Το ιρανικό στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το ιρανικό στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα

Πώς οι Φρουροί της Επανάστασης εμποδίζουν την ειρήνη

Το Ιράν έχει ένα πρόβλημα στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος. Το σύμπλεγμα αυτό είναι μια ογκώδης συντεχνία που στέκεται στον δρόμο κάθε ιρανικής προσπάθειας προς την πολιτική μετριοπάθεια. Η ορατή κεφαλή του είναι το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) [1], δηλαδή οι ένοπλοι φύλακες του ισλαμικού καθεστώτος από το 1979. Ως φαινόμενο, όμως, έρχεται με διάφορα σχήματα και επηρεάζει κάθε πτυχή της ζωής στο Ιράν.

Αφότου ανήλθε στην εξουσία το 2013, ο μετριοπαθής πρόεδρος Χασάν Ρουχανί [2] έχει απωθήσει προσεκτικά το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα, αλλά από την άλλη πλευρά έχει εμπλακεί κυρίως σε ανοίγματα για να φέρει την ηγεσία του IRGC προς το όραμά του για το μέλλον. Το παιχνίδι του Rouhani, το οποίο ο ίδιος ορίζει ως μια φόρμουλα «win-win», είναι απλό: Τα αφεντικά του IRGC θα πρέπει να αποδεχθούν την αλλαγή και, ως αντάλλαγμα, δεν θα αποκλειστούν από τις οικονομικές ευκαιρίες μετά την άρση των κυρώσεων. Αλλά οι στρατηγοί του IRGC παραμένουν δύσπιστοι όσον αφορά τόσο τον Rouhani όσο και το όραμά του για το μέλλον του Ιράν. Και έχουν αποδείξει ξανά και ξανά ότι είναι πρόθυμοι να κυνηγήσουν τον πρόεδρο και την ομάδα του, αν αισθανθούν ότι απειλούνται.

ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔI ΤΟΥ IRGC

Για τον έξω κόσμο, η υπονόμευση της εκλεγμένης κυβέρνησης του Rouhani από το IRGC [2] είναι εύκολα ορατή. Από τα συνήθη πολεμικά παιχνίδια του και την πυροδότηση πυραύλων ως μια επίδειξη δύναμης, μέχρι την εσκεμμένη σύλληψη Ιρανών διπλής υπηκοότητας από τον κλάδο πληροφοριών του IRGC για να φέρει σε δύσκολη θέση τον πρόεδρο, το σώμα μόλις που κρύβει την πρόθεσή του να εκθέσει τα όρια της εξουσίας του Rouhani.

Εν τω μεταξύ, ένα μεγάλο μέρος των σκληροπυρηνικών μέσων ενημέρωσης του Ιράν, το οποίο είναι στα χέρια του IRGC, συνεχώς επαναλαμβάνει καλυμμένες παρατηρήσεις ότι ο Rouhani και η ομάδα του είναι nofoozi ή πράκτορες αποφασισμένοι να αλλάξουν τον επαναστατικό χαρακτήρα του κράτους εκ των έσω. Τα μέτωπα γι’ αυτήν την μοχθηρή μάχη συντάχθηκαν λίγο αφότου ο Rouhani κέρδισε την προεδρία το 2013 και παρότρυνε τους στρατηγούς του IRGC να μείνουν έξω από την πολιτική και την οικονομία [3].

Ένας οργισμένος επικεφαλής του IRGC, ο Mohammad Ali Jafari, σύντομα αντέτεινε ότι κάποιοι μέσα στο καθεστώς «δεν δείχνουν τα αληθινά πρόσωπά τους», μια αιχμή που ήγηρε ερωτήματα σχετικά με την πίστη του Rouhani στην Ισλαμική Δημοκρατία. Ο Rouhani, ένας άνθρωπος που υπήρξε αναπόσπαστο μέρος του καθεστώτος από το 1979, αντεπιτέθηκε στην αχίλλειο πτέρνα του IRGC και είπε ότι «η εκτόξευση πυραύλων και η πραγματοποίηση στρατιωτικών ασκήσεων του IRGC για να τρομάξει η άλλη πλευρά, δεν είναι καλό αποτρεπτικό». Για να το κάνει σίγουρο, ο Rouhani τόνισε ότι είχε την υποστήριξη του Ανώτατου ηγέτη, Αγιατολάχ Χαμενεΐ, τον αρχιστράτηγο (και υπέρτατο ευεργέτη) των πολεμοχαρών στρατηγών.

Και ο Rouhani πέτυχε. Τουλάχιστον έτσι ήταν μέχρι την πυρηνική συμφωνία τον Ιούλιο του 2015 [4] μεταξύ του Ιράν και των παγκόσμιων δυνάμεων. Μόνο το IRGC, υποστηρίζει ο Χαμενεΐ, έχει το βάρος να βεβαιώσει ότι η συμφωνία που υπέγραψε η ομάδα Rouhani -και την οποία ο Χαμενεΐ έκανε απρόθυμα αποδεκτή ως απαραίτητη για να αποφευχθεί η οικονομική κατάρρευση- δεν θα καταλήξει να γίνει η αρχή ενός μακρού καταλόγου αιτημάτων από τις Ηνωμένες μελών.

Όταν, αυτό το καλοκαίρι, ο Αγιατολάχ Αλί Ακμπάρ Χασεμί Ραφσαντζανί, ένας σημαίνων πρώην πρόεδρος και ο προτιμώμενος πρόδρομος της κυβέρνησης Rouhani, μίλησε ενάντια σε περαιτέρω στρατιωτικοποίηση του Ιράν και χαιρέτισε την Γερμανία και την Ιαπωνία ως άλλοτε μιλιταριστικές δυνάμεις που είχαν μετατοπίσει με επιτυχία την ενέργειά τους προς την οικονομική ανάπτυξη, οι αρχηγοί του IRGC το είδαν ως κόκκινο πανί. Ο Ραφσαντζανί λοιδορήθηκε ως αφελής για το ότι συνέκρινε την ενισχυόμενη Ισλαμική Δημοκρατία με τις ηττημένες δυνάμεις του χτες. Αυτό είναι ένα συναίσθημα που απηχεί τον Χαμενεΐ [5], κάθε φορά που Ιρανοί μετριοπαθείς έχουν προτρέψει για μια πιο φιλειρηνική στάση εξωτερικής πολιτικής.

Ο ΑΞΟΝΑΣ IRGC-XΑΜΕΝΕΪ

Η ευλάβεια Χαμενεΐ προς το IRGC είναι εντελώς ιδιοτελής. Πίσω, στην διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ [6] (1980-1988), όταν ο ίδιος ο Χαμενεΐ κατέλαβε την Προεδρία και ήταν περισσότερο από μετριοπαθές στοιχείο, δεν ήταν στενός σύμμαχος του σώματος. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν παραδείγματα διοικητών του IRGC που του στέρησαν το δικαίωμα επίσκεψης στο μέτωπο, λόγω της πολιτικής του. Αλλά από τότε που ο Χαμενεΐ έγινε ανώτατος ηγέτης το 1989, η στρατηγική του ήταν να βάλει τους εκλεγμένους προέδρους εναντίον των μη εκλεγμένων στρατηγών του IRGC για να κρατήσει την θέση του ως κεντρικός άξονας του καθεστώτος. Στα 26 χρόνια του στο τιμόνι της χώρας, το να ανυψώσει τον ρόλο του IRGC υπήρξε το πιο μακρόπνοο πολιτικό ρίσκο του Χαμενεΐ -ένα ρίσκο που φαινομενικά έχει αποδώσει. Σήμερα η λαβή του στην εξουσία εξαρτάται από αυτό, ακόμη και αν οι επικριτές επισημαίνουν οι αχαλίνωτες εξουσίες που έχει παραχωρήσει στο IRGC το έχουν μετατρέψει σε κάτι πολύ περισσότερο από απλώς τον ένοπλο κηδεμόνα του καθεστώτος. Τα οικονομικά συμφέροντα του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) είναι πιο εύκολο να εντοπιστούν. Από το τέλος του πολέμου Ιράν-Ιράκ, το σώμα έχει μετακινηθεί από το να επικεντρώνεται σε οδικά έργα, κατασκευή φραγμάτων και άλλα κατασκευαστικά έργα σε διάφορους τομείς όπως οι τηλεπικοινωνίες, οι αερομεταφορές, η ναυτιλία και το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Η πολιτική του επιρροή είναι πολύ πιο δύσκολο να εντοπιστεί, αλλά είναι σαφές ότι οι στρατηγοί του IRGC ζητούν να παίξουν τον ρόλο του φύλακα στην ιρανική πολιτική. Αυτό δεν επικρατεί πάντα, αλλά τούτο δεν σταματά τα αφεντικά του IRGC από το να προσπαθούν.

19102016-1.jpg

Παρέλαση της Επαναστατικής Φρουράς του Ιράν για να τιμήσει την μνήμη του πολέμου Ιράν-Ιράκ, τον Σεπτέμβριο του 2007. MORTEZA NIKOUBAZI / REUTERS
-------------------------------

Η αποσύνδεση του Χαμενεΐ και του IRGC παραμένει ένα τιτάνιο τεστ για την ομάδα του Rouhani, ένα τεστ που ο Ρουχανί το πλησίασε προσεκτικά. Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, όταν ανέλαβε ο υπουργός Εξωτερικών Τζαβάντ Ζαρίφ, έφερε τον δικό του εσωτερικό κύκλο, αλλά διατήρησε μια αξιοσημείωτη προσωπικότητα από την διοίκηση του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ. Η προσωπικότητα αυτή ήταν ο Hossein Amir-Abdollahian, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών για τις αραβικές και αφρικανικές υποθέσεις. Η απόφαση δεν είχε τίποτα να κάνει με τον Αχμαντινετζάντ.

Ο Zarif κράτησε τον Abdollahian στην δουλειά για να εξευμενίσει το IRGC˙ ο υπουργός ανέκαθεν θεωρείτο το «μάτι» των στρατηγών στο Υπουργείο Εξωτερικών. Ο Abdollahian, ένας ομιλητής των αραβικών και πρώην πρεσβευτής στο Μπαχρέιν, είναι ιδιαίτερα κοντά στον Qassem Suleimani, τον επικεφαλής του εξωτερικού βραχίονα του IRGC, της Δύναμης Quds. Ήταν μόνο μετά την υπογραφή της πυρηνικής συμφωνίας που ο Zarif έθεσε ως στόχο να εδραιώσει τον έλεγχό του στο Υπουργείο Εξωτερικών. Τον Ιούνιο του 2016 ο Abdollahian απομακρύνθηκε. Αυτό ήρθε σε μια εποχή που υπήρχαν ελπίδες ότι ο Zarif και ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι θα μπορούσαν να είναι σε θέση να αξιοποιήσουν την πυρηνική συμφωνία για συνεργασία σε περιφερειακές κρίσεις, όπως αυτές στην Συρία και την Υεμένη, όπου το IRGC έχει καθοδηγήσει τις ιρανικές προσπάθειες. Τα ελεγχόμενα από το IRGC μέσα μαζικής ενημέρωσης διαμαρτυρήθηκαν και αποκάλεσαν τον ανασχηματισμό του Zarif ως παραχώρηση στις Ηνωμένες Πολιτείες και στα αραβικά κράτη του Περσικού Κόλπου.

Ο Abdollahian έγινε γρήγορα ειδικός σύμβουλος του Ali Larijani, του προέδρου του ιρανικού κοινοβουλίου και νομιμόφρονα στον Χαμενεΐ. Το πείσμα του άξονα IRGC-Χαμενεΐ να κρατήσει τον Abdolahian στο προσκήνιο είναι ένα καλό παράδειγμα της απότομης ανηφόρας που αντιμετωπίζει ο Zarif καθώς προσπαθεί να αναμορφώσει ιρανική εξωτερική πολιτική. Στην θυελλώδη εμφάνιση του Zarif ενώπιον του κοινοβουλίου στις 2 Οκτωβρίου, οι φιλο-IRGC βουλευτές αμφισβήτησαν την απόλυση του Abdollahian ενώ χλεύασαν την συνολική απόδοσή του, εκφοβίζοντας τον Zarif μέχρι του σημείου να πει ότι είναι περήφανος που είναι «κοντά στα [αδέρφια του] Qassem Soleimani και [τον ηγέτη της Χεζμπολάχ] Χασάν Νασράλα». Η δημόσια επίπληξη, και ο χειρισμό του Zarif έναντί της, εμφανίζει έντονα την αποσπασματική φύση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής στην Τεχεράνη.

Τα τεστ για την ομάδα Rouhani δεν είναι λιγότερο τρομακτικά στην σφαίρα της οικονομίας [7], στην οποία τα κατεστημένα συμφέροντα του IRGC είναι βαθιά. Εδώ, ο ομόλογος του Zarif είναι ο υπουργός Πετρελαίου Bijan Zangeneh. Από την επιστροφή του στο Υπουργείο Πετρελαίου το 2013, ο βετεράνος τσάρος του πετρελαίου έχει πιέσει για την εφαρμογή του Συμβολαίου Πετρελαίου του Ιράν (Iran Petroleum Contract, IPC), ένα νέο μοντέλο συμβάσεων που έχει ως στόχο να προσελκύσει ξένες εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου για να επενδύσουν στο Ιράν.

Το IRGC και οι σύμμαχοί του στο κοινοβούλιο και στην επιχειρηματική κοινότητα έχουν αντισταθεί, συχνά επιτιθέμενοι στο IPC ως αντισυνταγματικό και ισοδύναμο με το να υποκύψουν στις απαιτήσεις των ξένων επενδυτών. Φοβούνται ότι η Δυτικο-κεντρική κυβέρνηση του Rouhani θα εκτρέψει τα έργα μακριά από τις τοπικές επιχειρήσεις ενέργειας, πολλές από τις οποίες συνδέονται με τους Φρουρούς της Επανάστασης.

