Η Πολωνία δεν είναι Ουγγαρία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Πολωνία δεν είναι Ουγγαρία

Μια απάντηση στο άρθρο «Η συνταγματική κρίση της Πολωνίας»

Τα σύγχρονα σχόλια για την κεντρική και την ανατολική Ευρώπη τείνουν να γίνονται πολύ αυστηρά. Σε πρόσφατο κείμενό του «Η συνταγματική κρίση της Πολωνίας» [1], ο Daniel Kelemen εξηγεί την σύγκρουση μεταξύ του κυβερνώντος κόμματος της Πολωνίας «Νόμος και Δικαιοσύνη» (PiS) και του Συνταγματικού Δικαστηρίου της χώρας κατ’ αναλογία με την Ουγγαρία. Όπως γράφει ο Kelemen, «το PiS είναι αποφασισμένο να νικήσει το Συνταγματικό Δικαστήριο, διότι είναι ένα σημαντικό εμπόδιο για το σχέδιο του [ηγέτη του PiS, Jaroslaw] Kaczynski να εισαγάγει μια λαϊκιστική εκλογική απολυταρχία στην Πολωνία κατά μήκος των γραμμών του [πρωθυπουργού] Viktor Orban στην Ουγγαρία [2 ]». Αυτή είναι μια συνήθης σύγκριση [3]. Αλλά είναι επίσης λάθος. Κρύβει ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των χωρών [4] και οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα, όπως η σύσταση του Κέλεμεν ότι η ΕΕ θα πρέπει να επικαλεστεί το άρθρο επτά της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, απειλώντας με αυτόν τον τρόπο να αναστείλει τα δικαιώματα της Πολωνίας ως μέλος της ΕΕ. Τέτοια απερίσκεπτα βήματα, ωστόσο, θα μπορούσαν να βυθίσουν την ΕΕ σε μια ακόμη βαθύτερη κρίση νομιμοποίησης.

Το κυβερνών κόμμα της Ουγγαρίας, Fidesz, έχει πράγματι ορισμένες ιδεολογικές συγγένειες με το PiS. Και τα δύο είναι συντηρητικά εθνικιστικά κόμματα, οι ηγέτες των οποίων, Όρμπαν και Κατσίνσκι, έχουν συναντηθεί δύο φορές από τότε που το PiS ήρθε στην εξουσία στα τέλη του 2015 [5]. Από οικονομική άποψη, το Fidesz και το PiS αμφότερα υιοθετούν μια εκδοχή του εθνικισμού που συνδυάζει την υποστήριξη για αναδιανεμητικές κοινωνικές πολιτικές [6] με τον σκεπτικισμό προς τις διεθνείς εταιρείες. Και τα δύο κόμματα είναι επίσης αντίθετα με την μετανάστευση [7], και, ιδιαίτερα στην Ουγγαρία, αυτό έχει χρησιμοποιηθεί για να κινητοποιηθεί το ριζοσπαστικό εθνικιστικό συναίσθημα, αν και η αντίθεση στις πολιτικές υπέρ της μετανάστευσης της Γερμανίας και της Σουηδίας [8] δεν είναι διαφορετική από εκείνη στην Ουγγαρία ή την Πολωνία. Και τα δύο κόμματα, άλλωστε, έχουν επικεντρωθεί στην συνταγματική αλλαγή στις αντίστοιχες χώρες τους. Και υπάρχει, όπως ορθώς επισημαίνει ο Kelemen, μια συνεχιζόμενη συνταγματική κρίση στην Πολωνία, η οποία εγείρει ερωτήματα εκεί σχετικά με μια συγκέντρωση της εξουσίας, που δεν διαφέρουν από εκείνα [τα ερωτήματα] που εγείρονται από τις εξελίξεις στην Ουγγαρία.

Ωστόσο η συντηρητική στροφή της Ουγγαρίας υπό τον Orban υπήρξε πολύ πιο λαϊκίστικη και αυταρχική [9] από εκείνην στην Πολωνία υπό το PiS. Για παράδειγμα, το 2010, όταν ο Orban είχε μια αρκετά μεγάλη κοινοβουλευτική πλειοψηφία για να αλλάξει το ουγγρικό σύνταγμα, πέρασε (από την βουλή) περιορισμούς στην ελευθερία του λόγου, σε δημόσια και ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης, και άλλαξε τον εκλογικό νόμο για να ευνοήσει μεγάλα κόμματα όπως το Fidesz. Μια από τις νέες συνταγματικές διατάξεις-κλειδιά ήταν η τέταρτη τροπολογία, η οποία υπονόμευσε την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας, έφερε τα πανεπιστήμια υπό μεγαλύτερο κυβερνητικό έλεγχο, κατέταξε την έλλειψη στέγης στα εγκλήματα, και έβλαψε τα ανθρώπινα δικαιώματα εν γένει. Τίποτα συγκρίσιμο δεν συνέβη στην Πολωνία, όπου υπάρχουν ελεύθερα, ιδιωτικά, και σε μεγάλο βαθμό διεθνή μέσα ενημέρωσης (με εξαίρεση το κρατικά μέσα ενημέρωσης, τα οποία ήταν πάντα ελεύθερα για όλους μετά τις εκλογές), και δεν υπάρχουν σοβαροί περιορισμοί στις ατομικές ελευθερίες. Ακόμα και ο νέος αντιτρομοκρατικός νόμος της Πολωνίας, μερικές φορές παρουσιασμένος ως μια επίθεση στις ελευθερίες των πολιτών [10], είναι για τα καλά μέσα στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, και πολλά από τα νέα μέτρα ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης της υποχρέωσης να εγγράφεται κανείς για προπληρωμένες κάρτες SIM, έχουν εφαρμοστεί από χώρες όπως η Γερμανία επί χρόνια.

Στην Ουγγαρία, πολλές από τις χειρότερες αλλαγές μπορούν να ανιχνευθούν στην συνεργασία του Fidesz με το ανοικτά αντισημιτικό και νεο-φασιστικό κόμμα Jobbik [11], το οποίο είναι πλέον το τρίτο μεγαλύτερο στην Ουγγαρία, κερδίζοντας πάνω από το 20% της λαϊκής ψήφου το 2014. Αν και το Jobbik ουδέποτε εισήλθε επισήμως στην κυβέρνηση, το Fidesz έχει υιοθετήσει πολλές από τις ιδέες και τις πολιτικές του, ενώ συνεργάζεται με μεμονωμένους πολιτικούς του Jobbik, παρά το γεγονός ότι το Fidesz δεν είχε τακτική ανάγκη να το πράξει. Στην Πολωνία δεν υπάρχει καμία πολιτική δύναμη παρόμοια με το Jobbik. Ο Orban, άλλωστε, όχι μόνο παρενέβη σε μεγάλο βαθμό στο σύνταγμα της χώρας του (σε αντίθεση με το PiS, το οποίο έχει χρησιμοποιήσει συνήθεις νόμους για τις αμφιλεγόμενες μεταρρυθμίσεις του), αλλά έχει χρησιμοποιήσει ανοιχτά τον όρο «ανελεύθερο κράτος» (illiberal state), σύμφωνα με το πρότυπο της Ρωσίας του Πούτιν ή της Τουρκίας του Ερντογάν, για να περιγράψει θετικά το πολιτικό ιδεώδες του.

Η αντίθεση μεταξύ των χωρών είναι εμφανής στην αντιμετώπιση του Τύπου. Στην έκθεση Freedom of the Press 2016 από το Freedom House [12], ο Τύπος της Ουγγαρίας θεωρείται μόνο «εν μέρει ελεύθερος», και σύμφωνα με την έκθεση του τού 2015 για την χώρα [13], «η δυσφήμιση παραμένει ποινικό αδίκημα [στην Ουγγαρία], και αμφότερες η δυσφήμηση και οι σχετικές κατηγορίες -για παράδειγμα, η παραβίαση της καλής φήμης και ο χουλιγκανισμός- απευθύνονται συχνά εναντίον δημοσιογράφων και άλλων αρθρογράφων». Αυτό δεν είναι η περίπτωση της Πολωνίας, όπου το Freedom House θεωρεί τον Τύπο «ελεύθερο», οι δημοσιογράφοι εργάζονται απρόσκοπτα, τα ιδιωτικά και κρατικά μέσα ενημέρωσης ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Το κορυφαίο τηλεοπτικό κανάλι [14] στην Πολωνία είναι το TVN24, το οποίο είναι ιδιαίτερα επικριτικό για την κυβέρνηση, ακολουθούμενο από το κρατικό πληροφοριακό κανάλι TVP Info.

Ο Orban έχει καταφέρει να περιορίσει τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης σε ένα στενό φάσμα του ουγγρικού αστερισμού των μέσων ενημέρωσης, και έχει σιγήσει με επιτυχία τις επικριτικές φωνές οι οποίες δεν μπόρεσαν να παρουσιάσουν στο κοινό εναλλακτικές λύσεις για τον ριζοσπαστικό εθνικισμό του Orban και των συμμάχων του. Η ουγγρική κυβέρνηση έχει χρησιμοποιήσει, επίσης, έναν νέο φόρο στην διαφήμιση για να επηρεάσει την κάλυψη σε ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης, ειδικά στους τηλεοπτικούς σταθμούς. Το 2011, ο Daniel Papp, συν-ιδρυτής του Jobbik, εγκαταστάθηκε ως διευθυντής σύνταξης των δημοσίων τηλεοπτικών ειδήσεων, και το 2014 είχε τεθεί επικεφαλής όλου του περιεχομένου ειδήσεων των δημόσιων μέσων ενημέρωσης. Τα αποτελέσματα ήταν εμφανή στην πορεία μέχρι το δημοψήφισμα της 2ας Οκτωβρίου στην Ουγγαρία σχετικά με τον επιμερισμό των προσφύγων της ΕΕ, στο οποίο η κυβέρνηση έχει διανείμει αφίσες [15] με ωμή ξενοφοβική και αντιμεταναστευτική προπαγάνδα. Στην Πολωνία, τα κρατικά μέσα ενημέρωσης σίγουρα έχουν γίνει πιο συντηρητικά και φιλικά προς το PiS, αλλά αυτό είναι σύνηθες μετά από αλλαγές στην κυβέρνηση, και τα ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης έχουν διατηρήσει την ανεξαρτησία τους.

Δύο ακόμη διαφορές στέκονται ως εμπόδια στο δρόμο μιας αυταρχικής διολίσθησης στην Πολωνία. Κατ’ αρχάς, η στενή σχέση του Orban με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν [2], για ιστορικούς λόγους, δεν μπορεί να αναπαραχθεί στην Πολωνία. Η Ουγγαρία είναι, και θα παραμείνει, ο ταραχοποιός-κλειδί όταν πρόκειται για την πολιτική της ΕΕ απέναντι στην Μόσχα. Ο Orban είναι εμπνευσμένος από την ρωσική πολιτική έννοια της «κυρίαρχης δημοκρατίας» -μια μορφή κατευθυνόμενης δημοκρατίας με περιορισμένο κοινωνικό και πολιτικό πλουραλισμό- και απολαμβάνει να βάζει την ΕΕ κατά της Ρωσίας και αντιστρόφως [16]. Η Βαρσοβία, αντίθετα, από καιρό αισθάνεται γεωπολιτικά απειλούμενη από την Ρωσία, και δεν θα εξετάσει το να κλίνει προς την Μόσχα ως εναλλακτική λύση προς την ΕΕ. Στην πραγματικότητα, παρά τις συνεχιζόμενες εντάσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της κυβέρνησης του PiS, κανείς Πολωνός πολιτικός παράγοντας δεν υπονοεί ότι η Πολωνία θα πρέπει να αποχωρήσει από την ΕΕ –κι αυτό σε μια εποχή που το Ηνωμένο Βασίλειο έχει ήδη ψηφίσει για να φύγει, και λαϊκιστικά κόμματα στην Δανία, την Φινλανδία, την Γαλλία και την Σουηδία απαιτούν όλα δημοψηφίσματα εξόδου.

Δεύτερον, ο Orban έχει εξημερώσει με επιτυχία την ουγγρική κοινωνία των πολιτών, εκεί που η δραστήρια κοινωνία των πολιτών της Πολωνίας περιορίζει ενεργά το PiS από το να συγκεντρώσει εξουσία. Το κίνημα της Επιτροπής για την Υπεράσπιση της Δημοκρατίας (KOD), το οποίο οργανώνει διαδηλώσεις εναντίον της κυβέρνησης του PiS από τον Δεκέμβριο του 2015, ήταν σε θέση να συγκεντρώνει σταθερά πάνω από 100.000 συμμετέχοντες στις διαδηλώσεις του Σαββατοκύριακου, και μετά από οκτώ μήνες συμβολικής αντίστασης δεν έχει λαχανιάσει ακόμα. Σε γενικές γραμμές, η πολωνική κοινωνία είναι πολιτισμικά αναρχική, και παραδοσιακά δύσπιστη σε οποιαδήποτε κυβέρνηση. Αυτός ο πολιτισμός λειτουργεί ως προπύργιο κατά των αυταρχικών τάσεων. Οι πρόσφατες προσβολές του Orban κατά του Ουγγρο-Αμερικανού δισεκατομμυριούχου Τζορτζ Σόρος, τον οποίο κατηγόρησε για την προώθηση «χάους» στην Ουγγαρία [17] επειδή επιχορηγεί ΜΚΟ, έμειναν εν πολλοίς χωρίς αμφισβήτηση εντός της ίδιας της Ουγγαρίας. Αλλά στην Πολωνία, τέτοιες βαριές κατηγορίες θα ήταν αδύνατο να μην προκαλέσουν οργισμένες αντιδράσεις εναντίον της κυβέρνησης.

Από τότε που το PiS έχει έρθει στην εξουσία, υπήρξαν σίγουρα προβληματικές εξελίξεις στην Πολωνία, ιδιαίτερα γύρω από την συνεχιζόμενη διαμάχη για το Συνταγματικό Δικαστήριο. Αλλά είναι παραπλανητικό να υπονοείται ότι η Ουγγαρία του Orban και η Πολωνία του Κατσίνσκι ακολουθούν το ίδιο ευρύτερο σχέδιο.

Αυτό μας φέρνει στο ζήτημα της πολιτικής. Ο Kelemen προτείνει ότι η ΕΕ θα πρέπει να επικαλεστεί το άρθρο επτά προκειμένου να κινήσει πειθαρχική διαδικασία εναντίον της Πολωνίας για παραβίαση του κράτους δικαίου, εν μέρει επειδή παρέλειψε να το πράξει με την Ουγγαρία. Αλλά η υπεραντιστάθμιση για την απόφαση να μην επικριθεί ο Orban δεν θα λύσει το συνταγματικό προβλήματα της Πολωνίας, και θα μπορούσε να βλάψει ακόμη περισσότερο την ΕΕ. Πολλά από τα μέτρα που έχουν ήδη εκκινήσει κατά της πολωνικής κυβέρνησης, όπως η διαμόρφωση αυστηρών προθεσμιών για να εφαρμόσει η Πολωνία τις πολιτικές συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχουν ελάχιστη νομική βάση στις Συνθήκες της ΕΕ. Μια διερεύνηση για το κράτος δικαίου, ως εκ τούτου, θα μπορούσε να καταλήξει σε μια δίκη κατά της Επιτροπής στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, με καλές πιθανότητες να κερδηθεί από την πολωνική κυβέρνηση. Σε αυτήν την περίπτωση, η προσπάθεια να αποδυναμωθεί η δεξιά κυβέρνηση του PiS στην πραγματικότητα θα την ενισχύσει. Ακόμη χειρότερα, μια υπέρβαση από την Επιτροπή θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες για την νομιμοποίηση της ΕΕ, σε μια εποχή που η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη αποδυναμωθεί από το δημοψήφισμα του Brexit και την άνοδο του ευρωσκεπτικιστικού λαϊκισμού σε όλη την ήπειρο.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/central-europe/2016-09-21/poland...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.foreignaffairs.gr/articles/70944/r-daniel-kelemen/i-syntagmat...
[2] http://www.foreignaffairs.gr/articles/70177/mitchell-a-orenstein-peter-k...
[3] http://www.foreignaffairs.gr/articles/70648/r-daniel-kelemen-kai-mitchel...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2015-12-06/who-paranoid
[5] http://www.foreignaffairs.gr/articles/70568/mitchell-a-orenstein/paranoi...
[6] http://www.foreignaffairs.gr/articles/70355/hilary-appel-kai-mitchell-a-...
[7] http://www.foreignaffairs.gr/articles/70447/peter-kreko-kai-attila-juhas...
[8] https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=4&cad=rja&...
[9] http://www.foreignaffairs.gr/articles/68993/james-kirchick/i-dimokratia-...
[10] https://www.techdirt.com/articles/20160617/12250534735/poland-to-massive...
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2014-03-25/putins-wes...
[12] https://freedomhouse.org/report/freedom-press/freedom-press-2016
[13] https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2015/hungary
[14] http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/tvn24-na-czele-ogladalnosci-kanalow...
[15] file://localhost/C/%5C,%20http%5C/../4liberty.eu/hungarian-governments-p...
[16] https://www.foreignaffairs.com/articles/hungary/2014-05-29/russian-spy-b...
[17] http://www.n-tv.de/ticker/Orban-beschuldigt-Soros-der-Unruhestiftung-art...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition