Ενιαία Κύπρος; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ενιαία Κύπρος;

Μια συμφωνία είναι κοντά αλλά δεν είναι βέβαιη

Στο τέλος αυτού του μήνα, η Κύπρος [1] έχει προγραμματιστεί να υποβληθεί σε άλλη μια διαίρεση, προσθέτοντας στην μακρά ιστορία των διακοινοτικών διαιρέσεών της. Στις 30 Οκτωβρίου στις 4 τα ξημερώματα, η νότια, ελληνική πλευρά του νησιού θα ρυθμίσει τα ρολόγια της πίσω κατά μια ώρα, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή χειμωνιάτικη ώρα. Ωστόσο, για πρώτη φορά, από την άλλη πλευρά της νεκρής ζώνης του ΟΗΕ που χωρίζει τον νότο από τον τουρκικής πλειοψηφίας βορρά, η ώρα θα παραμείνει η ίδια. Εκεί, στην Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ), στο αποσχισθέν κράτος που αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία, τα ρολόγια θα ευθυγραμμιστούν με εκείνα της Άγκυρας, μετά την πρόσφατη απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης να καταργήσει την θερινή ώρα.

Αυτό το νέο ρήγμα υπογραμμίζει την αυξανόμενη επίδραση της Άγκυρας πάνω στην καθημερινή ζωή στον βορρά. Υπονοεί, επίσης, ότι, παρά την επίσημη αισιοδοξία ότι οι τρέχουσες διαπραγματεύσεις θα οδηγήσουν σε μια διευθέτηση του από δεκαετίες Κυπριακού ζητήματος, υπάρχουν ισχυρές δυνάμεις στο έδαφος που τραβούν τα πράγματα προς την αντίθετη κατεύθυνση. Εάν αυτές οι δυνάμεις εμποδίσουν την λύση, οι συνέπειες θα μπορούσαν να εκτείνονται πολύ πέρα από τις ξεχωριστές ζώνες ώρας, επηρεάζοντας την ενεργειακή ασφάλεια και το περιβάλλον σε όλη την ανατολική Μεσόγειο.

ΣΥΓΚΛΙΝΟΝΤΑΣ

Τον περασμένο Απρίλιο, ο Μουσταφά Ακιντζί, επί μακρόν υποστηρικτής της επανένωσης μεταξύ της ελληνικής και της τουρκικής Κύπρου, εξελέγη ως πρόεδρος της ΤΔΒΚ. Η εκλογή εμφύσησε νέα ζωή στον τρέχοντα γύρο συνομιλιών του ΟΗΕ οι οποίες αποσκοπούν στην επανένωση της διαιρεμένης νήσου. Παρόμοιες συνομιλίες έχουν ξεκινήσει από το 1960, όταν κατέρρευσε η ενοποιημένη κυβέρνηση της χώρας, και ιδιαίτερα μετά την τουρκική εισβολή στον βορρά το 1974. Οι συνομιλίες έχουν γενικά πετύχει λίγα. Από τον Οκτώβριο, ωστόσο, ο Ακιντζί και ο Ελληνοκύπριος ηγέτης, Νίκος Αναστασιάδης, έχουν προσπαθήσει να καταλήξουν σε μια συμφωνία που θα δημιουργήσει μια ενιαία, αλλά ομοσπονδιακή δημοκρατία. Η πρόταση θα πρέπει να ψηφιστεί σε ταυτόχρονα δημοψηφίσματα στο βόρειο και το νότιο τμήμα του νησιού. Ο Αναστασιάδης έχει δηλώσει την πεποίθησή του ότι «το 2016 θα μπορούσε να είναι η χρονιά που θα τερματίσει το απαράδεκτο status quo», και ο Ακιντζί υποστήριξε τον Σεπτέμβριο ότι η συμφωνία ήταν δυνατή «εντός 90 ημερών». Με αμφότερους τον Ελληνοκύπριο και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη να δεσμεύονται για την εξεύρεση λύσης, πολλοί παρατηρητές πιστεύουν ότι μια συμφωνία είναι πιο κοντά από ποτέ.

Αυτή η αισιοδοξία έχει ενισχυθεί από την ισχυρή υποστήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον ΟΗΕ και την ΕΕ, αλλά μπορεί να αποδειχθεί πρόωρη. Πράγματι, μετά από ενάμιση χρόνο συζητήσεων, τόσο ο Ακιντζί όσο και ο Αναστασιάδης επιβεβαίωσαν στις αρχές του τρέχοντος μήνα ότι όλα τα ιστορικά σημεία τριβής που καταδίκασαν τις προηγούμενες συνομιλίες παραμένουν άλυτα. Αυτά περιλαμβάνουν την ανακατανομή των ιδιοκτησιών που χάθηκαν κατά την διάρκεια και μετά την εισβολή του 1974˙ τις εδαφικές αναπροσαρμογές˙ τις ρυθμίσεις ασφαλείας του επανενωμένου κράτους˙ και τους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων της πολιτικής ηγεσίας της νέας οντότητας. Τα δύο μέρη έχουν εντείνει πρόσφατα τις προσπάθειές τους για να σπάσουν το εμφανές αδιέξοδο, με επανειλημμένες συναντήσεις μεταξύ των ηγετών και παρεμβάσεις από, μεταξύ άλλων, την υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Βικτόρια Νούλαντ. Οι συνομιλίες έχουν προγραμματιστεί να κινηθούν εκτός νησιού, στο Mont Pelerin, στην Ελβετία, τον Νοέμβριο.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ

Όσο δύσκολη και αν κάνουν την οριστικοποίηση μιας συμφωνίας αυτά τα παλαιά σημεία τριβής, αναδύεται ένα δυνητικά εκρηκτικό ζήτημα που θα μπορούσε να βουλιάξει τις συνομιλίες συνολικά. Τον Αύγουστο, η Κύπρος ανακοίνωσε έναν τρίτο γύρο αδειοδοτήσεων για ερευνητικές γεωτρήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου σε μια σειρά από υπεράκτια «οικόπεδα». Η ανακοίνωση ακολουθεί σημαντικές ανακαλύψεις κοιτασμάτων φυσικού αερίου τα τελευταία χρόνια [2] σε γειτονικά ισραηλινά και αιγυπτιακά ύδατα, καθώς και ένα σημαντικό πεδίο στα κυπριακά ύδατα, που ονομάζεται Αφροδίτη.

Τα οικονομικά συμφέροντα, λοιπόν, είναι μεγάλα, και παρόμοιοι γύροι αδειοδοτήσεων έχουν οδηγήσει σε διακοπή των διαπραγματεύσεων στο παρελθόν. Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι –και η Τουρκία- έχουν, όπως ήταν αναμενόμενο, τελείως αντιφατικές απόψεις για όλα τα σχετικά σημεία, συμπεριλαμβανομένων της έκτασης των εδαφικών διεκδικήσεών τους στην Μεσόγειο Θάλασσα [3] καθώς και τι πρέπει να γίνει με οποιοδήποτε πετρέλαιο ή φυσικό αέριο ανακαλυφθεί. Στον τρέχοντα γύρο αδειοδότησης, η Τουρκία έχει ήδη ισχυριστεί ότι αρκετά από τα «οικόπεδα» που έβγαλε σε πλειστηριασμό η Κύπρος βρίσκονται εντός της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Τουρκίας (ΑΟΖ). Αν και οι αξιώσεις της Κύπρου εμπεριέχουν περισσότερη διεθνή νομιμότητα, η Κύπρος και η Τουρκία δεν έχουν διευθετήσει τα σύνορά τους, και η Τουρκία δεν έχει υπογράψει την συμφωνία για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας. Η Άγκυρα θα μπορούσε, επομένως, να εκλάβει οποιεσδήποτε γεωτρήσεις εκεί ως «παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας της», σύμφωνα με τον Mertkan Hamit, έναν ακτιβιστή σε μια υπέρ της λύσης τουρκοκυπριακή ΜΚΟ στην Λευκωσία. Από την άλλη πλευρά, η ακύρωση ή η αναβολή της γεώτρησης θα ήταν μια απαράδεκτη παράδοση [«όπλων»] για την Κύπρο.

Αυτό το ζήτημα φούντωσε πιο πρόσφατα το καλοκαίρι του 2014, όταν η Κύπρος αποφάσισε να διεξάγει διερευνητικές αποστολές στα ανοικτά των ακτών της. Σε απάντηση, η Τουρκία έστειλε ερευνητικά σκάφη σε αυτά που –μόνον εκείνη- αναγνωρίζει ως «τουρκοκυπριακά ύδατα». Το κόλπο οδήγησε τους Ελληνοκύπριους ηγέτες να φύγουν από τις διαπραγματεύσεις, οι οποίες επαναλήφθηκαν μόλις τον Μάιο του 2015, αφού η Κύπρος ανέστειλε το πρόγραμμα εξερεύνησης, επίσημα για τεχνικούς λόγους. Αυτή την φορά, ο φόβος είναι ότι ένα παρόμοιο περιστατικό θα μπορούσε να οδηγήσει την Τουρκία ακόμα και να στείλει πολεμικά πλοία για την επιβολή των εδαφικών διεκδικήσεών της. Με τον επόμενο γύρο των γεωτρήσεων να αναμένεται να ξεκινήσει στις αρχές του 2017, οι δύο πλευρές έχουν μόνο μερικούς μήνες για να βρουν μια λύση και να την έχουν εγκρίνει με δημοψήφισμα, πριν οι εντάσεις φουντώσουν και πάλι.

Ωστόσο το ενεργειακό δεν είναι μόνο μια απειλή για την επανένωση της Κύπρου˙ είναι επίσης ο τομέας στον οποίο η αποτυχία να επιτευχθεί μια διευθέτηση θα έχει τις πιο καταστροφικές συνέπειες για την ευρύτερη περιοχή.

Στην ανατολική Μεσόγειο [4], οι επικαλυπτόμενες εδαφικές διεκδικήσεις και η σύνθετη γεωγραφία σημαίνουν ότι η οποιαδήποτε ανάπτυξη των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων απαιτεί την συνεργασία μεταξύ πολλών χωρών. Τα σχέδια να σταλεί φυσικό αέριο από το Ισραήλ προς την Τουρκία, για παράδειγμα, απαιτούν την κατασκευή ενός αγωγού φυσικού αερίου μέσω της ΑΟΖ της Κύπρου. Ο αγωγός είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα απαιτούσε την έγκριση της κυπριακής κυβέρνησης, η οποία είναι απίθανο να την χορηγήσει χωρίς μια διευθέτηση που θα εξομάλυνε τις σχέσεις της με την Τουρκία [5]. Τα σχέδια για την αποστολή κυπριακού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη μέσω της Ελλάδας θα απαιτήσουν επίσης η Κύπρος, η Ελλάδα και η Τουρκία να διευθετήσουν τα θαλάσσια σύνορά τους, μια πράξη που θα απαιτούσε επίσης διπλωματική ομαλοποίηση. Στην πραγματικότητα, χωρίς την συνεργασία μεταξύ της Κύπρου, της Αιγύπτου, του Ισραήλ και της Τουρκίας, το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο, σύμφωνα με τον Αμερικανό απεσταλμένο Amos Hochstein, απλά «θα μείνει στο υπέδαφος».

Το συνεχιζόμενο αδιέξοδο έχει μια σειρά από άλλες αρνητικές επιπτώσεις. Κατ’ αρχήν, στέκεται στον δρόμο των φιλοδοξιών της Τουρκίας να ενταχθεί στην ΕΕ: Η Κύπρος, ήδη κράτος-μέλος, έχει σταθερά μπλοκάρει τις κινήσεις προς την ένταξη της Άγκυρας, και θα συνεχίσει να το πράττει. Επιπλέον, πλοία υπό κυπριακή σημαία σήμερα εμποδίζονται από το να χρησιμοποιήσουν τουρκικά λιμάνια –κάτι αρνητικό και για τις δύο πλευρές, καθώς η Κύπρος έχει τον δέκατο μεγαλύτερο εμπορικό στόλο στον κόσμο. Και η βόρεια Κύπρος, από την πλευρά της, παραμένει σχεδόν πλήρως απομονωμένη από τις ευρωπαϊκές επενδύσεις που έχουν εισρεύσει στην νότια Κύπρο.

ΚΑΚΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ

Υπάρχει ακόμη ένας λόγος για τον οποίο οι διαπραγματευτές θα κάνουν καλά να οριστικοποιήσουν μια συμφωνία σύντομα: Η Άγκυρα κινείται για να διεκδικήσει τον έλεγχο της ΤΔΒΚ με τρόπους που θα μπορούσαν, σε περίπτωση επιτυχίας, να μειώσουν σοβαρά τις πιθανότητες ενοποίησης στο μέλλον.

Η βόρεια Κύπρος, βέβαια, είναι οικονομικά και στρατιωτικά εξαρτημένη από την Τουρκία εδώ και πολλά χρόνια. Ωστόσο, πρόσφατα, ο τουρκικός έλεγχος έχει γίνει πιο πλήρης και με πολιτικά κίνητρα. Από νωρίτερα φέτος, η Τουρκία προμηθεύει με νερό τα βόρεια, μέσω υποθαλάσσιου αγωγού, και είναι τώρα στην διαδικασία να τα συνδέσει με το τουρκικό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας επίσης. Η Άγκυρα θα μπορούσε σύντομα να είναι υπεύθυνη για τις περισσότερες βασικές υποδομές της ΤΔΒΚ. Υπάρχει επίσης ένα αίσθημα μεταξύ των Τουρκοκυπρίων ότι οι ηπειρωτικές τουρκικές εταιρείες θα κυριαρχήσουν στην οικονομία του βορρά, ενώ επίσης χρησιμοποιούν την έλλειψη διεθνούς αναγνώρισης της ΤΔΒΚ -και ως εκ τούτου, κανονισμών- για να εκμεταλλευτούν τόσο την τοπική όσο και την εισαγόμενη εργασία.

Η κυβέρνηση στην Άγκυρα αλλάζει επίσης την κουλτούρα της βόρειας Κύπρου με έναν τρόπο για τον οποίο πολλοί από τους κατοίκους του νησιού δυσανασχετούν. Οι επιχορηγήσεις που κάποτε εκταμιεύονταν από την Τουρκία για τις τουρκοκυπριακές κεντρικές Αρχές πλέον συχνά δίνονται στους δήμους, και ευνοούν έργα που κλίνουν προς την κυβέρνηση Ερντογάν και την φιλο-ισλαμική ατζέντα της [6]. Για τους Τουρκοκύπριους, οι οποίοι είναι πιο κοσμικοί από τους περισσότερους άλλους Τούρκους και που γενικά αντιτίθενται στον Ερντογάν, η ξαφνική έκρηξη των υποστηριζόμενων από το καθεστώς τζαμιών και η οικοδόμηση μεντρεσέδων ήταν ανησυχητική. Έτσι, ο Ακιντζί μίλησε εξ ονόματος πολλών όταν σχολίασε πρόσφατα ότι χωρίς μια διευθέτηση, οι Ελληνοκύπριοι θα μπορούσε σύντομα να «γίνουν γείτονες με την Τουρκία σε αυτό το νησί».

Η αποτυχία, λοιπόν, είναι μια ευδιάκριτη δυνατότητα. Ωστόσο, ίσως να είναι η απειλή της αποτυχίας που θα μπορούσε να βοηθήσει τους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους να φθάσουν τελικά σε συμφωνία. Σύμφωνα με τον Κώστα Αποστολίδη, έναν ειδικό στην επίλυση συγκρούσεων από το κοινό μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Πανεπιστήμιο της Μάλτας και του Πανεπιστημίου George Mason, πολλοί Ελληνοκύπριοι πιστεύουν λανθασμένα ότι «μπορούμε να συνεχίσουμε ακριβώς όπως είμαστε». Ωστόσο, οι βαθιές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα σήμερα στο νησί σημαίνουν ότι αυτό ίσως πλέον να μην είναι αληθές. Με τις δύο πλευρές να είναι έτοιμες να ωφεληθούν από μια διευθέτηση -και εν γνώσει των ολοένα και πιο δυσάρεστων εναλλακτικών λύσεων- ίσως να εμπνευστούν για να επιτύχουν μια συμφωνία για την ενοποίηση πριν να είναι πολύ αργά.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/cyprus/2016-10-27/one-cyprus

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/cyprus/2016-01-12/cyprus-middle
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/cyprus/2015-09-23/egypts-gift-god
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/cyprus/2013-03-20/trouble-easter...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/cyprus/2013-09-03/more-trouble-e...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2016-03-29/gulf-aegean
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-10-17/erdogan-s-journey

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition