Πώς να δημιουργηθεί μια κοινωνία των ίσων

Μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, δεν υπήρχε πλέον ανάγκη για ρεφορμισμό από φόβο. Η εποχή των επαναστάσεων, με την κλασική έννοια του όρου, έχει πλέον τελειώσει. Εξακολουθούν να υπάρχουν κοινωνικοί φόβοι, αλλά αφορούν θέματα όπως η μετανάστευση, η ασφάλεια και η τρομοκρατία. Αποτελούν δέλεαρ για ένα αυταρχικό κράτος, όχι ένα αλληλέγγυο. Οι περισσότερες από τις χώρες που συμμετείχαν σε μεγάλο βαθμό στους δύο παγκόσμιους πολέμους, εν τω μεταξύ, έχουν εισέλθει εδώ και καιρό σε μια περίοδο ειρήνης, και η αίσθησή τους περί μιας εθνικής κοινότητας ως έκφραση ενός αμοιβαίου χρέους και κοινού πεπρωμένου έχει αποδυναμωθεί. Τα κράτη πρόνοιας έχουν εισέλθει σε μια περίοδο βαθιάς κρίσης, τόσο για οικονομικούς λόγους όσο και επειδή η έννοια του κοινωνικού κινδύνου έχει διαβρωθεί από μια ανανεωμένη πίστη στην ατομική ευθύνη ως συστατικό στοιχείο της κοινωνικής ζωής. Και ένα νέο είδος καπιταλισμού [6] έχει αντικαταστήσει το στυλ των επιχειρήσεων που περιγράφετο από τον Drucker και τον Galbraith. Οι σουμπετεριανοί [στμ: από τις θεωρίες του Schumpeter] επιχειρηματίες και καινοτόμοι έχουν ορμήσει πίσω στο προσκήνιο της οικονομικής ζωής, με την ατομική επίδοση και την προσωπική ευθύνη να εξυμνείται παντού ως κεντρικής σημασίας για την επιτυχία και την αποτελεσματικότητα.

Αυτό που σημαίνει ετούτο, είναι ότι δεν υπάρχουν πλέον ισχυροί εξωγενείς παράγοντες που ωθούν τις αναπτυγμένες χώρες προς τις πολιτικές οι οποίες κρατούν την ανισότητα σε λογαριασμό -και όπως είναι αναμενόμενο, ελλείψει των παραγόντων αυτών, οι πολιτικές αυτές έχουν διαβρωθεί, συμβάλλοντας στην αύξηση της ανισότητας [7] που ο καθένας έχει παρατηρήσει. Για να μειωθεί ακόμη μια φορά η ανισότητα, ως εκ τούτου, η προσπάθεια θα πρέπει να εδράζεται σε μια στερεή, κοινή αντίληψη του τι συνεπάγεται η ισότητα και γιατί αξίζει να προωθηθεί.

Υπάρχουν δύο κύριοι αντίπαλοι σήμερα για μια τέτοια σύλληψη. Η μια, η λαϊκιστική επιλογή, επαναπροσδιορίζει την ισότητα ως κοινωνική ταυτότητα ή ομοιογένεια. Η άλλη, η επιλογή των σοσιαλ-φιλελεύθερων, δίνει έμφαση στην ισότητα των ευκαιριών. Και οι δύο έχουν ελαττώματα.

Η λαϊκιστική επιλογή αναπτύχθηκε για πρώτη φορά στην Ευρώπη κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, σε μια παλαιότερη εποχή εντατικής παγκοσμιοποίησης. Θα μπορούσε επίσης να ονοματιστεί ως «εθνικός προστατευτισμός», και πρέπει να γίνει κατανοητή ως η διαπνεόμενη από αλληλεγγύη εναλλακτική λύση απέναντι στον αχαλίνωτο καπιταλισμό. Αυτό υποστηρίζεται από έναν καθαρά αρνητικό ορισμό της ισότητας, με τον σχηματισμό μιας κοινότητας μερικών, αποκλείοντας τους άλλους. Ο Γάλλος ακτιβιστής Maurice Barres το έθεσε ωμά: «Η ιδέα της "πατρίδας" υπονοεί ένα είδος ανισότητας, αλλά σε βάρος των αλλοδαπών». Σε μια νέα εποχή εντατικής παγκοσμιοποίησης [8], με οικονομική στασιμότητα μεταξύ των μεσαίων και κατώτερων τάξεων στις ανεπτυγμένες χώρες και το κράτος πρόνοιας να βρίσκεται σε κρίση, οι εν λόγω ξενοφοβικές απόψεις επιστρέφουν και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού ως μια ισχυρή πολιτική δύναμη, με τους αουτσάιντερ -τους ξένους, τους μετανάστες, τους πρόσφυγες [9]- να περιγράφονται ως εχθροί που εκμεταλλεύονται και υπονομεύουν τις υφιστάμενες εθνικές κοινότητες [10 ].

Εργαζόμενοι της Εθνικής Υπηρεσίας Απασχόλησης διαδηλώνουν στην Μασσαλία, τον Νοέμβριο του 2009. Το πανό γράφει «Απεργία». JEAN-PAUL PELISSIER / REUTERS
-------------------------------------------------------------------

Η σοσιαλ-φιλελεύθερη επιλογή, αντίθετα, επιδιώκει να επικαιροποιήσει και να επεκτείνει την παραδοσιακή φιλελεύθερη έννοια της ισότητας των ευκαιριών, πέρα από τον κλασικό αρνητικό ορισμό της (η εξάλειψη των εμποδίων για την ανοδική κινητικότητα) για να συμπεριλάβει ευρύτερες θετικές προσπάθειες [11] προς την επίτευξη του ίδιου υποκείμενου στόχου. Έχουν προταθεί διαφορετικές κατευθύνσεις για ακτιβισμό, συνδεόμενες από την κοινή τους επιθυμία να μπλοκάρουν τους μηχανισμούς μέσω των οποίων αναπαράγονται οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές ανισότητες από γενιά σε γενιά. Εν γένει περιλαμβάνουν κάποιου είδους αναδιανομή -χρήματος, αγαθών, προνομίων, κοινωνικού κεφαλαίου, και ούτω καθεξής. Όλες επιδιώκουν να εξισώσουν τις συνθήκες υπό τις οποίες τα άτομα ανταγωνίζονται σε έναν δίκαιο διαγωνισμό για τις αξιοκρατικές ανταμοιβές.

Η αυστηρή εφαρμογή όλων αυτών των θετικών παραλλαγών της ισότητας των ευκαιριών, ωστόσο, δημιουργεί προβλήματα. Για να αντιμετωπίζονται ως αληθινά ίσα, τα άτομα θα πρέπει να «ανα-κοινωνικοποιηθούν» -ξεχωριστά από τις οικογένειές τους, τις κληρονομιές τους και το προσωπικό τους περιβάλλον. Αυτή η εφαρμογή θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε μια ιεραρχική και καταθλιπτική κοινωνία, μια κοινωνία στην οποία θα προσδιορίζεται το αποτέλεσμα της ζωής του καθενός, μετά από την επανα-κοινωνικοποίησή του, αποκλειστικά και μόνο από τα προσωπικά χαρακτηριστικά και τις προσπάθειές του. Μια τέτοια αξιοκρατία θα μπορούσε κάλλιστα να είναι μια σκληρή και χωρίς έλεος κοινωνία, μια κοινωνία στην οποία τα άτομα πρέπει να εσωτερικεύουν την απελπισία τους για τυχόν προβλήματα που αντιμετωπίζουν.

Το λαϊκιστικό όραμα της ισότητας, με λίγα λόγια, είναι πιο σχετικό με τον αποκλεισμό παρά με την ένταξη και έχει λίγο ελκυστικό θετικό περιεχόμενο. Και παρ'όλο που το σοσιαλ-φιλελεύθερο όραμα θέτει την βάση για μια σειρά από πολύτιμες πρακτικές πολιτικές, είναι ακατάλληλο για την θέσπιση μιας γενικής και καθολικής κοινωνικής θεωρίας της ισότητας, δεδομένου ότι επικεντρώνεται αποκλειστικά στα άτομα. Έτσι, περισσότερο χρειάζεται να γίνει, μια θετική θεωρία στην οποία θα μπορούσε να ενσωματωθεί η πολιτική της ισότητας των ευκαιριών.

ΤΡΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΙΣΟΤΗΤΑ