Οι νέοι δικτάτορες

Ισχυροί άνδρες υπάρχουν φαινομενικά παντού. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είναι πανταχού παρών˙ τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν εμμονή με τα πάντα, από τις τελευταίες πράξεις του στην Συρία και την Ουκρανία μέχρι τους ξαφνικούς και επαναλαμβανόμενους ανασχηματισμούς του εσωτερικού κύκλου του στο Κρεμλίνο. Εν τω μεταξύ, η πολιτική εκκαθάριση από τον πρόεδρο της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μετά από ένα αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα [3] έχει κερδίσει συνεχή προσοχή. Και ακόμη και στην Κίνα, ένα σύστημα που έχει από καιρό τονίσει την συλλογική ηγεσία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν βαφτίσει τον πρόεδρο Xi Jinping ως «πρόεδρο των πάντων» [4], αντανακλώντας την συσσώρευση από αυτόν περισσότερης ισχύος από όση διέθετε οποιοσδήποτε Κινέζος ηγέτης μετά τον Μάο Τσε Τουνγκ.

Είναι εύκολο να παρασυρθεί κανείς από τις πολύχρωμες λεπτομέρειες της κάθε περίπτωσης. Αλλά κάνοντας ένα βήμα πίσω, είναι σαφές ότι αυτά τα παραδείγματα σκιαγραφούν μια πολύ πιο ανησυχητική εικόνα –τα ιδιαίτερα προσωποπαγή καθεστώτα που έρχονται στο προσκήνιο των πολιτικών συστημάτων σε όλη την υδρόγειο. Πέρα από τα πιο γνωστά παραδείγματα, οι ηγέτες παντού από το Μπαγκλαντές μέχρι τον Ισημερινό, την Ουγγαρία και την Πολωνία [5] φαίνεται να δείχνουν μια αυξανόμενη τάση προς την συγκέντρωση της πολιτικής εξουσίας στην κορυφή. Αλλά μήπως υπάρχουν περισσότερα σε αυτή την ιστορία εκτός από μια σκέτη αντίληψη;

Αποδεικνύεται ότι υπάρχουν. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο περσοναλισμός βρίσκεται σε άνοδο σε όλο τον κόσμο. Και παρ’όλο που η τάση είναι ευρέως διαδεδομένη, είναι πιο έντονη σε αυταρχικά περιβάλλοντα. Τα στοιχεία δείχνουν [6] ότι οι προσωποπαγείς (περσοναλιστικές) δικτατορίες -ή εκείνα τα καθεστώτα όπου η εξουσία συγκεντρώνεται ιδιαίτερα στα χέρια ενός μεμονωμένου ατόμου- έχουν αυξηθεί σημαντικά από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Το 1988, τα προσωποπαγή καθεστώτα αποτελούσαν το 23% όλων των δικτατοριών. Σήμερα, το 40% όλων των απολυταρχιών κυβερνιούνται από ισχυρούς άνδρες.

Άνθρωποι βλέπουν ένα κτίριο που καλύπτεται από εκατοντάδες αφίσες του Κινέζου προέδρου Xi Jinping στην Σαγκάη, στις 26 Μαρτίου του 2016. ALY SONG / REUTERS
----------------------------------------

Είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι όλες οι δικτατορίες ταιριάζουν στο μοντέλο των ισχυρών ανδρών. Ζωηρά ανέκδοτα από διαβόητους και εκκεντρικούς ηγέτες, από τον Λίβυο Μουαμάρ αλ-Καντάφι μάχρι τον Ζαϊρινό Ζοζέφ Μομπούτου, ενισχύουν αυτή την αντίληψη. Αλλά η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη. Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι περισσότερες δικτατορίες δεν έχουν κυβερνηθεί από ισχυρούς άνδρες, αλλά από ισχυρά πολιτικά κόμματα, όπως το Κόμμα της Θεσμικής Επανάστασης (PRI) στο Μεξικό, ή στρατιωτικές χούντες, όπως σε μεγάλο μέρος της Λατινικής Αμερικής την δεκαετία του 1970 και του 1980. Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ωστόσο, η αυταρχική πολιτική έχει εξελιχθεί, και οι προσωποπαγείς δικτατορίες έχουν γίνει σταδιακά η κυρίαρχη μορφή του αυταρχισμού.

Αυτό αποτελεί αιτία ανησυχίας, επειδή η αύξηση του προσωποκεντρισμού δημιουργεί μια σειρά προκλήσεων στα εξωτερικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Ένα στιβαρό σώμα της ερευνητικής πολιτικής επιστήμης δείχνει ότι προσωποπαγείς δικτατορίες έχουν την τάση να παράγουν χειρότερα αποτελέσματα από κάθε άλλο είδους πολιτικού καθεστώτος: Τείνουν να παράγουν την πιο επικίνδυνη και επιθετική εξωτερική πολιτική˙ είναι πιο πιθανό να επενδύσουν σε πυρηνικά όπλα [7]˙ πιο πιθανό να διεξάγουν πολέμους εναντίον δημοκρατιών [8]˙ και πιο πιθανό να αρχίσουν διακρατικές συγκρούσεις [9]. Όπως υπονοεί ο τυχοδιωκτισμός του Ιρακινού Σαντάμ Χουσεΐν, του Idi Amin της Ουγκάντα, και του Βορειοκορεάτη Κιμ Γιονγκ-ουν, η έλλειψη λογοδοσίας μεταφράζεται συχνά σε μια ικανότητα να αναλαμβάνουν κινδύνους που άλλα δικτατορικά συστήματα απλά δεν μπορούν να αντέξουν.

Η Ρωσία υπογραμμίζει την σχέση μεταξύ της ανόδου του περσοναλισμού και της επιθετικότητας. Αν και οι ενέργειες του Πούτιν στην Κριμαία και την Συρία έχουν σχεδιαστεί για να προωθήσουν μια σειρά σημαντικών ρωσικών στόχων, είναι επίσης πιθανό ότι η έλλειψη εγχώριων περιορισμών για τον Πούτιν αύξησε το επίπεδο του ρίσκου που ήταν πρόθυμος να δεχτεί για την επιδίωξη των στόχων αυτών. Ο μεγάλος έλεγχο του Πούτιν στα μέσα ενημέρωσης εξασφαλίζει ότι το κοινό λαμβάνει μόνο την επίσημη αφήγηση των διεθνών γεγονότων. Η περιορισμένη πρόσβαση σε εξωτερικές πληροφορίες καθιστά δύσκολο για τους Ρώσους να έχουν πρόσβαση σε αμερόληπτες περιγραφές του τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο και να κρίνουν την επιτυχία του Πούτιν στην αρένα της εξωτερικής πολιτικής. Η εξάλειψη των ανταγωνιστικών φωνών στο εσωτερικό του καθεστώτος από τον Πούτιν, του εξασφαλίζει, επίσης, ότι ο ίδιος αντιμετωπίζει ελάχιστη υποχρέωση λογοδοσίας για τις ενέργειες της εξωτερικής πολιτικής του.

Η πολιτική στην Κίνα δείχνει πολλές από αυτές τις ίδιες τάσεις. Η όλο και πιο επιθετική στάση του Xi στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας έχει συμβεί παράλληλα με την αυξανόμενη εξατομίκευση του πολιτικού συστήματος. Αν εδραιώσει περαιτέρω έλεγχο και περιορίσει την υποχρέωση λογοδοσίας -ιδιαίτερα επί του στρατού και των φορέων της εξωτερικής πολιτικής- η έρευνα δείχνει ότι ο ίδιος, επίσης, θα μπορούσε να αισθανθεί ελεύθερος να κλιμακώσει περαιτέρω την επιθετική ρητορική και τις δράσεις του στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας.