Διασχίζοντας την Κασπία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Διασχίζοντας την Κασπία

Επιστολή από το Turkmenbashi

Αν το Αζερμπαϊτζάν θέλει να γίνει όχι μόνο ένας παραγωγός ενέργειας, αλλά και ένας παγκόσμιος ενεργειακός κόμβος, χρειάζεται αυτό το κρίσιμο κομμάτι της υποδομής. Για το Τουρκμενιστάν, ένας αγωγός προς τα δυτικά θα ήταν ένα ευπρόσδεκτο μονοπάτι προς την ενεργειακή διαφοροποίηση, καθώς σήμερα είναι πάρα πολύ εξαρτημένο από την Κίνα. Για να εξαγάγει φυσικό αέριο σε διαφορετικές αγορές, το Τουρκμενιστάν πρέπει να βελτιώσει τις υποδομές του σε αγωγούς. Τώρα, υπάρχουν δύο διαδρομές αγωγών: Η μια πηγαίνει προς την Κίνα με τρέχουσα χωρητικότητα 55 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως (bcm) και μια άλλη πηγαίνει στην Ρωσία με δυναμικότητα 80 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων. Ο αγωγός φυσικού αερίου Τουρκμενιστάν-Κίνας ξεκινά στην Gedaim, μια πόλη στα σύνορα Τουρκμενιστάν-Ουζμπεκιστάν, και περνά μέσα από το κεντρικό Ουζμπεκιστάν και το νότιο Καζακστάν πριν φθάσει στην Khorgas στην κινεζική Αυτόνομη περιοχή των Ουιγούρων, Xinjiang. Ο αγωγός έχει τρεις σωλήνες που απλώνονται παράλληλα για 1.830 χιλιόμετρα και έφτασαν μια χωρητικότητα παράδοσης 30 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετησίως μέχρι το τέλος του 2011, μετά από αρκετά χρόνια λειτουργίας. Σύμφωνα με την British Petroleum, το Τουρκμενιστάν κατέχει την τέταρτη θέση στον κόσμο σε όγκο αποθεμάτων φυσικού αερίου. Ωστόσο, η χώρα αντιμετωπίζει μια σειρά από προσκόμματα που εμποδίζουν τα αποθέματά της να φτάσουν την παγκόσμια αγορά. Και από τις αρχές του 2016, η Ρωσία σταμάτησε εντελώς την εισαγωγή φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν, αφήνοντας την Κίνα ουσιαστικά ως την μόνη εξαγωγική αγορά.

Όπως ήταν αναμενόμενο, το Ιράν και η Ρωσία έχουν επικρίνει το δια-Κασπιακό σχέδιο, το οποίο θα μειώσει σημαντικά την επιρροή τους στην Ευρώπη. Το 2011, για παράδειγμα, όταν οι συνομιλίες για να προχωρήσει η κατασκευή του αγωγού της Κασπίας φαινόταν να γίνονται πιο σοβαρές, η Ρωσία δήλωσε ότι το έργο ήταν μια μορφή «παρέμβασης» και ότι θα αυξήσει τις εντάσεις στην περιοχή. Το 2012, το Ιράν προειδοποίησε ότι το άλλο όνομα της Κασπίας Θάλασσας –η Θάλασσας της Ειρήνης και Φιλίας- θα αλλάξει αν προχωρήσει η κατασκευή του αγωγού. Ο αγωγός θα διασχίσει τα ύδατα από το Τουρκμένμπασι μέχρι το Μπακού, όπου θα συνδεθεί με την γραμμή του Νότιου Καυκάσου, στην συνέχεια στην γραμμή Trans-Anatolian, και θα συνδεθεί με το ευρωπαϊκό δίκτυο φυσικού αερίου στην Ελλάδα. Αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ο μόνος τρόπος ώστε η Ευρώπη να διασφαλίσει την πρόσβασή της στην ενέργεια της Κεντρικής Ασίας χωρίς να εξαρτάται είτε από το Ιράν είτε από την Ρωσία.

21102016-2.jpg

nationsonline.org
-----------------------------------------------------------------

Ένα από τα κύρια εμπόδια είναι το νομικό καθεστώς της Κασπίας. Θα πρέπει να θεωρηθεί μια κλειστή θάλασσα, που πρέπει να κατανεμηθεί πλήρως μεταξύ των παρόχθιων κρατών; Σε αυτή την περίπτωση, ο αγωγός θα μπορούσε να κατασκευαστεί στις ζώνες του Τουρκμενιστάν και του Αζερμπαϊτζάν. Ή θα πρέπει να θεωρηθεί μια λίμνη, οπότε όλα τα ύδατα εκτός από μια στενή αλιευτική ζώνη πρέπει να διοικούνται από κοινού από όλους, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας και του Ιράν; Η γεωλογική ιστορία της Κασπίας αποκαλύπτει έντονους μετασχηματισμούς, από την στιγμή που απομονώθηκε από τον ωκεανό μέχρι την διάσπασή της σε μικρότερα περίκλειστα υδατικά συστήματα. Η γεωπολιτική ιστορία της είναι εξίσου ταραχώδης. Πριν από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η Κασπία μοιραζόταν μόνο από δύο κράτη. Εκατό χρόνια πριν, ήταν στην ουσία μια ρωσική λίμνη, με την βόρεια Περσία υπό ρωσικό έλεγχο. Σήμερα, οι δύο αυτές χώρες βλέπουν τους τρεις νέους γείτονές τους –το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν και το Καζακστάν- με λεπτή περιφρόνηση καθώς κάθε χρόνο αποκτούν ένα νέο ποσοστό ανεξαρτησίας που προσθέτει στην γεωπολιτική πολυπλοκότητα της περιοχής.

Πράγματι, η ευρασιατική πολιτική των αγωγών είναι μια απόκρυφη επιστήμη. Σχέδια ανακοινώνονται και ακυρώνονται πολλές φορές. Πάρτε το πρόσφατο παράδειγμα του TurkStream, που επιδιώκει να συνδέσει την Ρωσία με την Τουρκία κάτω από την Μαύρη Θάλασσα. Είναι, αναμφισβήτητα, μια διαδρομή που είναι ικανή να αντικαταστήσει τον προβλεπόμενο Tran-Caspian Pipeline. Ο TurkStream μελετήθηκε αρχικά αφότου η Ευρωπαϊκή Ένωση μπλοκάρισε την πρόοδο στην ανάπτυξη του South Stream, ενός αγωγού σχεδιασμένου για την μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου από την περιοχή του Κρασνοντάρ μέσω της Μαύρης Θάλασσας στην Βουλγαρία και στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. Εκείνη την εποχή, η Τουρκία επέδειξε ένα υψηλό επίπεδο διπλωματικής λεπτότητας και νου: Κατάφερε να διαπραγματευτεί μια συμφωνία με την Ρωσία ενώ την πίεζε απαλά για να εγκαταλείψει τον South Stream, κερδίζοντας έτσι επαίνους από την Ευρωπαϊκή Ένωση επίσης. Στην συνέχεια, ο TurkStream συνάντησε δυσκολίες και εγκαταλείφθηκε μετά την κατάρριψη ενός ρωσικού βομβαρδιστικού από την Πολεμική Αεροπορία της Τουρκίας και οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών χάλασαν.