Πώς κινητοποιήθηκαν οι Τούρκοι κατά του πραξικοπήματος
Τα δεδομένα που παρήχθησαν την νύχτα της 15ης Ιουλίου δείχνουν, σε κάποιο βαθμό, το πώς η θρησκεία, η πολιτική και η δημοκρατία τέμνονται στην σύγχρονη Τουρκία. Απέδειξαν πως τα θρησκευτικά δίκτυα και τα ψηφιακά μέσα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό, και αρκετά οργανικά, για να δημιουργήσουν μια ταχύτερη και πιο αποτελεσματική κινητοποίηση σε περιόδους κρίσης.
Ο H. AKIN UNVER είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Kadir Has στην Κωνσταντινούπολη.
Ο HASSAN ALASSAAD είναι CEO και ιδρυτής της Eqlim [1], μιας εταιρείας δεδομένων και αναλύσεων που εδρεύει στην Βηρυτό.
Παράλληλα, κινητοποιήθηκαν δύο φαινομενικά άσχετες ομάδες: Τα τζαμιά σε όλη την Κωνσταντινούπολη (και αργότερα, στην υπόλοιπη Τουρκία) ενεργοποίησαν τα μεγάφωνά τους μεταδίδοντας τις προσευχές salah [11] ως μια μορφή ανυπακοής, κινητοποίησης και διαμαρτυρίας κατά της απόπειρας πραξικοπήματος. Ένα βίντεο [12] που έχει αναρτηθεί στο Youtube, τραβηγμένο σε μια μουντή γειτονιά της Κωνσταντινούπολης, συνέλαβε τον ήχο από αυτές τις προσευχές καθώς ανταγωνιζόταν με την βροντή του κινητήρα ενός αεριωθούμενου αεροπλάνου που πετούσε χαμηλά στον νυχτερινό ουρανό. Μια καμπάνια social media κατά του πραξικοπήματος έγινε επίσης online, συγκεντρώνοντας hashtags -όπως το #DarbeyeHayır (όχι στο πραξικόπημα), το #Vatani̇çinNöbetteyiz (σε επιφυλακή για την πατρίδα), και το #TekYürek (μια καρδιά)- που όλα σκόπευαν να διευρύνουν και να επιταχύνουν την κινητοποίηση. Αυτό δημιούργησε ένα κανάλι αμφίδρομης πολιτικής επικοινωνίας. Το ένα ήταν από πάνω προς τα κάτω, από τα δίκτυα των τζαμιών, τα οποία εποπτεύονται από την Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων, μια κυβερνητική Υπηρεσία, και τα οποία συντόνισαν μια πανεθνική αντίσταση μέσω των salah. Η άλλη ήταν από κάτω προς τα πάνω, με την οποία οι διαδηλωτές οργανώθηκαν και κινητοποιήθηκαν μέσω των ψηφιακών δικτύων, συμπεριλαμβανομένων των Twitter, Instagram, Whatsapp και SMS. Αυτή η έντονη δραστηριότητα έλαβε χώρα πριν ο πρωθυπουργός και ο πρόεδρος εμφανιστούν ζωντανά στην τηλεόραση.
Αν και η ομιλία του προέδρου στο FaceTime και το διάγγελμα του πρωθυπουργού μέσω ενός κινητού τηλεφώνου ενέτειναν σίγουρα την κινητοποίηση και ενθάρρυναν πολλούς περισσότερους για να βγουν στους δρόμους, η αντίσταση είχε σε μεγάλο βαθμό απογειωθεί από μόνη της μέσω των ψηφιακών μέσων και των τοπικών δικτύων των τζαμιών. Αυτά τα στοιχεία δείχνουν έντονα ότι η αντίσταση εναντίον του πραξικοπήματος θα είχε προχωρήσει ανεξάρτητα από τις υψηλού επιπέδου πολιτικές ομιλίες: Ήταν ένα φυσικό πολιτικό αντανακλαστικό του λαού.
Αν ο Ερντογάν δεν έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να χαλυβδώσει τους οπαδούς του, τότε πώς κινητοποιήθηκαν οι φιλοκυβερνητικοί Τούρκοι; Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, το έναυσμα για το αρχικό κύμα της online αντίστασης ήταν ο στρατιωτικός αποκλεισμός της γέφυρας του Βοσπόρου [13] στις 22:00 μμ EEST. Στην αρχή, υπήρχε μεγάλη σύγχυση για το πώς να ερμηνευθούν αυτές οι κινήσεις των στρατευμάτων, αλλά περισσότεροι από έναν λογαριασμοί στο Twitter ξεκίνησαν να τις αποκαλούν ως πραξικόπημα. Το πρώτο hashtag, #DarbeyeHayır (όχι στο πραξικόπημα), εμφανίστηκε εκείνη την στιγμή. Στην συνέχεια, στις 22:30 μμ EEST, όταν οι επίορκες δυνάμεις έκλεισαν το αεροδρόμιο Ατατούρκ [14], οι Τούρκοι και πάλι συσπειρώθηκαν στο Internet χρησιμοποιώντας το hashtag #AtaturkHavalimani, κάτι που το ανέβασε στην λίστα των δημοφιλών θεμάτων (topics) του έθνους. Αυτό το μοτίβο συνεχίστηκε όλο το βράδυ, με φουσκωμένη δραστηριότητα των κοινωνικών μέσων μαζικής ενημέρωσης στο πλαίσιο σχετικών hashtag που δημιουργούνταν κάθε φορά που τα τανκς εμφανίζονταν σε καίρια σημεία στην Κωνσταντινούπολη: Για το αρχηγείο της αστυνομίας στην Λεωφόρο Vatan [15] υπήρξε το #VatanCaddesi, για την έδρα της τουρκικής Ραδιοτηλεόρασης στην ακριβή γειτονιά Ulus [16] υπήρξε το #TRT, καθώς και για τους Στρατώνες Selimiye στην κατοικημένη περιοχή του Τσενγκέλκιοϊ (Çengelköy) [17] υπήρξε το #Cengelkoy. Με βάση τον χάρτη γεγονότων μας, οι online αντιδράσεις σε αυτά τα γεγονότα -οι οποίες εξελίχθηκαν κατά την διάρκεια έξι έως επτά ωρών σε ξεκάθαρη αντίσταση επί του εδάφους - συνέβησαν σε σχετικά συγκεντρωμένη γεωγραφική περιοχή: Μια ακτίνα περίπου 9,1 μιλίων (περίπου 15 χιλιομέτρων). Με άλλα λόγια, όπου πήγαν τα στρατεύματα των πραξικοπηματιών, ακολούθησε ψηφιακή και φυσική δράση.