Προς μια βιώσιμη λύση στο Κυπριακό | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Προς μια βιώσιμη λύση στο Κυπριακό

Πώς η εγγυοδοσία, η δικαιοδοσία και οι κυρώσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά στην Κύπρο

Αυτή η τάση επίλυσης διαφορών μέσω υποχρεωτικής αποδοχής δικαστικών διαδικασιών, αν και όπου υπάρχουν διαφορετικές ερμηνείες δικαίου ή/και αδυναμία συμφωνίας μετά από διαπραγμάτευση, είναι μια σημαντική πτυχή του τι έχω ονομάσει αλλού ως «βιώσιμη διπλωματία» [8]. Σε αντίθεση με την συμβατική διπλωματία η οποία προσεγγίζεται αποκλειστικά ως μέθοδος επίτευξης των στόχων της εξωτερικής πολιτικής –οποιοιδήποτε και να είναι αυτοί οι στόχοι όπως περιοδικά καθορίζονται από κέντρα εξουσίας– η βιώσιμη διπλωματία προωθεί την αποδοχή και διαμεσολάβηση της ετερότητας, την συνύπαρξη εν μέσω διαφορετικών προσεγγίσεων αλλά και συγκρουόμενων στόχων και συμφερόντων. Με αυτόν τον τρόπο αναδεικνύεται η ειρηνική συμβίωση και επίλυση διενέξεων ως η πλέον σημαντική διεθνής στόχευση αλλά και ως εθνική στόχευση. Δηλαδή στόχευση που υποστηρίζει τα μακροπρόθεσμα εθνικά συμφέροντα, όχι τα βραχυπρόθεσμα και κοντόφθαλμα ή δημαγωγικά συμφέροντα.

Μέσα από μηχανισμούς που εγγυώνται την διαρκή επίλυση προβλημάτων, συμφωνούν τα μέρη εκ των πρότερων το πώς θα επιλύουν μελλοντικές διαφορές και προβλήματα που ενδεχομένως να ανακύψουν το μέλλον. Με άλλα λόγια, η βιώσιμη διπλωματία προωθεί αναστοχασμό σε σχέση με τους επιδιωκόμενους εθνικούς στόχους και τα προκαθορισμένα ή «ζωτικά» συμφέροντα της εξωτερικής πολιτικής, και προσφέρει εγγυητικούς μηχανισμούς οι οποίοι μπορούν να ενεργοποιηθούν για επίλυση δύσκολων και πολιτικά ευαίσθητων προβλημάτων. Είναι ένας τρόπος τιθάσευσης ή περιορισμού του σκληρού ρεαλισμού, αλλά και θετικής αναδόμησης του διεθνούς συστήματος και συμμόρφωσης μέσα από συναινετικές διαδικασίες επίλυσης διαφορών [9]. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για λιγότερο ισχυρές χώρες που δεν έχουν την δυνατότητα να επιβάλουν την θέση ή το «δίκιο» τους.

Σε σχέση με την Κύπρο, θεωρώ ότι το θέμα της εγγυοδοσίας προσεγγίζεται σε γενικές γραμμές ισοπεδωτικά και λιγότερο από την σκοπιά της βιώσιμης διπλωματίας που ανέφερα πιο πάνω. Συνδυάζεται αποκλειστικά με τα επεμβατικά δικαιώματα τα οποία το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ελλάδα και η Τουρκία θεωρούν ότι έχουν αποκτήσει με την Συνθήκη Εγγυήσεως του 1960 και όχι τόσο με τις δεσμεύσεις και υποχρεώσεις που έχουν αυτές οι χώρες –όπως και η Κυπριακή Δημοκρατία– για εφαρμογή των συμφωνηθέντων.

Πιο κάτω υποστηρίζω ότι ενώ τα επεμβατικά δικαιώματα, και δει τα μονομερή, πρέπει να αναιρεθούν, οι εγγυήσεις ως νομικές δεσμεύσεις και υποχρεώσεις πρέπει να ενισχυθούν. Θα εξετάσω καταρχήν τι είδους εγγυήσεις δεν χρειαζόμαστε και πρέπει να αναιρέσουμε σε σχέση με την επίλυση του Κυπριακού. Μετά θα εξετάσω τις εγγυήσεις που θα πρέπει να επιδιωχθούν για βιώσιμη επίλυση του Κυπριακού.

ΤΙ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ Η ΚΥΠΡΟΣ

(1) Επεμβατικό Δικαίωμα Χρήσης Βίας

Η Συνθήκη Εγγυήσεως (1960) λανθασμένα ερμηνεύεται ότι δίνει το δικαίωμα χρήσης βίας στις «εγγυήτριες δυνάμεις». Είναι γεγονός ότι η πρόνοια είναι ασαφής και αμφίσημη. Παραθέτω πλήρως, στο αγγλικό πρωτότυπο, το Άρθρο 4: “In the event of a breach of the provisions of the present Treaty, Greece, Turkey and the United Kingdom undertake to consult together with respect to the representations or measure necessary to ensure observance of those provisions. In so far as common or concerted action may not prove possible, each of the three guaranteeing Powers reserves the right to take action with the sole aim of re-establishing the state of affairs created by the present Treaty.”

Η «διατήρηση του δικαιώματος να αναλάβει δράση» μονομερώς οποιαδήποτε από τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις έχει ερμηνευθεί από την Τουρκία ότι της δίνει την δυνατότητα χρήσης βίας. Τον Ιούλιο του 1974, και μετά από το πραξικόπημα της Χούντας στην Κύπρο, η Τουρκία διαβουλεύθηκε με το Ηνωμένο Βασίλειο και μετά επενέβη στρατιωτικά με βάση το Άρθρο 4.

Η χρήση βίας δεν αναφέρεται ρητά αλλά ούτε φαίνεται να αποκλείεται από το Άρθρο 4. Προς στήριξη του επιχειρήματός της η Τουρκία μπορεί να ισχυριστεί ότι η χρήση βίας, ακόμη και μέσα από τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών (ΗΕ) δεν αναφέρεται ρητά – το σύνηθες λεκτικό είναι «χρήση όλων των αναγκαίων μέσων». Άρα με αυτό το σκεπτικό και η Συνθήκη Εγγυήσεως του 1960 επιτρέπει την χρήση βίας χωρίς ρητή αναφορά, και το γεγονός ότι είχε επιτραπεί μέσω της Συνθήκης Συμμαχίας, η μόνιμη παρουσία ελληνικών και τουρκικών στρατευμάτων στο νησί φαίνεται να ενισχύει το δικαίωμα της συλλογικής ή μονομερούς χρήσης στρατιωτικής βίας.

Αυτή η ανάγνωση έχει όμως ένα σοβαρό πρόβλημα: Το Άρθρο 2(4) του Χάρτη των ΗΕ, το οποίο ρητά απαγορεύει την απειλή ή χρήση βίας στις διεθνείς σχέσεις. Το εν λόγω άρθρο είναι θεμελιώδης-αναγκαστικός κανόνας (peremptory norm) διεθνούς δικαίου, και δεν μπορεί να θεσμοθετηθεί αναίρεσή του ούτε μέσα από νέες συμβάσεις οι οποίες παράγουν δίκαιο. Σύμφωνα με το Άρθρο 53 της Σύμβασης της Βιέννης περί Διεθνών Συνθηκών (1969) –το οποίο βασικά θεσμοθέτησε το εθιμικό δίκαιο επί του συγκεκριμένου ζητήματος–, συνθήκη η οποία παραβιάζει θεμελιώδη-αναγκαστικό κανόνα του διεθνούς δικαίου είναι άκυρη. Γι΄ αυτό και η ερμηνεία περί αυτόματου και μονομερούς δικαιώματος χρήσης βίας των εγγυητριών δυνάμεων στην Συνθήκη Εγγυήσεως του 1960 είναι νομικά έωλη.