εκθέσεις πρότειναν ότι μια σειρά από ισλαμιστές διοικητές [5] από ολόκληρο τον ρωσικό Καύκασο είχαν υποσχεθεί υποταγή στον αρχηγό του ISIS, τον Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι. Για το σιιτικής πλειοψηφίας Αζερμπαϊτζάν, ο μετασχηματισμός των Ρώσων ισλαμιστών σε θιασώτες του ISIS ήταν ανησυχητικός.

Σε αντίθεση με προηγούμενες μορφές εθνικιστικής ή ισλαμιστικής μαχητικότητας στην περιοχή, το ISIS έχει μια ολοκληρωτική ιδεολογία αφιερωμένη στην διεθνή τζιχάντ και την εδαφική επέκταση. Η γεωγραφική εγγύτητα του ISIS στο Αζερμπαϊτζάν ως εκ τούτου παρουσιάζει μια άνευ προηγουμένου δοκιμασία για το Μπακού. Εκτός από τον φόβο διάχυσης από τις συγκρούσεις στον βόρειο Καύκασο, το ίδιο το Αζερμπαϊτζάν έχει μια σουνιτική μειονότητα -κυρίως στις βόρειες περιοχές που συνορεύουν με την Ρωσία- και από το 2011 μερικές εκατοντάδες υπήκοοι του Αζερμπαϊτζάν συμμετέχουν στο ISIS και σε άλλες ισλαμιστικές ομάδες στο Ιράκ και την Συρία.

ΕΝΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΣΧΕΔΙΟ