Οι ήρωες της μεσαίας τάξης

ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΑΣ ΤΑΞΗΣ

Είκοσι πέντε χρόνια πριν, σχεδόν καμιά αναπτυσσόμενη χώρα δεν είχε μεγάλη, αναπτυσσόμενη μεσαία τάξη. Οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο εξακολουθούν να ζουν σε μέρη όπου η κατανομή του εισοδήματος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί (με μικρή μόνο υπερβολή) ως διττή: Μια μικρή ελίτ ζούσε με άνεση, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων ήταν φτωχοί. Υπήρξαν εξαιρέσεις, συμπεριλαμβανομένων της Σιγκαπούρης, της Νότιας Κορέας, και μιας σειράς από χώρες της Λατινικής Αμερικής στις οποίες η εκβιομηχάνιση είχε αρχίσει πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέχρι το 1990, η Νότια Κορέα είχε βιώσει 30 χρόνια εξαιρετικής ανάπτυξης. Ως αποτέλεσμα, πάνω από το 60% του πληθυσμού της κέρδιζε ένα ετήσιο οικογενειακό εισόδημα 10.000 δολαρίων ή περισσότερο σε σημερινά δολάρια ΗΠΑ. Η Νότια Κορέα, στην πραγματικότητα, έχει ήδη γίνει μια κοινωνία της μεσαίας τάξης˙ την ίδια στιγμή, επίσης, ολοκλήρωνε την μετάβασή της προς την δημοκρατία μετά από δεκαετίες στρατιωτικής διακυβέρνησης.

Αλλά στις περισσότερες από τις αναπτυσσόμενες χώρες, η μεσαία τάξη των 10 δολαρίων ανά ημέρα ήταν ακόμα μικρή. Στην Κίνα, την Ινδία και την υποσαχάρια Αφρική, αντιπροσώπευε λιγότερο από το 2% του πληθυσμού -και στην Αφρική ο αριθμός αυτός πιθανότατα αποτελείτο κυρίως από τους δημόσιους υπαλλήλους και τους υπαλλήλους των διεθνών οργανισμών και των ομάδων της Δυτικής βοήθειας. Οι περισσότεροι άνθρωποι στην Ασία και την Αφρική ήταν ακόμα είτε τρομερά φτωχοί είτε απλώς επιβίωναν.

Στην συνέχεια, στις αρχές του 1990, η ανάπτυξη απογειώθηκε σε όλον τον αναπτυσσόμενο κόσμο και επιταχύνθηκε περαιτέρω κατά την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα, καθώς τα χαμηλά επιτόκια και μια έκρηξη των τιμών των πρώτων υλών και των γεωργικών προϊόντων ωφέλησε πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Μεταξύ 1990 και 2015, περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ξέφυγαν από την φτώχεια, συμπεριλαμβανομένων περίπου 650 εκατομμυρίων στην Κίνα και την Ινδία. Κατά την ίδια περίοδο, περίπου 900 εκατομμύρια άνθρωποι εισήλθαν στην μεσαία τάξη των 10 δολαρίων ανά ημέρα.

Η πιο εκπληκτική ανάπτυξη της μεσαίας τάξης έχει έρθει στις αστικές περιοχές της Κίνας. Το 1990, η μεσαία τάξη των 10 δολάρια την ημέρα αποτελούσε ένα εκτιμώμενο 0,3% του αστικού πληθυσμού -περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι στην Κίνα. Μέχρι το 2010, είχε αυξηθεί στο 35% του πλέον πολύ μεγαλύτερου αστικού πληθυσμού -περίπου 220 εκατομμύρια άνθρωποι στην Κίνα. Έως το 2015, το ποσοστό αυτό είχε ανέλθει συνολικά σε περίπου 340 εκατομμύρια. Η Κίνα ίσως να μην παίρνει τον δρόμο που έφερε τη Νότια Κορέα προς την δημοκρατία στις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Αλλά ακόμη και η κινεζική κυβέρνηση έπρεπε να ανταποκρίνεται πολύ περισσότερο σε μια οικονομικά ανεξάρτητη μεσαία τάξη που είναι δυσαρεστημένη με προβλήματα όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση και η διαφθορά.

Η Βραζιλία είναι ένα άλλο μέρος όπου ο αντίκτυπος μιας αυξανόμενης μεσαίας τάξης ήταν αναμφισβήτητος. Κατά την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα, τα χαμηλά επιτόκια και οι εξαγωγές σιδηρομεταλλεύματος στην Κίνα ενίσχυσαν την ανάπτυξη και τις εγχώριες επενδύσεις της Βραζιλίας, συμπεριλαμβανομένων των τομέων υψηλής έντασης εργασίας, όπως οι κατασκευές. Εν μέρει ως αποτέλεσμα αυτού, η βραζιλιάνικη μεσαία τάξη των 10 δολαρίων ανά ημέρα υπερδιπλασιάστηκε μεταξύ 1990 και 2015, από το 20% του πληθυσμού στο σχεδόν 50%, και άρχισε να επιδεικνύει την πολιτική ισχύ της. Αυτή η πρόσφατα ενισχυμένη μεσαία τάξη έχει προσδώσει έμμεση αλλά σημαντική στήριξη στο πρόσφατο κατηγορητήριο κατά Βραζιλιάνων αξιωματούχων που κατηγορούνται για διαφθορά [13] στο σκάνδαλο Petrobras, και τα μέλη της είναι πιθανό να αποφεύγουν να προβούν σε οποιεσδήποτε πολιτικές που θα μπορούσαν να αναστήσουν τον καταστροφικό πληθωρισμό που κρατούσε πίσω την χώρα στην δεκαετία του 1990.

Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, εν τω μεταξύ, η Χιλή, το Ιράν και η Μαλαισία έχουν παρακολουθήσει τις μεσαίες τάξεις τους να αυξάνονται ώστε να περιλαμβάνουν σχεδόν το 60% του πληθυσμού τους. Και το Μεξικό (κοντά στο 40%) και το Περού (50%) έχουν επίσης δει μεγάλη πρόοδο. Η αλλαγή αυτή αποτελεί καλό οιωνό για την οικονομική και πολιτική σταθερότητα και στις πέντε αυτές χώρες -ακόμα και στο Ιράν, όπου το μετριοπαθές, αλλά πολλά υποσχόμενο άνοιγμα του προέδρου Χασάν Ρουχανί προς την Δύση έχει προέλθει εν μέρει από την ανάγκη του να κερδίσει την πολιτική υποστήριξη μιας μεγαλύτερης, καλύτερα μορφωμένης μεσαίας τάξης.

Οι μεσαίες τάξεις έχουν αυξηθεί επίσης στις φτωχότερες χώρες, αν και ξεκίνησαν από πολύ χαμηλότερες βάσεις και έχουν φθάσει σε πολύ μικρότερα μεγέθη. Οι μεσαίες τάξεις εξακολουθούν να αποτελούν λιγότερο από το 10% του πληθυσμού πολλών χωρών της Νότιας Ασίας και της υποσαχάριας Αφρικής˙ το ίδιο ισχύει και στην αγροτική Κίνα. Ακόμη και με υγιή ανάπτυξη, οι μεσαίες τάξεις θα είναι απίθανο να φτάσουν το 30% του πληθυσμού σε αυτά τα μέρη κατά την διάρκεια των επόμενων 20 ετών. Μεταξύ των αραβικών μη πετρελαϊκών χωρών, μόνο το Μαρόκο και η Τυνησία έχουν αρκετά μεγάλη μεσαία τάξη˙ στην Αίγυπτο, την μακράν μεγαλύτερη αραβική χώρα, μόλις το 6% του πληθυσμού ζει πάνω από το όριο των 10 δολαρίων ανά ημέρα.

Σε λίγες αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Ινδία, η Κένυα, η Νιγηρία και η Τανζανία, οι μεσαίες τάξεις έχουν εμφανιστεί αλλά δεν έχουν αυξηθεί τόσο πολύ που να πραγματοποιήσουν σημαντική πολιτική αλλαγή. Σε αυτά τα μέρη, το να δημιουργηθεί ένας ενάρετος κύκλος ανάπτυξης της μεσαίας τάξης και υπεύθυνης διακυβέρνησης παραμένει μια μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή πρόκληση. Έτσι, αν και είναι λογικό να πανηγυρίζεται η ύπαρξη σύγχρονων εμπορικών κέντρων που εξυπηρετούν την νέα μεσαία τάξη στο Λάγος και στην Bangalore, δεν έχει νόημα να υποθέσουμε ότι κάθε χώρα με πολλά νέα εμπορικά κέντρα είναι σε έναν σταθερό, προβλέψιμο δρόμο προς την χρηστή διακυβέρνηση και την φιλελεύθερη δημοκρατία.