Secure Connection

Γιατί η ευρωζώνη εξακολουθεί να στηρίζει το κοινό νόμισμά της

Το ευρώ ως κοινωνικός δεσμός

16/01/2017

Περίληψη Κειμένου και Βιογραφικό Συγγραφέα

Σε έναν αβέβαιο κόσμο, το σταθερό χρήμα μπορεί να είναι ένα ισχυρό σύμβολο κοινωνικής εμπιστοσύνης και ασφάλειας.

Ο MIGUEL OTERO-IGLESIAS είναι ένας ανώτερος αναλυτής στο Elcano Royal Institute, ανώτερος ερευνητικός συνεργάτης στο ESSCA School of Management, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο IE, και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο The Euro, the Dollar, and the Global Financial Crisis[1]. Μπορείτε να τον ακολουθείτε στο Twitter @miotei [2].

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να γράψετε το σχόλιο σας. Εγγραφείτε στο newsletter για να λαμβάνετε ενημέρωση από το ForeignAffairs.gr.

Το ευρώ, το οποίο έφθασε στους δρόμους της Ευρώπης την 1η Ιανουαρίου του 2002, πρόσφατα γιόρτασε την 15η επέτειό του. Η μακροζωία του νομίσματος είναι πιθανώς μια έκπληξη για τους πολλούς παρατηρητές που είχαν προβλέψει την διάλυσή του. Ωστόσο, οι περισσότεροι πολίτες της ευρωζώνης [3] -τόσο στις πιστώτριες χώρες του Βορρά όσο και στις χρεωμένες χώρες του νότου- είναι υπέρ της διατήρησης του ευρώ [4] αντί για την επιστροφή στα πρώην εθνικά τους νομίσματα.

Λαμβάνοντας υπόψη τις πρόσφατες δυσκολίες του ευρώ, τι είναι εκείνο που εξηγεί την συντριπτική υποστήριξη του κοινού σε αυτό; Η τυπική απάντηση είναι ότι οι άνθρωποι δεν θέλουν να εγκαταλείψουν το ευρώ, επειδή φοβούνται τα κόστη και τις αβεβαιότητες της επιστροφής στα νομίσματα που χρησιμοποιούσαν πριν από την εισαγωγή του. Αυτή η εξήγηση έχει νόημα, αλλά παραβλέπει επίσης τους θετικούς λόγους για την δημοτικότητα του ευρώ: Το ενιαίο νόμισμα έχει φέρει στους χρήστες του υλικά οφέλη και συνέβαλε στην δημιουργία μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Οι Ευρωπαίοι δεν στηρίζουν το ευρώ, μόνο και μόνο επειδή φοβούνται τις εναλλακτικές λύσεις, αλλά επειδή το στάτους κβο τούς προσφέρει πραγματικές ανταμοιβές.

ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΣΜΟΥ

Παρατηρητές εκτός ευρωζώνης είχαν από καιρό μια σκοτεινή άποψη για τις προοπτικές του ευρώ. Πριν από πέντε χρόνια, τον Ιανουάριο του 2012, ο Αμερικανός οικονομολόγος Martin Feldstein -ο οποίος το 1997 υποστήριξε [5] ότι το ενιαίο νόμισμα θα φέρει σύγκρουση στην Ευρώπη- έγραψε στο Foreign Affairs [6] ότι «το ευρώ θα πρέπει τώρα να αναγνωριστεί ως ένα πείραμα που απέτυχε». Λίγους μήνες αργότερα, ο Paul Krugman [7] έγραψε ότι το ευρώ θα μπορούσε να καταρρεύσει «εντός μηνών». Ο κατάλογος των διακεκριμένων επιστημόνων οι οποίοι είτε έχουν προβλέψει είτε έχουν κάνει έκκληση για την διάλυση της ευρωζώνης έχει μεγαλώσει από τότε. Το 2016, ο Mervyn King, ο πρώην διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, υποστήριξε ότι «η έξοδος από την ζώνη του ευρώ μπορεί να είναι ο μόνος τρόπος για να σχεδιαστεί μια διαδρομή πίσω στην οικονομική ανάπτυξη», και ο Joseph Stiglitz [8] υποστήριξε ότι «η Ευρώπη μπορεί να χρειαστεί να εγκαταλείψει το ευρώ για να σώσει ... το ευρωπαϊκό σχέδιο». Τέτοιες ζοφερές απόψεις δεν κατέχονται μόνο από κορυφαίους οικονομολόγους: Τις συμμερίζονται πολλοί μελετητές της πολιτικής της ΕΕ, όπως ο Andrew Moravcsik [9], ο οποίος ομοίως πιστεύει ότι το ευρώ έχει διχάσει την ήπειρο και έφερε οικονομική στασιμότητα και υψηλή ανεργία στη νότια ευρωζώνη.

Διαδηλωτές υπέρ του ευρώ στην Αθήνα, τον Ιούνιο του 2015. YANNIS BEHRAKIS / REUTERS
------------------------------------------------------

Με την πρώτη ματιά, αυτές οι αναλύσεις -σε συνδυασμό με την άνοδο του ευρωσκεπτικισμού σε όλη την ήπειρο- φαίνεται να δείχνουν ότι το ευρώ είναι ένα ευρέως αντιλαϊκό σχέδιο. Στην πραγματικότητα, σε όλη την ευρωζώνη, η δημόσια υποστήριξη για το ενιαίο νόμισμα έχει παραμείνει υψηλή κατά τα τελευταία δέκα χρόνια, παρά την οικονομική κρίση της Ευρώπης. Το 2007, περίπου το 70% των πολιτών της ευρωζώνης είχε θετική άποψη για το νόμισμα, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου [10]. Ο αριθμός αυτός μειώθηκε σε ένα χαμηλό 62% το 2013, μετά τον πρώτο τρόμο σχετικά με την πιθανή έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη, ή αλλιώς Grexit -αλλά μέχρι τον Νοέμβριο του 2016, την πιο πρόσφατη ημερομηνία για την οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, είχε επιστρέψει στο 70%, το ιστορικό υψηλό. Στην Ελλάδα, η οποία γνώρισε την χειρότερη οικονομική αναταραχή στην Ευρώπη, η υποστήριξη για το ευρώ αναρριχήθηκε από το 47% το 2005 στο 70% το 2015, αμέσως μετά τον δεύτερο τρόμο περί Grexit. Αντίθετα, σε κράτη-μέλη της ΕΕ [11] εκτός της ευρωζώνης, η υποστήριξη για το ευρώ μειώθηκε κατά την ίδια περίοδο, από το 56% στο 37% -μια σαφής ένδειξη ότι οι άνθρωποι εντός και εκτός της νομισματικής ένωσης αντιλαμβάνονται το ευρώ με διαφορετικό τρόπο.

Σίγουρα, κάποια στήριξη της ευρωζώνης υπέρ του ενιαίου νομίσματος προέρχεται από τον φόβο για τις συνέπειες της εγκατάλειψής του. Ένας από τους πρώτους μελετητές που ερεύνησε το θέμα ήταν ο Αμερικανός οικονομολόγος Barry Eichengreen [12], ο οποίος περιέγραψε τα προβλήματα που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν οι χώρες που θα έφευγαν από την ευρωζώνη, σε ένα έγγραφο εργασίας για το Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών το 2007. Στην αφήγηση του Eichengreen, το κόστος της εξόδου ήταν τρομακτικό. Κράτη οφειλέτες όπως η Ιταλία θα έβλεπαν την πιστοληπτική τους ικανότητα να υποβαθμίζεται αν έβγαιναν από την νομισματική ένωση, τα επιτόκια για να πληρώσουν το νέο χρέος τους να αυξάνονται σε απαγορευτικά επίπεδα και την χρεοκοπία να είναι σχεδόν αναπόφευκτη. Για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, σε πολλές περιπτώσεις, η υποτίμηση που θα ερχόταν από την επιστροφή στο παλιό νόμισμα θα αποτύγχανε να τονώσει ουσιαστικά την εγχώρια ζήτηση ή να προωθήσει τις εξαγωγές, καθώς ο υφέρπων πληθωρισμός που θα προκαλείτο από το υψηλότερο κόστος των εισαγωγών και των μισθών πιθανόν θα αντιστάθμιζε τυχόν αύξηση της ανταγωνιστικότητας. Αυτά τα οικονομικά προβλήματα θα επιδεινώνονταν από τις πολιτικές αυτές, καθώς άλλες κυβερνήσεις της ΕΕ θα επιτίθεντο στα κράτη που θα προσπαθούσαν να φύγουν από την ευρωζώνη, ίσως ακόμη και τα ανάγκαζαν να φύγουν από την ΕΕ εντελώς. Η εγκατάλειψη του ευρώ θα απαιτούσε επίσης δαπανηρούς νομικούς και τεχνικούς ελιγμούς -από την εισαγωγή ενός εντελώς νέου νομίσματος και συμβολαίων επαναπροσδιορισμού σε αυτό [το νόμισμα] μέχρι την επιβολή ελέγχων για τον περιορισμό της φυγής κεφαλαίων. Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι μια τεράστια οικονομική κρίση στην χώρα που θα εγκατέλειπε το ευρώ. Δεν είναι απορίας άξιο γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι στην ευρωζώνη δεν θέλουν να το εγκαταλείψουν.

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ «ΚΟΛΛΑ» ΤΟΥ ΕΥΡΩ

Ωστόσο, οι πολίτες της ευρωζώνης θέλουν επίσης να μείνουν στη νομισματική ένωση, διότι τους προσφέρει οφέλη. Παρά την ύφεση, πολλοί Ευρωπαίοι στο νότιο τμήμα της ευρωζώνης πιστεύουν ότι η ΕΕ και το ευρώ προσφέρουν ένα μέτρο δημοκρατικής σταθερότητας και ασφάλειας που οι εθνικοί τους θεσμοί δεν μπορούν. Στην περιοχή αυτή, οι περισσότεροι πολίτες εμφανίζονται να αποδίδουν τα οικονομικά προβλήματα των χωρών τους σε εγχώριες πηγές, όπως είναι οι ανίκανες ελίτ, τα αδύναμα εκπαιδευτικά συστήματα, και η έλλειψη αξιοκρατίας και θεσμικής διαφάνειας, κι όχι στο ίδιο το κοινό νόμισμα. Αν και η δημοφιλία των θεσμικών οργάνων της ΕΕ μειώθηκε στον απόηχο της κρίσης της ευρωζώνης, η εμπιστοσύνη [13] στους εθνικούς θεσμούς στη νότια ευρωζώνη έχει πέσει ακόμα χαμηλότερα. Έτι περαιτέρω, σε κράτη όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία, τα οποία στράφηκαν προς την δημοκρατία σχετικά πρόσφατα [14] και υποφέρουν περισσότερο από την ανισότητα και την διαφθορά από όσο τα αντίστοιχα της Βόρειας Ευρώπης, οι απαιτήσεις του ευρώ χρησιμεύουν ως ένας ζουρλομανδύας για τις αρπακτικές εγχώριες ελίτ.

Τηλεοράσεις προς πώληση στην Ρώμη, τον Νοέμβριο του 2008. ALESSANDRO BIANCHI / REUTERS
-----------------------------------------------------

Ίσως κανένα χαρακτηριστικό του ευρώ δεν προσελκύει τους ανθρώπους στην νότια ευρωζώνη περισσότερο από όσο η σταθερότητά του. Πριν από την εισαγωγή του ευρώ, πολλοί πολίτες των χωρών της Μεσογείου έκρυβαν μεγάλο μέρος του πλούτου τους σε σταθερά ξένα νομίσματα, όπως το δολάριο ΗΠΑ και το γερμανικό μάρκο, ει δυνατόν στο εξωτερικό, επειδή φοβούνταν ότι οι διακυμάνσεις στην αξία των νομισμάτων των χωρών τους θα μείωναν τις αποταμιεύσεις τους. Κάποιοι το έκαναν και πάλι στο απόγειο της κρίσης του ευρώ [15] το 2011 και το 2012, όταν ο κίνδυνος αναπροσδιορισμού του ευρώ βρισκόταν στο αποκορύφωμά του, καθώς η Ισπανία και η Ιταλία βρέθηκαν κάτω από πίεση. Ωστόσο, το ευρώ έχει παραμείνει ως επί το πλείστον σταθερό, παρά την κρίση, γενικά αίροντας την πίεση στους Ευρωπαίους να κατέχουν ξένα νομίσματα. Η σταθερότητα του ευρώ έχει βοηθήσει να είναι εγγυημένες οι αποταμιεύσεις των συνταξιούχων, όπως δεν θα μπορούσαν με τα παλαιότερα νομίσματα. Έχει αποτρέψει τις ανησυχίες των ιδιοκτητών των επιχειρήσεων για υποτιμήσεις. Και επέτρεψε στα μέλη της μεσαίας τάξης να έχουν ένα ισχυρό νόμισμα στις τσέπες τους όταν ταξιδεύουν στο εξωτερικό, όπως ακριβώς οι Αμερικανοί και Βρετανοί ομόλογοί τους. Αυτοί είναι όλοι λόγοι για να υποστηρίζουν την ένταξη στη νομισματική ένωση.

Στην βόρεια ευρωζώνη, επίσης, οι πολίτες εκτιμούν την σταθερότητα που προσφέρει το ενιαίο νόμισμα. Οι εξαγωγείς δεν έχουν πλέον να φοβούνται ότι οι Ιταλοί και οι Γάλλοι ανταγωνιστές τους θα μπορούσαν να επωφεληθούν από την υποτίμηση της λιρέττας ή του φράγκου. Οι τουρίστες της μεσαίας τάξης από χώρες όπως η Γερμανία δεν χρειάζεται να ανησυχούν για την μετατροπή του νομίσματος, όταν ταξιδεύουν προς την Ιταλία ή την Ελλάδα.

Έτσι, οι πολίτες στην βόρεια και τη νότια ευρωζώνη εκτιμούν την σταθερότητα του νομίσματος για διαφορετικούς λόγους. Αλλά και στις δύο περιοχές, θεωρούν το ευρώ ως το πιο απτό σύμβολο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Πράγματι, τα νομίσματα δεν είναι απλά οικονομικά φαινόμενα˙ είναι, επίσης, πολιτιστικά [φαινόμενα], και μπορούν να βοηθήσουν στην οικοδόμηση κοινών ταυτοτήτων. Ενεργώντας ως μέσο για εκατομμύρια καθημερινών συναλλαγών, το ευρώ έχει καταστεί σταδιακά ένας κοινός κώδικας. Όπως το έχει θέσει ο πολιτικός κοινωνιολόγος Giovanni Moro [16], το ευρώ είναι «η μόνη υπάρχουσα κοινή γλώσσα» σε μια ένωση που χαρακτηρίζεται από γλωσσική κακοφωνία. Η εμπειρία των πολιτών της ευρωζώνης από την οικονομική κρίση του 2009 ενίσχυσε αυτόν τον δεσμό, ενώνοντάς τους ενάντια σε αυτό που πολλοί αισθάνθηκαν ότι ήταν επιθέσεις [17] από ξένους κερδοσκόπους. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν το ευρώ είναι έτσι πολίτες της ΕΕ, με έναν τρόπο που διαφέρει από εκείνον των ομολόγων τους εκτός του νομισματικού μπλοκ. Αυτό μπορεί να βοηθήσει να εξηγηθεί γιατί οι έξω από την ευρωζώνη συχνά δυσκολεύονται να καταλάβουν τους από μέσα.

Το ευρώ υπήρξε ένα είδος κοινωνικής κόλλας ακόμη και αν πολλοί Ευρωπαίοι διαφωνούν σχετικά με την διαχείριση του κοινού νομίσματος της ΕΕ. Πράγματι, ο Γερμανός πολιτικός επιστήμονας Thomas Risse έχει βρει ότι οι κοινοβουλευτικές συζητήσεις και οι οργανισμοί μέσων μαζικής ενημέρωσης κάλυψαν παρόμοιες θεματικές σε όλες τις χώρες της ευρωζώνης κατά την διάρκεια της κρίσης του ευρώ -ένα σημάδι ότι οι άνθρωποι σε όλο το νομισματικό μπλοκ βίωσαν μαζί οικονομικά τραύματα. Η αντιπαράθεση είναι εγγενής σε κάθε πολιτική κοινότητα, και ακόμη και οι διαφωνίες για την πολιτική του ευρώ μπορούν να βοηθήσουν στην κατασκευή δεσμών, δεδομένου ότι βοηθούν στον εξευρωπαϊσμό της δημόσιας συζήτησης. Το ενιαίο νόμισμα έχει δημιουργήσει εντάσεις μεταξύ της νότιας Ευρώπης και της βόρειας και της πολιτικής αριστεράς και της δεξιάς, αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό.

Τελικά, η ανθεκτικότητα της αξίας του ευρώ παρά την έκθεσή του σε μια υπαρξιακή κρίση θα μπορούσε να ενισχύσει την λαϊκή εμπιστοσύνη στο νόμισμα, όχι μόνο στη νότια ευρωζώνη, η οποία είναι συνηθισμένη στις νομισματικές διακυμάνσεις, αλλά και στην βόρεια, όπου οι άνθρωποι από καιρό φοβούνταν ότι το ευρώ θα καταστεί αδύναμο. Σε έναν αβέβαιο κόσμο, το σταθερό χρήμα μπορεί να είναι ένα ισχυρό σύμβολο κοινωνικής εμπιστοσύνης και ασφάλειας. Οι Ευρωπαίοι δεν είναι ερωτευμένοι με το ευρώ, αλλά παρά τις προτάσεις των λαϊκιστών αμφισβητιών [18] όπως η Marine Le Pen [19] και ο Beppe Grillo, ούτε θέλουν να απαλλαγούν από αυτό -και υπάρχουν πολλοί θετικοί λόγοι γιατί συμβαίνει αυτό.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-01-12/why-eurozone-s...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Γιατί η ευρωζώνη εξακολουθεί να στηρίζει το κοινό νόμισμά της

Αναζήτηση

Δημοφιλή Άρθρα

Περιοχή Μελών