Η επόμενη κουβανική επανάσταση;

Ο θάνατος του Φιντέλ Κάστρο [1] προκάλεσε το Σαββατοκύριακο κραυγές θρήνου στην Αβάνα και αγαλλίαση στο Μαϊάμι. Έφθινε εδώ και χρόνια˙ είχε χαθεί προ πολλού η θρυλική αντοχή του που τον κρατούσε στις τεσσάρων ωρών δημόσιες ομιλίες του, στις ολονύχτιες συσκέψεις, και τις ατελείωτες προκλήσεις [εναντίον του]. Στις λίγες περιπτώσεις που τον είχαν σύρει για δημόσιες εμφανίσεις τα τελευταία χρόνια, φαινόταν παράξενος και αδύναμος.

Για παράδειγμα, τον περασμένο Μάρτιο, καθώς εκατομμύρια Κουβανών αντιμετώπισαν [2] την ιστορική επίσκεψη του προέδρου των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, στην Κούβα [3] με περιέργεια, ο Φιντέλ απευθύνθηκε στην κρατική εφημερίδα, Granma [4] για να διαμαρτυρηθεί. Αντί να εξετάσει τα ανοίγματα του Ομπάμα ως μια νέα ευκαιρία, επανέλαβε μια αρχαία λιτανεία κουβανικών παραπόνων, από την ισπανική πρακτική της δουλείας και την αμερικανική εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων μέχρι αόριστες κατηγορίες περί του ότι ο Ομπάμα είναι ρατσιστής. «Δεν χρειαζόμαστε να μας δώσει τίποτα η αυτοκρατορία», κατέληξε.

Αλλά ο Κάστρο ήταν λάθος: Η Κούβα στηρίχθηκε σε αυτοκρατορίες σε όλη την ιστορία της, και σήμερα έχει περισσότερη ανάγκη από ποτέ. Για περισσότερο από τέσσερις αιώνες, το νησί ήταν αποικία της Ισπανίας, η γενέτειρα του Ángel Castro, του πατέρα του Φιντέλ. Στα χρόνια της κυριαρχίας των ΗΠΑ, ο Ángel επωφελήθηκε από την αμερικανική αυτοκρατορία φτιάχνοντας ζάχαρη για την αγορά των ΗΠΑ. Και ακόμα και ο Φιντέλ έκανε την Κούβα ένα κράτος-πελάτη της Σοβιετικής Ένωσης αλλά, με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1989 [5] η Κούβα έχασε τον οικονομικό προστάτη της και το 50% της οικονομίας της. Από τότε, το νησί είναι σε «κατάσταση επιβίωσης» [6], υποβάλλοντας τους ανθρώπους του σε χρόνιες ελλείψεις τροφίμων, φαρμάκων και βασικών αγαθών. Το εμπάργκο των ΗΠΑ έχει επιδεινώσει τις συνθήκες -αλλά όχι τόσο όσο η διαλυμένη κρατική οικονομία της. Η Κούβα έχει πλούσια γεωργική έκταση, αλλά πρέπει να εισάγει το 80% των τροφίμων της. Οι αγορές και τα καταστήματα είναι παραδείγματα αναποτελεσματικότητας, απαιτώντας από τους αγοραστές να στέκονται στην ουρά για ώρες με την ελπίδα της απόκτησης βασικών ειδών διατροφής χαμηλής ποιότητας. Τα καταναλωτικά αγαθά διανέμονται σε μεγάλο βαθμό ως φιλανθρωπία από συγγενείς που ζουν στο εξωτερικό.

Η Κούβα είχε μεγάλη επιτυχία στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου της, όπως φαίνεται από την ικανότητά της στις εικαστικές και παραστατικές τέχνες, την δημόσια υγεία και την εκπαίδευση. Αλλά μια σημαντική διαρροή εγκεφάλων απειλεί να υπονομεύσει όλα αυτά τα επιτεύγματα.

Ο πάπας Φραγκίσκος και ο Φιντέλ Κάστρο στην Αβάνα, τον Σεπτέμβριο του 2015. ALEX CASTRO-CASTRO FAMILY / HANDOUT VIA REUTERS
------------------------------------------------

Για δεκαετίες, ο Κάστρο έχει κρατήσει τον πληθυσμό του σε ένα περιβάλλον μύθου και ιδεολογίας, παρότι ο ίδιος ήταν ένας ασταθής ιδεολόγος. Ενηλικιώθηκε υπό την δικτατορία του Φουλχένσιο Μπατίστα, ενός διεφθαρμένου στρατιωτικού ο οποίος βασίστηκε στην υποστήριξη Αμερικανών που κυμαίνονταν από τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ John Foster Dulles [7] μέχρι τον μαφιόζο Λάκι Λουτσιάνο. Η βαρβαρότητα του Μπατίστα προκάλεσε εκτεταμένη αντιπολίτευση. Καταπίεζε και ήλεγχε τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα της Κούβας, αλλά τις ομάδες φοιτητών ήταν δύσκολο να τις καταστείλει. Ο Κάστρο εμφάνισε τον εαυτό του ως τον líder máximo (ανώτατο ηγέτη) μέσα σε όλο αυτό, υπερκεράζοντας τους ρόλους του Frank País, του γιού ενός ιεροκήρυκα από το Σαντιάγο, και του José Antonio Echeverría, ενός φοιτητή στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας.

Οι País και Echeverría σκοτώθηκαν προτού μπορέσουν να ανατρέψουν τον δικτάτορα, αλλά άνοιξαν την πορεία του Κάστρο προς την εξουσία και βοήθησαν να δημιουργηθεί η θέση του ως ο μοναδικός πρωτουργός της επανάστασης. Μια συνέντευξη στο Face the Nation το 1959 [8] παρουσιάζει τον νεαρό επαναστάτη να αγωνίζεται να εκφράσει τις αδιαμόρφωτες ιδέες του με σπασμένα αγγλικά. Σύντομα ο Αργεντινός μαρξιστής σύντροφός του, ο Ερνέστο Γκεβάρα, τον κατεύθυνε προς την σοβιετική συμμαχία που θα άλλαζε την πορεία της ιστορίας.

Κατά την παραμονή του στην εξουσία, ο Κάστρο διοικούσε την χώρα ως μια οικογενειακή επιχείρηση, με την υποστήριξη του νεότερου αδελφού του, Ραούλ, και μια κλίκα πιστών comandantes από τις ανταρτικές ημέρες στα βουνά. Ο Raúl ανέλαβε την κυβέρνηση το 2006, αναγνωρίζοντας ότι η πτωχευμένη οικονομία θα απαιτούσε από την Κούβα να αλλάξει για να επιβιώσει. Αλλά οι comandantes έχουν διατηρήσει μια σφιχτή λαβή επί των μηχανημάτων της κυβέρνησης, σε μεγάλο ποσοστό υπό τον έλεγχο του στρατού, των Ενόπλων Επαναστατικών Δυνάμεων (Fuerzas Armadas Revolucionarias, FAR). Οι FAR, όπως και ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός της Κίνας [9], είναι τόσο ένας εταιρικός όμιλος ετερογενών δραστηριοτήτων όσο και μια στρατιωτική δύναμη˙ ο τουριστικός κλάδος τους, Gaviota, μέχρι που λειτουργεί το νέο «πρώτο αμερικανικό» ξενοδοχείο Sheraton στην Αβάνα.

Και ο Gaviota είναι βέβαιο ότι θα επωφεληθεί περαιτέρω από το άνοιγμα της Κούβας. Η Αβάνα έχει ανοίξει τις πόρτες της στους ξένους επενδυτές, οι οποίοι έφθασαν από την Βραζιλία, τον Καναδά, την Γαλλία και την Ισπανία, αλλά το ενδιαφέρον τους έχει επηρεαστεί αρνητικά από την προϋπόθεση της διατήρησης του 51% στην κουβανική κρατική ιδιοκτησία. Εν τω μεταξύ, η Κίνα έχει ρίξει εκατομμύρια στις διαλυμένες υποδομές της Κούβας, ιδιαίτερα στον χώρο των τηλεπικοινωνιών. Ωστόσο, η Κούβα δεν χρειάζεται περισσότερες επενδύσεις, αλλά έναν οικονομικό μετασχηματισμό που να αντιμετωπίζει τους πολλούς τομείς που οι Castro άφησαν στην φθορά και την εγκατάλειψη. Η αγροτική οικονομία της Κούβας είναι παγιδευμένη από την κληρονομιά της μονοκαλλιέργειας ζάχαρης, η οποία κατέστρεψε την επισιτιστική ασφάλεια και εξάντλησε το έδαφος. Ο μορφωμένος λαός της θα χρειαστεί ψηφιακές δεξιότητες και ευρυζωνική πρόσβαση για να συμμετάσχει στην παγκόσμια αγορά εργασίας. Βασικές λειτουργίες όπως η διαφήμιση, οι διανομές και η μεταφορά των εμπορευμάτων θα πρέπει να δημιουργηθούν από το μηδέν.

Άνθρωποι γιορτάζουν τον θάνατο του Φιντέλ Κάστρο στο Μαϊάμι, τον Νοέμβριο του 2016. GASTON DE CARDENAS / REUTERS
-----------------------------------------

Ο θάνατος του Κάστρο ανεβάζει τον πήχη στην συζήτηση για τις αλλαγές αυτές. Ο Ραούλ Κάστρο, σήμερα 84 ετών, έχει πει ότι σκοπεύει να παραιτηθεί το 2018. Ο προφανής κληρονόμος του είναι σήμερα ο Πρώτος Αντιπρόεδρος Miguel Díaz-Canel. Ο πρόσχαρος 56χρονος αξιωματούχος, εκπαιδευμένος ως ηλεκτρολόγος μηχανικός και κατ’ ανάγκη πρωτοπαλίκαρο του Κομμουνιστικού Κόμματος, ανήκει σε μια νέα γενιά τεχνοκρατών. Αντιπροσωπεύουν τόσο μια γενεαλογική όσο και μια πολιτιστική μετατόπιση από την παλιά επαναστατική φρουρά, και πουθενά δεν είναι αυτό πιο φανερό από όσο στην σφαίρα της πληροφορικής τεχνολογίας. Ο εσωτερικός πόλεμος της Κούβας ενάντια στον «ιδεολογικό αντιπερισπασμό» απαίτησε απόλυτο κρατικό έλεγχο όλων των μέσων ενημέρωσης και μετάδοσης. Οι γηρασμένοι στρατιωτικοί αξιωματούχοι των FAR έχουν δει μια αμυδρή άποψη της παγκόσμιας ψηφιακής επανάστασης, θεωρώντας την ως έναν αμερικανικό δούρειο ίππο που έχει στόχο να καταστρέψει την επανάσταση. Ως αποτέλεσμα, η Κούβα έχει μείνει πολύ πίσω όσον αφορά την πρόσβαση στο Internet, το e-commerce και άλλες θεμελιώδεις τεχνολογίες της σύγχρονης παγκόσμιας οικονομίας. Ο Díaz-Canel, αντίθετα, έχει περιγράψει την τεχνολογία των πληροφοριών ως οικονομικά «απαραίτητη». Κατά τα τελευταία τρία χρόνια, η Κούβα έχει κάνει σημαντικά βήματα για την δημιουργία WiFi hot spots, την νομιμοποίηση ιδιωτικών υπολογιστών και κινητών τηλεφώνων, και την μείωση των απαγορευτικών τιμών που επιβάλλονται από την ETECSA , την κρατική υπηρεσία τηλεπικοινωνιών.

Ο Φιντέλ Κάστρο αφήνει πίσω του ένα νησί που διαμορφώθηκε από το όραμά του, την ενέργειά του και την ύβρη του. Για πολλούς Κουβανούς, είναι η μόνη πραγματικότητα που έχουν βιώσει ποτέ. Πολλοί από αυτούς χαιρέτισαν το 2016 ως υπόσχεση κανονικοποίησης, οικονομικής προόδου, και ανοίγματος προς τον έξω κόσμο, ένα μέλλον που είναι λιγότερο βέβαιο μετά τις εκλογές στις ΗΠΑ. Ο θάνατος του Κάστρο σηματοδοτεί έτσι το τέλος μιας εποχής πριν από την ενδεχόμενη γέννηση μιας άλλης.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2016-11-28/next-cuban-revol...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2016-11-27/farewell-fidel
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/americas/obama-and-latin-america
[3] https://www.foreignaffairs.com/anthologies/2016-05-16/cuba-libre
[4] http://en.granma.cu/cuba/2016-03-28/brother-obama
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/belarus/1991-02-01/collapse-sovi...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/1990-06-01/cubas-cloudy-future
[7] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/1994-03-01/power-a...
[8] http://linkis.com/www.youtube.com/PXjfh
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-03-19/chinas-double-d...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition