Επίθεση γοητείας από την Τουρκία

Στις 7 Ιανουαρίου, ο πρωθυπουργός της Τουρκίας, Μπινάλι Γιλντιρίμ, επισκέφθηκε την Βαγδάτη, σηματοδοτώντας ένα ορόσημο στην αναθέρμανση των σχέσεών της με το Ιράκ. Πριν από τέσσερις μήνες, ο Ιρακινός πρωθυπουργός Χάιντερ αλ-Αμπαντί είχε προειδοποιήσει ότι η ανάπτυξη στρατευμάτων της Τουρκίας στην ιρακινή πόλη Bashiqa [1] απειλούσε να προκαλέσει έναν «περιφερειακό πόλεμο» [2]. Η Τουρκία, η οποία υποστήριξε για τα στρατεύματά της την συναίνεση της Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν, απάντησε ότι η ξαφνική ανησυχία του Ιράκ για την Bashiqa είχε «κακόβουλη» [3] πρόθεση. Ένας κλιμακούμενος πόλεμος λέξεων οδήγησε στην αμοιβαία ανάκληση των πρεσβευτών και μια ιρακινή έκκληση, τον Οκτώβριο, για μια επείγουσα συνάντηση [4] του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Αλλά κατά την διάρκεια της επίσκεψης τον Ιανουάριο, οι πρωθυπουργοί του Ιράκ και της Τουρκίας στάθηκαν μαζί και δήλωσαν ότι θα «λύσουν το θέμα» [5] της Bashiqa, εκτός από την ενίσχυση του διμερούς εμπορίου, της ασφάλειας και της οικονομικής συνεργασίας.

Η 180 μοιρών στροφή της Άγκυρας ακολουθεί μια δραματική χρονιά για την χώρα, στην οποία μια απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος [6], κλιμακούμενες επιθέσεις από το Ισλαμικό Κράτος (ή ISIS) στο τουρκικό έδαφος, και μια εμβάθυνση στον πόλεμο με το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (ΡΚΚ) έφεραν μια θεμελιώδη επανεξέταση των προτεραιοτήτων της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. (Η Τουρκία διατηρεί καλές σχέσεις με την κυβέρνηση του ιρακινού Κουρδιστάν, αλλά θεωρεί το PKK τρομοκρατική ομάδα). Ως αποτέλεσμα των πολλαπλών εσωτερικών κρίσεων [7] που έπληξαν το τουρκικό κράτος το 2016, η Άγκυρα βρίσκεται στην διαδικασία της αναμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της, επιδιώκοντας όλο και περισσότερο σχέσεις σταθερής γειτονίας και κυριαρχώντας στην παρόρμησή της να προβάλλει ισχύ σε περιφερειακό επίπεδο.

ΣΥΜΠΕΡΙΦΕΡΣΟΥ ΣΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ

Το τουρκικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) που βρίσκεται στην εξουσία από το 2002 [8], αρχικά επεδίωκε μια πολιτική «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» [9], η οποία προσπάθησε να καθιερώσει την χώρα ως την οικονομική καρδιά μιας ολοένα και πιο διασυνδεδεμένης Μέσης Ανατολής. Αλλά οι εξελίξεις της Αραβικής Άνοιξης οδήγησαν την Τουρκία προς μια πιο διεκδικητική εξωτερική πολιτική. Το ΑΚΡ επέκρινε την απομάκρυνση του προέδρου της Αιγύπτου Μοχάμεντ Μόρσι με το πραξικόπημα του 2013, απείλησε να ανατρέψει τον πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ αλ-Άσαντ λόγω της εκστρατείας της μαζικής σφαγής εναντίον των Σύριων ανταρτών, και καταφέρθηκε εναντίον του πρώην Ιρακινού πρωθυπουργού Νούρι αλ-Μαλίκι για την κακομεταχείριση του σουνιτικού πληθυσμού του Ιράκ. Αν και αυτές οι κινήσεις είχαν μια ορισμένη ηθική δύναμη, ιδίως μεταξύ των Σουνιτών της περιοχής, οδήγησαν την Τουρκία στο κέντρο της περιφερειακής κρίσης, από το οποίο η κυβέρνηση προσπαθεί τώρα να αποστασιοποιηθεί.

Τα πρώτα σημάδια της αλλαγής προσέγγισης της Τουρκίας ήρθαν τον Ιούνιο του 2016, όταν εξομάλυνε τις σχέσεις [10] με την Ρωσία, ζητώντας συγνώμη για την κατάρριψη το 2015 ενός ρωσικού μαχητικού που είχε εισβάλλει στον τουρκικό εναέριο χώρο από την βόρεια Συρία. Τον ίδιο μήνα, η Τουρκία συμβιβάστηκε [11] με το Ισραήλ επαναλαμβάνοντας τις διπλωματικές σχέσεις [12] μετά από ένα πάγωμα έξι ετών, μετά την επίθεση του Ισραήλ το 2010 σε έναν στολίσκο βοήθειας με προορισμό την Γάζα, που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο πολλών Τούρκων ακτιβιστών.

Η Τουρκία επίσης αποστασιοποιήθηκε [13] από την έντονη αντίθεσή της ως προς το καθεστώς Άσαντ στην Συρία. Πρόσφατα, η πολιτική της στην χώρα έχει επικεντρωθεί στο να προλάβει την διαμόρφωση μιας αυτόνομης και ενιαίας κουρδικής περιοχής στην βόρεια Συρία αντί για, όπως έκανε παλαιότερα, να βοηθήσει τους αντάρτες που μάχονται τον Άσαντ να διατηρήσουν μια θέση στο Χαλέπι [14]. Στην τελευταία της προσπάθεια να ξαναπάρει την συριακή πόλη αλ-Μπαμπ [15] από το ISIS, εξάλλου, η Τουρκία έχει αποδεχθεί την αεροπορική υποστήριξη του βασικού συμμάχου του Άσαντ, της Ρωσίας, ενώ επέκρινε δριμύτατα δημοσίως τον παραδοσιακό σύμμαχό της στην Συρία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, για έλλειψη βοήθειας.

Τούρκοι δόκιμοι της αεροπορίας κατά την διάρκεια τελετής αποφοίτησης στην Κωνσταντινούπολη, τον Αύγουστο του 2009. REUTERS
-----------------------------------------------------

Περισσότερο δραματικά απ’ όλα, η Τουρκία, μαζί με τους Ρώσους και το Ιράν, βοήθησαν να διαμορφωθεί μια κατάπαυση του πυρός στην Συρία –χωρίς την συμμετοχή των ΗΠΑ- τις τελευταίες ημέρες του 2016, και μεσολάβησε για συνομιλίες μεταξύ μαχητών της αντιπολίτευσης και της συριακής κυβέρνησης στην πρωτεύουσα του Καζακστάν, Αστάνα. Παρά το γεγονός ότι η κατάπαυση του πυρός έχει καταρρεύσει [16] σε πολλούς τομείς, και οι συνομιλίες σημείωσαν μικρή ουσιαστική πρόοδο [17], οι κινήσεις αποτελούν μια ανανεωμένη τουρκική αποδοχή του κύρους της Ρωσίας στην συριακή σύγκρουση.

ΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΜΑΖΙ

Η χρονική στιγμή αυτής της νέας στρατηγικής δεν είναι τυχαία. Καθώς η Τουρκία αντιμετωπίζει αυξανόμενη βία, αστάθεια και οικονομική αναταραχή εγχωρίως, ο Ερντογάν έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τώρα είναι η ώρα για να επανέλθει στην πολιτική των «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» [18]. Σήμερα, με κατακόρυφη πτώση της λίρας [19] και μια συρρικνούμενη οικονομία [20], υπάρχει λίγη υποστήριξη από τους Τούρκους για έναν τέτοιο τυχοδιωκτισμό. Ακόμη και πριν από τα οικονομικά δεινά αρχίσουν να δημιουργούν το κόστος τους, μια δημοσκόπηση του 2012 διαπίστωνε ότι τα δύο τρίτα [21] των Τούρκων δεν υποστήριζαν μια τουρκική επέμβαση στην Συρία.

Ο Ερντογάν μπορεί να αντέξει ελάχιστα να αντιμετωπίσει την οποιαδήποτε λαϊκή αναταραχή: Είναι τώρα κλειδωμένος σε μια τεταμένη πολιτική μάχη για να μεταφέρουν σημαντική δύναμη στον θώκο του με την αλλαγή του τουρκικού συντάγματος [22]. Στην εξωτερική πολιτική, έχει ως εκ τούτου, επιδιώξει να δοθεί προτεραιότητα στις προσπάθειες υπονόμευσης της σημαντικής κουρδικής μειονότητας της Τουρκίας, κάτι που θα του παρέχει την δυνατότητα να αξιοποιήσει το βαθύ αντι-κουρδικό συναίσθημα μεταξύ της τουρκικής πλειοψηφίας. Για παράδειγμα, αφότου το κουρδικό κόμμα HDP απείλησε την λαβή του ΑΚΡ στην εξουσία με ένα εκλογικό αποτέλεσμα σοκ τον Ιούνιο του 2016 [23], το ΑΚΡ κλιμάκωσε τον πόλεμό του εναντίον του ΡΚΚ [24], επιδιώκοντας παράλληλα να συγχέει την τρομοκρατική ομάδα με το μη-βίαιο κοινοβουλευτικό κόμμα. Από τότε, το να εστιάζει την προσοχή της τουρκικής κοινής γνώμης στην υποτιθέμενη απειλή της κουρδικής βίας υπήρξε ένα κρίσιμο μέρος της εκλογικής στρατηγικής του ΑΚΡ.

Η επίσκεψη Γιλντιρίμ στο Ιράκ την περασμένη εβδομάδα ήταν μια αντανάκλαση αυτής της νέας λογικής. Ο κύριος στόχος των Τούρκων είναι να πείσουν την Βαγδάτη για να οδηγήσει το PKK έξω από το ιρακινό έδαφος [25]. Το ΡΚΚ έχει παρουσία στην Sinjar, μια πόλη των Yezidi στο βόρειο Ιράκ, μετά την εκδίωξη του ISIS στα τέλη του 2015. Πράγματι, οι τοπικοί Yezidi έχουν αναπτύξει μια στενή σχέση με το ΡΚΚ, αφότου οι Κούρδοι τους βοήθησαν να ξεφύγουν από το Όρος Sinjar, όπου είχαν παγιδευτεί όταν άλλες ιρακινές κουρδικές δυνάμεις υποχώρησαν απέναντι στην επίθεση του ISIS. Έκτοτε, οι δυνάμεις του ΡΚΚ βοήθησαν να εκπαιδευτούν οι πολιτοφυλακές των Yezidi και έχουν λάβει υποστήριξη από την Βαγδάτη.

Ωστόσο, τώρα φαίνεται ότι η Τουρκία έχει πείσει την Βαγδάτη να σταματήσει να υποστηρίζει το PKK, μέσω διπλωματικών ανοιγμάτων και με την βοήθεια των επανειλημμένων προσπαθειών του Αμερικανού διαμεσολαβητή απεσταλμένου κατά του ISIS, Brett McGurk. Η Άγκυρα έχει επίσης υπαινιχθεί ότι μπορεί να συζητήσει την απόσυρση των στρατευμάτων της από την Bashiqa με αντάλλαγμα οι Ιρακινοί να εξώσουν το ΡΚΚ από την Sinjar. Επιπλέον, η Τουρκία έχει συνεργαστεί με την Βαγδάτη επιτρέποντας σε μια εκπαιδευμένη από Τούρκους ιρακινή παραστρατιωτική δύναμη, γνωστή ως Hashd al-Watany, να συγχωνευθεί [26] με υποστηριζόμενες από την Βαγδάτη λαϊκές μονάδες κινητοποίησης. Η στρατηγική της Άγκυρας μπορεί να λειτουργήσει: Στην κοινή συνέντευξη Τύπου στις 7 Ιανουαρίου, ο Abadi ανακοίνωσε ότι [27] «σε καμία δύναμη ... πέρα από το πλαίσιο των δυνάμεων ασφαλείας ή των επίσημων ιρακινών δυνάμεων ασφαλείας» δεν θα επιτρέπεται να επιχειρεί στην Sinjar –μια σαφής καταδίκης της παρουσίας του ΡΚΚ. Ο Γιλντιρίμ με την σειρά του ευχαρίστησε τον Abadi για την «σοβαρότητα [της Βαγδάτης] στην αποβολή των τρομοκρατικών οργανώσεων» από την περιοχή.

Η επαναπροσέγγιση με την Βαγδάτη δείχνει επίσης μια νέα προθυμία από την πλευρά της Άγκυρας να προχωρήσει πέρα από τις παραδοσιακές συνεργασίες της στο Ιράκ. Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία έχει επενδύσει πολλά στην σχέση της με το κυβερνών Κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα στο ιρακινό Κουρδιστάν, με το οποίο έχει συνάψει ανεξάρτητες οικονομικές και ενεργειακές συμφωνίες, αλλά αυτές έχουν βλάψει τις τουρκικές σχέσεις με την Βαγδάτη. Οποιαδήποτε επαναπροσέγγιση μεταξύ του Ιράκ και της Τουρκίας θα μπορούσε έτσι να εκνευρίσει τους Κούρδους του Ιράκ, οι οποίοι εξαρτώνται οικονομικά από τους Τούρκους και παραμένουν μπλεγμένοι σε διαφωνίες με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση για τις εξαγωγές ενέργειας, την κατανομή των εσόδων, καθώς και το καθεστώς των αμφισβητούμενων εδαφών. Αλλά υπάρχουν τεράστια περιθώρια για την Τουρκία να επεκτείνει τις διπλωματικές και οικονομικές σχέσεις της με το υπόλοιπο Ιράκ -ανάπτυξη που έχει μέχρι σήμερα εμποδιστεί από τις κακές πολιτικές σχέσεις.

Μένει να δούμε αν τα πρόσφατα θετικά βήματα θα εξελιχθούν σε μια νέα εποχή τουρκο-ιρακινής συνεργασίας. Η Τουρκία θα παραμείνει δύσπιστη όσον αφορά την απόσυρσή της από την Bashiqa πριν το ΡΚΚ αποσυρθεί από το Ιράκ, και εξακολουθεί να εκφράζει την ανησυχία της για την παρουσία των ιρακινών σιιτικών παραστρατιωτικών δυνάμεων στα δυτικά της Μοσούλης και γύρω από την τουρκομενική πόλη, Τελ Αφάρ. Πρέπει να τονιστεί, εξάλλου, ότι η προσέγγιση της Τουρκίας πηγάζει από έναν αυξανόμενο εγχώριο αυταρχισμό και μια υπερ-εχθρότητα κατά των Κούρδων της Τουρκίας και της Συρίας που είναι τελικά επιζήμια για την σταθερότητα της Τουρκίας. Μια επαναπροσέγγιση με την Βαγδάτη θα σημάνει ωστόσο μια νέα εποχή οικονομικής και διπλωματικής συνεργασίας που πιθανότατα θα αποδειχθεί ένα οικονομικό και στρατηγικό όφελος για δύο από τα πιο ευάλωτα κράτη στην σημερινή Μέση Ανατολή.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2017-01-27/turkeys-charm-...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-10-06/ottoman-ghosts
[2] http://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-iraq-turkey-idUSKCN1250...
[3] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/10/turkey-iraq-row-deepen...
[4] http://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-iraq-turkey-idUSKCN1260Z2
[5] file:///C:%5CUsers%5CNussaibah%5CDownloads%5Cwe%20will%20solve%20this%20(Bashiqa)%20subject%20somehow%20in%20a%20friendly%20way
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-07-26/turkeys-hope
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2017-01-03/assassination-...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-10-17/erdogan-s-journey
[9] http://www.nytimes.com/roomfordebate/2011/11/15/why-turkey-turned-away-f...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-07-20/russia-and-tur...
[11] http://edition.cnn.com/2016/06/26/middleeast/israel-turkey-relations/
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-06-29/terrorism-and-...
[13] https://www.alaraby.co.uk/english/news/2017/1/20/turkey-suggests-it-can-...
[14] http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-38473702
[15] https://www.nytimes.com/2017/01/08/us/politics/russia-turkey-syria-airst...
[16] https://www.washingtonpost.com/world/syrian-rebels-threaten-peace-talks-...
[17] http://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-talks-idUSKBN1580PW
[18] http://foreignpolicy.com/2013/08/22/how-turkey-went-from-zero-problems-t...
[19] https://www.ft.com/content/76777622-d7f0-11e6-944b-e7eb37a6aa8e
[20] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2017/01/turkey-economy-black-w...
[21] http://www.voanews.com/a/most-turks-oppose-taking-sides-in-syrian-confli...
[22] http://www.hurriyetdailynews.com/turkish-govt-predicts-parliament-will-a...
[23] https://www.theguardian.com/world/2015/jun/08/turkey-may-face-fresh-poll...
[24] https://www.foreignaffairs.com/photo-galleries/2015-06-03/women-pkk
[25] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-08-05/rojavas-witness
[26] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2017/01/nineveh-guard-popular-...
[27] http://rudaw.net/mobile/english/middleeast/07012017

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition