Η Αποκάλυψη στην αμερικανική πολιτική σκέψη

Ο Ρεπουμπλικανός προεδρικός υποψήφιος Donald Trump εμφανίζεται ως προφήτης της καταστροφής. «Η χώρα μας πηγαίνει στην κόλαση» [1], προειδοποιεί. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετωπίζουν οικονομική κατάρρευση, αποσύνθεση των ζωτικών υποδομών τους και διαφαινόμενο αφανισμό στα χέρια των «ριζοσπαστικών ισλαμιστών τρομοκρατών». Με λίγα λόγια, είναι η Αποκάλυψη: «Αν δεν γίνουμε σκληροί και αν δεν γίνουμε έξυπνοι, και γρήγορα, δεν πρόκειται να έχουμε πια χώρα». Η ώρα για δράση είναι τώρα «γιατί αργότερα θα είναι πολύ αργά» [2]. Εάν οι πολίτες λάβουν σοβαρά υπόψη την έκκλησή του, λέει, υπάρχει ελπίδα. Ο Trump μπορεί να οδηγήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες μακριά από τον Αρμαγεδδώνα και να κάνει το έθνος «μεγάλο και πάλι».

Με την υπόσχεση μιας ηχηρής Ρεπουμπλικανικής Εθνικής Συνέλευσης αυτή την εβδομάδα [στμ: το κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στις 18 Ιουλίου 2016], οι Αμερικανοί μπορούν να αναμένουν από τον Trump να διπλασιάσει την καταστροφική απελπισία και την λυτρωτική ελπίδα. Οι σχολιαστές έχουν προτείνει ότι η Αποκαλυπτική ρητορική του Trump σηματοδοτεί μια έντονη απόκλιση από την παράδοση του καθιερωμένου (mainstream) αμερικανικού πολιτικού λόγου. Για παράδειγμα, γράφοντας στην εφημερίδα Washington Post, ο blogger γνώμης Paul Waldman υποστήριξε ότι «ίσως να μην υπήρξε ποτέ ένας υποψήφιος που βλέπει την Αμερική ως τέτοιο δυστοπικό εφιάλτη κατάθλιψης και απελπισίας» [3]. Αλλά, αυτοί οι παρατηρητές κάνουν λάθος.

Στην πραγματικότητα, πολλοί Αμερικανοί πολιτικοί ήταν καταστροφολόγοι. Μερικοί έχουν χρησιμοποιηθεί αυτή την γλώσσα ακόμη και για ευγενείς σκοπούς -για να ξεσηκώσουν τους πολίτες ώστε να αντιμετωπίσουν μεγάλες κρίσεις του έθνους. Αυτό που είναι διαφορετικό στον Trump είναι ότι εγχέει την δική του επικίνδυνη εκδοχή μεγαλομανίας στην Αποκαλυπτική παράδοση της χώρας. Σε αντίθεση με πολιτικούς, ακόμη και δημαγωγούς του παρελθόντος, ο Trump μόνος του προσφέρει τον εαυτό του ως μοναδικό σωτήρα της Αμερικής. Ξανά και ξανά, μας λέει ότι «τα προβλήματα μπορούν όλα να διορθωθούν, αλλά ... μόνο από εμένα» [4]. Ξανά και ξανά, ο ίδιος υπόσχεται: «Ποτέ δεν θα σας απογοητεύσω». [5]

Είναι εύκολο, ακόμη και παρήγορο να σκεφτούμε την Αποκαλυπτική ρητορική ως περιθωριακή και εξτρεμιστική, ως πέρα από τις χλωμές καθιερωμένες (mainstream) πολιτικές. Φανταζόμαστε μια ομάδα ευάλωτων ανθρώπων που, υπό την καθοδήγηση ενός χαρισματικού ηγέτη, έχουν συγκεντρωθεί σε ένα αγροτικό καταφύγιο για να συνεχίσουν τις καταστροφολογικές προσδοκίες τους σε ένα βίαιο τέλος. Για παράδειγμα, ο Κλάδος των Δαβιδιανών που ενεπλάκησαν σε μια 51 ημερών ένοπλη αντιπαράθεση με το FBI κοντά στο Γουάκο του Τέξας, το 1993 παρακινήθηκαν από μια ιδεολογία του τέλους του κόσμου.

Πιο πρόσφατα, το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) έχει χρησιμοποιήσει εξτρεμιστικές αναγνώσεις της σουνιτικής θεολογίας της Ημέρα της Κρίσεως για να στρατολογήσει χιλιάδες οπαδούς στην εκστρατεία της για εδαφική επέκταση, βία, υποταγή και υποδούλωση στο Ιράκ και την Συρία. Σύμφωνα με τον William McCants [6], ειδικό σε θέματα σύγχρονης τζιχάντ, οι ηγέτες του ISIS και οι στρατολογηθέντες βλέπουν τους πολέμους στην Μέση Ανατολή ως την «τελική μάχη της Αποκάλυψης», μετά την οποία θα αποκατασταθεί το Χαλιφάτο και η προφητεία θα εκπληρωθεί.

Οράματα θλίψης και λύτρωσης βρίσκουν επίσης τον δρόμο τους στην επικρατούσα τάση της αμερικανικής πολιτικής. Ιστορικά, η κατακλυσμιαία ρητορική έχει αντιγράψει μια σελίδα από τις βιβλικές καταγραφές της Ημέρας της Κρίσεως. Πολλοί πουριτανοί άποικοι στις Ηνωμένες Πολιτείες είδαν τις θρησκευτικές συγκρούσεις στην Αγγλία ως τις τελικές μάχες των έσχατων καιρών. Γι’ αυτούς, οι αγγλικανοί κληρικοί της Αγγλίας ήταν «τα περιττώματα του Αντίχριστου» [7]. Η Αμερική θα γινόταν η νέα Ιερουσαλήμ που προφητεύθηκε στο Βιβλίο της Αποκάλυψης.

Στις παραμονές του Εμφυλίου Πολέμου, ο πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν [8] ομοίως ορίζει την επικείμενη μάχη κατά της δουλείας με Αποκαλυπτικούς όρους. Σχεδιάζοντας με βάση τις βιβλικές εικόνες από το «τέλος των ημερών», είπε ότι του φαινόταν «ως σαν ο Θεός να είχε επιβαρύνει με αυτό το πράγμα (την δουλεία) έως ότου έρθουν ακριβώς οι δάσκαλοι της θρησκείας να το υπερασπιστούν από την Αγία Γραφή αξιώνοντας για αυτό θεϊκό χαρακτήρα και έγκριση˙ και τώρα το κύπελλο της αδικίας είναι γεμάτο, και οι σταγόνες της οργής θα χυθούν έξω». (“as if God had borne with this thing (slavery) until the very teachers of religion had come to defend it from the Bible to claim for it a divine character and sanction; and now the cup of iniquity is full, and the vials of wrath will be poured out.”)

Στιγμιότυπο από την Ρεπουμπλικανική Εθνική Συνέλευση του 1912 που πραγματοποιήθηκε στο Κολοσσαίο του Σικάγο, στο Ιλινόις, από τις 18 ως τις 22 Ιουνίου. PUBLIC DOMAIN
----------------------------------------------------------

Πάνω από 70 χρόνια αργότερα, ο πρόεδρος Θεόδωρος Ρούσβελτ θα χρησιμοποιούσε το ίδιο πλούσιο απόθεμα Αποκαλυπτικών εικόνων για να συνδέσει την δική του μάχη ενάντια στα «ειδικά προνόμια», με την αντίσταση του Λίνκολν στην δουλεία. Καθώς η Εθνική Ρεπουμπλικανική Επιτροπή φαινόταν έτοιμη να απονείμει το χρίσμα του κόμματος στον William Howard Taft το 1912, ο Ρούσβελτ [9] συγκέντρωσε του υποστηρικτές του στο Σικάγο το βράδυ πριν από την σύνοδο. Προέτρεψε το πλήθος που ζητωκραύγαζε να αγωνιστεί για μια χώρα σε κίνδυνο: «Άφοβοι για το μέλλον˙ αδιάφοροι για την ατομική μοίρα μας˙ με ατρόμητη καρδιά και άθαμπα και ασκίαστα μάτια˙ αντιστεκόμαστε στον Αρμαγεδδώνα και μαχόμαστε για τον Κύριο».

Η Αποκαλυπτική ρητορική έχει πρόσφατα αναπτυχθεί με πιο κοσμικό ένδυμα. Ο πρόεδρος George W. Bush χρησιμοποίησε τις γνωστές αλληγορίες της μάστιγας και της σωτηρίας όταν μίλησε για τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, στην δεύτερη εναρκτήρια ομιλία του [10]. Αυτή η «ημέρα της φωτιάς» ήρθε μετά από τα «χρόνια σχετικής ηρεμίας [και] ανάπαυσης» που ακολούθησαν την κατάρρευση του κομμουνισμού. Οι επιθέσεις ήταν οι τρομακτικές ωδίνες της γέννησης ενός νέου κόσμου στον οποίο θα ισχύουν διαφορετικοί κανόνες κρατικής πρακτικής. Αλλά, όπως ο Trump, ο Μπους χρησιμοποίησε επίσης την γλώσσα της Ημέρας της Κρίσεως για να διαβεβαιώσει: «Η αδάμαστη φωτιά της ελευθερίας», είπε, θα φτάσει ακόμη και τις «πιο σκοτεινές γωνιές του κόσμου».

Ο πρώην αντιπρόεδρος Αλ Γκορ χρησιμοποιούνται επίσης βιβλικές εικόνες για να περιγράψει μια κοσμική ημέρα καταλογισμού. Αφότου έδειξε ορισμένες ιδιαίτερα ανησυχητικές εικόνες από την καταστροφή του κλίματος στο An Inconvenient Truth, σημείωσε ότι [οι εικόνες] είναι «σαν την πορεία της φύσης μέσα από το βιβλίο της Αποκάλυψης» [sic]. Και καταλήγει το βιβλίο του Our Choice του 2009 [11] σε μια παρόμοια σημείωση, με ένα ποίημα που συνδυάζει αναφορές στο λιώσιμο των πάγων, την οξίνιση των ωκεανών και την εξαφάνιση των ειδών με μια από τις πιο δυσοίωνες εικόνες της χριστιανικής αποκάλυψης: «Ιππείς ετοιμάζουν τους αναβολείς τους».

Ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Αλ Γκορ, κατά την πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ «Μια Ενοχλητική Αλήθεια», στο Χονγκ Κονγκ, στις 12 Σεπτεμβρίου του 2006. PAUL YEUNG / REUTERS
----------------------------------------------------

Γιατί η καταστροφολογική ρητορική είχε μια τέτοια διαρκή έφεση στην επικρατούσα πολιτική των ΗΠΑ; Οι Αποκαλυπτικές κοσμοθεωρίες επιβάλουν μια καθαρότερη αφήγηση σχετικά με τα γεγονότα που είναι ανησυχητικά και δύσκολο να κατανοηθούν. Για τους πρώτους Χριστιανούς που άκουσαν την βιβλική Αποκάλυψη, το τραύμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής διακυβέρνησης ξαφνικά απέκτησε νόημα. Αυτές οι δοκιμασίες δεν ήταν τίποτε άλλο παρά το προοίμιο για ένα ευλογημένο μέλλον για τους διαλεχτούς.

Η αποκαλυπτική ρητορική του Trump υπογραμμίζει επίσης την σύγχυση που πολλοί από τους υποστηρικτές του μπορεί να αισθάνονται καθώς συλλογίζονται τις δημογραφικές, οικονομικές, και εθνικές προκλήσεις ασφαλείας της χώρας τους. Εμείς δεν «ξέρουμε τι συμβαίνει», [12] λέει επανειλημμένα ο ίδιος. Αλλά, αν γίνει πρόεδρος, θα ξέρουμε σύντομα. Η σημερινή σύγχυση και η δυσαρέσκεια γίνονται το προοίμιο για μια Αμερική που αποκαθίσταται. Όπως και η μακρά παράδοση του Αποκαλυπτισμού, η ρητορική του Τραμπ παντρεύει την απελπισία της Ημέρας της Κρίσεως, με την ελπίδα της λύτρωσης. Επενδύει τις προκλήσεις του παρόντος με μια κοσμική σημασία. Καλεί τους ακροατές του να βλέπουν τους εαυτούς τους στην αιχμή ενός μεγάλου μετασχηματισμού.

Η Αποκαλυπτική ρητορική είναι επικίνδυνη για πολλούς από τους ίδιους λόγους που είναι τόσο ελκυστική. Παρά το γεγονός ότι η κοσμική αφήγησή της κάνει τις σημερινές κρίσεις κατανοητές, μειώνει επίσης την ηθική τους πολυπλοκότητα. Οι καλοί παίζουν ενάντια στους κακούς. «Εμείς» εναντίον «αυτών». Το Βιβλίο της Αποκάλυψης υπόσχεται μια Νέα Ιερουσαλήμ για τους διαλεχτούς, αλλά απειλεί τους εχθρούς τους με μάστιγα και σφαγή. Οι Πουριτανοί βασίστηκαν σε αυτή την κοσμοθεωρία για να δέσουν μαζί τις κοινότητές τους και να παραπέμψουν τους αμφισβητίες στις θεοκρατικές Αρχές ως μάγισσες και προσκυνητές του διαβόλου.

Ο Μπους προσέφερε επίσης μια ψεύτικη ηθική σαφήνεια για τους Αμερικανούς λίγο μετά την 11η Σεπτεμβρίου, όταν προειδοποίησε τα έθνη του κόσμου: «Είτε είστε μαζί μας είτε είστε με τους τρομοκράτες». [13] Η Αποκαλυπτική ρητορική του Trump συνδυάζει, επίσης, αυτή την σαγηνευτική απλότητα με μια προειδοποίηση ότι η επιλογή μεταξύ της καταστροφής και της σωτηρίας είναι επικείμενη και τα στοιχήματα είναι κοσμικώς υψηλά. Το «αργότερα» είναι πολύ αργά και όλα τα μέσα -εικονικοί πνιγμοί [14], «εξαφάνιση» των οικογενειών των υπόπτων τρομοκρατών [15], και η ανάπτυξη πυρηνικών όπλων [16]- είναι πάνω στο τραπέζι. Αυτό, είναι η ρητορική για το τέλος του κόσμου στα χειρότερά της. Ρητορική όπως αυτή έχει δικαιολογήσει απερίγραπτη βία (από τα μεσαιωνικά πογκρόμ μέχρι τους θρησκευτικούς πολέμους).

Στην καλύτερη περίπτωση, η παράδοση της Αποκαλυπτικής ρητορικής στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει επιδιώξει να ενώσει και όχι να διχάσει. Επεδίωξε να αφυπνίσει τους πολίτες για να αντιμετωπίσουν τις αδικίες στις οποίες μπορεί να εμπλέκονται και οι ίδιοι -από την δουλεία μέχρι την περιβαλλοντική καταστροφή. Επεδίωξε να τους υπενθυμίσει τις θεμελιώδεις αξίες τους και να τους δώσει το ηθικό θάρρος να ενεργήσουν για αυτά τα ιδανικά μαζί. Αυτό δεν είναι προφανώς εκείνο που προσπαθούν να κάνουν οι καταστροφολογικές προφητείες του Τραμπ. Ο λόγος του διχάζει και αποκλείει. Από εκείνους που παραμένουν, απαιτεί μια υποδουλωτική εξάρτηση. Σε αυτό είναι που η ρητορική του Trump αναχωρεί από τα καλύτερα (και ακόμη και τα χειρότερα) της αποκαλυπτικής παράδοσης και γίνεται ένα είδος ναρκισσιστικού μεσσιανισμού. Όλα τα προβλήματά μας «μπορούν να διορθωθούν», υπόσχεται. Αλλά όχι από εμάς. «Μόνο από μένα».

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-07-18/apocaly...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.washingtonpost.com/news/the-fix/wp/2016/02/06/transcript-of-...
[2] http://time.com/4367120/orlando-shooting-donald-trump-transcript/
[3] https://www.washingtonpost.com/blogs/plum-line/wp/2016/06/14/obama-just-...
[4] http://www.politico.com/story/2016/06/transcript-trump-speech-on-the-sta...
[5] http://www.c-span.org/video/?406905-1/donald-trump-campaign-rally-phoeni...
[6] http://us.macmillan.com/theisisapocalypse/williammccants
[7] http://tinyurl.com/jcknhz6
[8] http://tinyurl.com/gntyo5h
[9] http://www.theodore-roosevelt.com/images/research/speeches/trreactionair...
[10] http://avalon.law.yale.edu/21st_century/gbush2.asp
[11] http://pushpoppress.com/ourchoice/
[12] https://www.donaldjtrump.com/press-releases/donald-j.-trump-statement-on...
[13] https://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2001/09/200109...
[14] http://www.cnn.com/2016/06/28/politics/turkey-donald-trump-hilllary-clin...
[15] http://www.cnn.com/2015/12/02/politics/donald-trump-terrorists-families/
[16] http://www.theatlantic.com/international/archive/2016/06/donald-trump-nu...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition