Πραγματισμός χωρίς σκοπό | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πραγματισμός χωρίς σκοπό

Οι επιδόσεις της Μέρκελ στο γενικότερο πλαίσιο
Περίληψη: 

Ο θρυλικός πραγματισμός της Μέρκελ προδίδει μια έλλειψη απώτερου σκοπού. Σε κρίσιμα σταυροδρόμια της ευρωπαϊκής πολιτικής έχει επιλέξει σταθερά ρεαλιστικές, αλλά τελικά λάθος πορείες, στην καλύτερη περίπτωση καθυστερώντας την ανάκαμψη της ηπείρου από την κρίση και στην χειρότερη βαθαίνοντας τις υπαρξιακές απειλές για την Ευρώπη που φιλοδοξεί να υπερασπιστεί.

Ο PIERPAOLO BARBIERI είναι εκτελεστικός διευθυντής της εταιρείας συμβούλων Greenmantle και ανώτερος συνεργάτης στο Σχέδιο Εφαρμοσμένης Ιστορίας (Applied History Project) της Σχολής Διακυβέρνησης Kennedy του Πανεπιστημίου Harvard. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Hitler’s Shadow Empire [1] (Harvard, 2015).

Καθώς στερείται διαδόχων όπως και αμφισβητιών, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ κατά πάσα πιθανότητα θα επιδιώξει μια νέα θητεία στις ομοσπονδιακές εκλογές του επόμενου έτους. Παρά την αδύναμη επίδοση του κόμματός της στις περιφερειακές εκλογές του τρέχοντος έτους, η Μέρκελ θα κερδίσει και πάλι. Οι εταίροι του νυν συνασπισμού της, οι Σοσιαλδημοκράτες, δεν ήταν σε θέση να καταλήξουν σε έναν δυνητικό διεκδικητή, και οι Πράσινοι είναι πιο πιθανό να επιδιώξουν να μοιράζονται την εξουσία μαζί της από το να ρισκάρουν με το να την ανταγωνίζονται. Στο τέλος της επόμενης θητείας της, η Μέρκελ θα είναι στην εξουσία για 17 χρόνια, επισκιάζοντας ακόμα και τον Δυτικογερμανό καγκελάριο Konrad Adenauer και τον δικό της μέντορα, τον Χέλμουτ Κολ, τον αρχιτέκτονα της επανένωσης. Αλλά για ποιο σκοπό;

Ο θρυλικός πραγματισμός της Μέρκελ –που συγκέντρωσε μεγάλο θαυμασμό κατά τις πιο σκοτεινές ώρες της κρίσης της ευρωζώνης - προδίδει μια έλλειψη απώτερου σκοπού. Καλώς ή κακώς, εντός της Γερμανίας, [η Μέρκελ] υπήρξε καθοριστική για την ενεργειακή πολιτική και τους πρόσφυγες. Σε κρίσιμα σταυροδρόμια της ευρωπαϊκής πολιτικής, ωστόσο, έχει επιλέξει σταθερά ρεαλιστικές, αλλά τελικά λάθος πορείες, στην καλύτερη περίπτωση καθυστερώντας την ανάκαμψη της ηπείρου από την κρίση και, στην χειρότερη, βαθαίνοντας τις υπαρξιακές απειλές για την Ευρώπη που φιλοδοξεί να υπερασπιστεί.

Οι φλόγες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης έφτασαν στην Ευρώπη γρήγορα το 2008, και αρκετά σύντομα, κάθε κυρίαρχο κράτος ανακοίνωσε πιστώσεις προς τα χρηματοπιστωτικά του ιδρύματα. Η Μέρκελ ηγήθηκε στις τραπεζικές διασώσεις, περνώντας το γερμανικό νομοσχέδιο σε χρόνο ρεκόρ από την Ομοσπονδιακή Βουλή˙ αλλά αντιστάθηκε σε μια ενιαία ευρωπαϊκή απάντηση. Για λόγους τακτικής ευνόησε τις ανεξάρτητες εθνικές λύσεις, γνωρίζοντας τον ισχυρισμό ότι μια ευρωπαϊκή απάντηση θα αύξανε τον ηθικό κίνδυνο μεταξύ των τραπεζιτών. Πήρε αυτή την στάση, παρά το γεγονός ότι μια από τις πρώτες προβληματικές τράπεζες, η Dexia, ήταν εξ ορισμού μια διακρατική τράπεζα που απαιτούσε συντονισμό μεταξύ των Αρχών του Βελγίου, της Γαλλίας και του Λουξεμβούργου. Ωστόσο, τα εθνικά πακέτα διάσωσης είναι τόσο αξιόπιστα όσο οι αντίστοιχοι ισολογισμοί των κρατών –μερικοί εκ των οποίων ήταν αναξιόπιστοι, όντως.

04102016-1.jpg

Τα κεντρικά γραφεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) στην Φρανκφούρτη, στις 28 Ιουνίου 2015. RALPH ORLOWSKI / REUTERS
------------------------------------

Η αυστηρή εθνικοποίηση του τραπεζικού προβλήματος εν μέσω μιας παγκόσμιας κρίσης έδεσε το χρηματοπιστωτικό σύστημα στο κατάρτι του κάθε έθνους. Εν μέσω του ναυαγίου, ήταν η Μέρκελ που τότε αντιστάθηκε στην πρόταση του Γάλλου πρώην προέδρου Νικολά Σαρκοζί να χρησιμοποιήσει τον μόλις δημιουργηθέντα Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM, και τον προσωρινό προκάτοχό του, το EFSF) για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών της ηπείρου. Ο Σαρκοζί μίλησε για μια γερμανο-γαλλική «ευθύνη για την σταθεροποίηση του ευρώ», αλλά κάθε νέα δόση της διεθνούς βοήθειας γινόταν θέμα στην Bundestag και στην γερμανική δημόσια σφαίρα, ακόμη και όταν οι διασώσεις βοήθησαν έμμεσα τους γερμανικούς οργανισμούς που είχαν εκτεθεί σε προβληματικά δάνεια.

Στο τέλος, το στίγμα που συνδεόταν με την χρηματοδότηση από τον ESM ήταν τέτοιο που η Ιταλία αρνήθηκε να αποκτήσει πρόσβαση σε πιστώσεις και η Ισπανία το έκανε μόνο κάτω από απειλή και μόνο για τις τράπεζές της. Η Μέρκελ φέρεται να είχε υποσχεθεί στον Ιταλό πρώην πρωθυπουργό Mario Monti ότι οι διασώσεις ενδεχομένως θα ομοσπονδοποιούνταν για να ομαδοποιήσουν το ρίσκο και να αποφύγουν να συμπαρασύρουν προς τα κάτω τα κράτη μαζί τους, αλλά τίποτα δεν βγήκε από αυτό. Μέχρι σήμερα, οι ιταλικές τράπεζες παραμένουν υποκεφαλαιοποιημένες.

Ο κατά συρροήν δράστης ελλειμμάτων της Ευρώπης, η Ελλάδα, είχε χρονοτριβήσει για τις μεταρρυθμίσεις επί χρόνια, παντοτινά υπο-αποδίδοντας στην τήρηση των υποσχέσεών της προς τους εταίρους που την είχαν χρηματοδοτήσει από το 2011. Και όμως, όταν η Ελλάδα είχε μια μεταρρυθμιστική κυβέρνηση υπό την ηγεσία του πρώην πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά, η γερμανική κυβέρνηση έδειξε ελάχιστη έως καμία ευελιξία για τους στόχους των πιστωτών σχετικά με την μείωση του ελλείμματος. Η έμφαση δόθηκε στις περικοπές των δαπανών που μείωσαν παραδόξως την κοινωνική συναίνεση γύρω από το άνοιγμα μιας ξεπερασμένης οικονομίας, αποδυναμώνοντας την υπόθεση ακριβώς για το είδος των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που βοήθησαν την Γερμανία να εκσυγχρονίσει την οικονομία της («Ατζέντα 2010») κατά την διάρκεια της θητείας του προκατόχου της Μέρκελ, Γκέρχαρντ Σρέντερ. Στο τέλος, οι περικοπές των δαπανών συνέβαλαν στην πτώση της ελληνικής κυβέρνησης, αλλά διατήρησαν την ειρήνη μέσα στον κυβερνητικό συνασπισμό της Μέρκελ με τους φιλελεύθερους «Ελεύθερους Δημοκράτες», οι οποίοι, ωστόσο, συνεθλίβησαν στις επόμενες ομοσπονδιακές εκλογές.

Ήταν, επίσης, λόγω του εγχώριου εκλογικού χρονοδιαγράμματος της Μέρκελ που τα διμερή δάνεια της Ελλάδας με κρατικούς πιστωτές δεν είχαν αναδιαρθρωθεί μαζί με τα ιδιωτικά χρέη της το 2012. Η ταραγμένη χώρα κατάφερε να μειώσει τις οφειλές της προς τον ιδιωτικό τομέα, αλλά εξακολουθούσε να επιβαρύνεται με άμεσα χρέη στους ευρωπαϊκούς εταίρους της. Όλοι στην Ευρώπη γνωρίζουν ότι αυτά τα χρέη δεν θα εξοφληθούν στο ακέραιο οποτεδήποτε σύντομα, ωστόσο ο λόγος της Μέρκελ είναι ακόμη τελεσίδικος.