Όπως και το αφεντικό του, Rouhani, ο Zangeneh επέλεξε να αναζητήσει τρόπους για να μαλακώσει την αντιπολίτευση από τους σκληροπυρηνικούς. Ο Khatam-al Anbia, ο ελεγχόμενος από το IRGC όμιλος ετερογενών δραστηριοτήτων, έχει προεπιλεγεί ως μια από τις μόλις οκτώ ιρανικές επιχειρήσεις που μπορούν να συνεργαστούν με ξένες εταιρείες ενέργειας ως μέρος των συμβάσεων τύπου IPC. Στις αρχές Οκτωβρίου, η πρώτη άδεια IPC χορηγήθηκε σε εταιρία υπό τον Setad, έναν όμιλο εταιρειών που ελέγχεται από το Γραφείο του Ανώτατου Ηγέτη.

Όταν είναι δυνατόν, η ομάδα του Rouhani φαίνεται να προτιμά την συνεργασία για να ξεπερνά την αντίσταση από ομάδες συμφερόντων που συνδέονται με τους σκληροπυρηνικούς όπως αυτοί του IRGC. Οι συνεχιζόμενες προσπάθειες για να διευθετηθούν στο μέτρο του δυνατού τα προσδεδεμένα με τους Φρουρούς συμφέροντα ως μέρος της αναδιάρθρωσης του κρατικού ενεργειακού τομέα, προσφέρουν μια υπόθεση που λέει πολλά. Άλλες φορές η ομάδα του Rouhani απλά δεν έχει πολλά περιθώρια για ελιγμούς. Ένα καλό πρόσφατο παράδειγμα αφορά την σχέση της Τεχεράνης με την Ειδική Ομάδα Χρηματοοικονομικής Δράσης (FATF), ένα διακυβερνητικό σώμα επιφορτισμένο με την καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος. Το IRGC ηγήθηκε της προσπάθειας να εμφανιστεί η FATF ως μια ελεγχόμενη από τις ΗΠΑ, εδρεύουσα στο Παρίσι οργάνωση που προσπαθεί να αναμιχθεί στις οικονομικές συναλλαγές του Ιράν με τον έξω κόσμο για να αποδυναμώσει τους δεσμούς του Ιράν με ομάδες που η Τεχεράνη χαρακτηρίζει ως μέρος του κινήματος αντίστασης, όπως η Χεζμπολάχ του Λιβάνου. Από την πλευρά του IRGC, το να τηρήσει τους κανόνες της FATF θέτει τις δραστηριότητές του σε κίνδυνο, αλλά ο Rouhani μέχρι στιγμής ήταν σε θέση να υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση άλλη από το να εκπληρωθούν οι απαιτήσεις της FATF, αν η Τεχεράνη ήθελε να αποκαταστήσει την διεθνή οικονομική φήμη της. Ωστόσο, απέναντι στα παγιωμένα συμφέροντα του IRGC, η δύναμη της πειθούς του Rouhani είναι μακριά από το να έχει παγιωθεί.

Καθώς η πρώτη θητεία του Rouhani πλησιάζει στο τέλος της, ο τρόπος της διακυβέρνησης του Rouhani ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, μόνο μια μικτή επιτυχία. Ο μετριοπαθής πρόεδρος και οι βασικοί υπασπιστές του, όπως ο Zarif και ο Zangeneh δεν έχουν κερδίσει επιχειρήματα πολιτικής λόγω του πολιτικού τους βάρους ή της πειστικότητάς τους, αλλά λόγω των συμβιβασμών και, όποτε είναι δυνατόν, της συμπερίληψης των πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων των σκληροπυρηνικών- ιδιαίτερα εκείνων που προέρχονται από το IRGC. Έχει αποδειχθεί ότι είναι μια ακανθώδης διαδικασία, και θα συνεχίσει να είναι ακανθώδης αν ο Rouhani κερδίσει μια δεύτερη θητεία το 2017. Για τον Rouhani, η πυρηνική συμφωνία το 2015 με τον έξω κόσμο δεν ήταν αυτοσκοπός. Ήταν μια πλατφόρμα που θα χτιζόταν στο πλαίσιο της ευρύτερης προσπάθειας να κάνει το Ιράν μια πιο «κανονική» (mainstream) χώρα. Ωστόσο, παραμένει ένα τεράστιο ερώτημα ως προς το κατά πόσο οι στρατηγοί του IRGC θα είναι πρόθυμοι να ταξιδέψουν με τον άνθρωπο που του αρέσει να αποκαλεί τον εαυτό του «Διπλωματικό Σεΐχη».

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2016-10-17/iranian-industri...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2016-09-07/soldiers-revolution
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2016-01-19/rouhanis-moment-...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2016-03-01/unfreezing-iran
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2016-07-11/iran-deal-worked
[5] http://www.nytimes.com/2016/06/04/world/asia/iran-supreme-leader-khamene...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2016-08-17/iran-wounds-revo...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2016-03-13/hit-gas-iran

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition