Τα μεταβαλλόμενα σύνορα της Ευρώπης | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τα μεταβαλλόμενα σύνορα της Ευρώπης

Πώς επιστρέφει η μετανάστευση στην ήπειρο

Υπήρχαν επίσης φιλόδοξες εκστρατείες για να προσελκύσουν μετανάστες στην Ανατολική Ευρώπη το 1918 και το 1945. Ένας παλιννοστούντας στην Σλοβακία αναθυμάται ότι, κατά τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα, ο πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας, Thomas Masaryk, ταξίδεψε στην Αμερική για να αναζητήσει πολίτες. «Είπε ότι ‘ξέρετε, δεν χρειάζεται να είστε στην Αμερική, μπορούμε να κάνουμε την Αμερική στην πατρίδα, έχετε την ευκαιρία να κάνετε την Αμερική στην Τσεχοσλοβακία’». Στην Πολωνία, η Υπηρεσία Μετανάστευσης της κυβέρνησης ενέγραψε 678.000 παλιννοστούντες μεταξύ Μαρτίου του 1918 και Ιουλίου του 1922. Αξιωματούχοι της Τσεχοσλοβακίας υπολογίζουν περίπου 200.000 κατά την ίδια περίοδο. Στην πραγματικότητα, όμως, η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των παλιννοστούντων δεν ήταν ένθερμοι πατριώτες. Η απόφαση να μεταναστεύσουν ή να επιστρέψουν στην πατρίδα τους συνήθως βασιζόταν σε πιο πεζούς υπολογισμούς. Ένας Τσέχος αξιωματούχος μέχρι που είκασε ότι ο τότε νέος απαγορευτικός νόμος της Αμερικής ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας ώθησης. «Η πλειοψηφία των παλιννοστούντων διακηρύττει ότι ‘είναι καλύτερα να κερδίζουμε λιγότερα και τουλάχιστον να είμαστε σε θέση να πίνουμε και πάλι’».

Σήμερα, όλα αυτά μπορεί να φαίνονται σαν μακρινό παρελθόν. Οι Ανατολικοευρωπαίοι απολαμβάνουν πρωτοφανή ελευθερία στο να μετακινούνται εντός των συνόρων της Ευρώπης. Ωστόσο, πολλοί από αυτούς φαίνεται να ενδιαφέρονται περισσότερο για την διατήρηση ενός σιδηρού παραπετάσματος γύρω από τις άκρες της ηπείρου. Μια παράλληλη ιστορία μπορεί να ειπωθεί για τους απογόνους των μεταναστών της Ανατολικής Ευρώπης στις Ηνωμένες Πολιτείες. Απόγονοι των μεταναστών οι οποίοι κάποτε ήταν στο στόχαστρο νόμων κατά της μετανάστευσης που τους έβλεπαν ως απειλή για το «φυλετικό απόθεμα» της Αμερικής, ψήφισαν υπέρ του Trump, ποντάροντας στην υπόσχεσή του να κλείσει την πόρτα στην επόμενη γενιά μεταναστών και να προστατέψει τα προνόμιά τους ως λευκών Αμερικανών. Αυτό μπορεί να φαίνεται σαν μια μεγάλη ειρωνεία, αλλά είναι συνεπές με τις εθνικιστικές και λαϊκιστικές παραδόσεις που συνδέουν την λαϊκή κυριαρχία με την εθνική ομοιογένεια.

Και όμως, όπως έχει αποδείξει η ψηφοφορία για το Brexit, στην Ευρώπη, οι Ανατολικοευρωπαίοι μετανάστες παραμένουν και σήμερα ευάλωτοι στα αντι-μεταναστευτικά αισθήματα και την βία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, πολλοί που ψήφισαν για να αποχωρήσει η χώρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται σαν να ψήφιζαν εναντίον των Πολωνών και των Ρουμάνων όσο και εναντίον των προσφύγων από την Συρία. Ο απόηχος της ψηφοφορίας είδε εκατοντάδες εγκλήματα μίσους που κατευθύνθηκαν προς τους μετανάστες, με πολλούς να βάζουν στο στόχαστρο τους Πολωνούς. Σε ένα προάστιο του Λονδίνου, ο Arkadiusz Jóźwik, ένας 41χρονος Πολωνός εργάτης σε εργοστάσιο κρέατος, καθόταν έξω τρώγοντας πίτσα στα τέλη Αυγούστου, όταν δέχθηκε επίθεση και ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από εφήβους. Αν και οι Ανατολικοευρωπαίοι μετανάστες είχαν επιτύχει κάποιο κύρος ως πιο «επιθυμητοί» μετανάστες στην Ευρώπη, η θέση τους παραμένει αδύναμη σε πολλές κοινότητες, και η μετανάστευση δεν είναι σίγουρος δρόμος για μια καλύτερη ζωή.

Ίσως δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι, σε μια άλλη αντήχηση του παρελθόντος, οι κυβερνήσεις της Ανατολικής Ευρώπης έχουν προσπαθήσει να αξιοποιήσουν την ξενοφοβία στην Δύση για να επιζητήσουν παλιννοστούντες. Το τραγούδι των «Τζάκσον 5» με τίτλο I Want You Back έχει γίνει το θέμα μιας ζωηρής καμπάνιας στην Λετονία, για να ενθαρρύνει την επιστροφή των μεταναστών. Στην Πολωνία, η κυβέρνηση συνεχίζει να προωθεί την παλιννόστηση, προσφέροντας βοήθεια για την αποκατάσταση των μεταναστών με στέγαση και απασχόληση, ενώ η Ρουμανία έχει προσπαθήσει να δελεάσει τους επαναπατριζόμενους με υποτροφίες και εκδηλώσεις για εξεύρεση απασχόλησης. Δεν είναι ακόμη σαφές εάν αυτές οι προσπάθειες έχουν κάποιο αποτέλεσμα. Τουλάχιστον, στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο αριθμός των εργαζομένων από την Ανατολική Ευρώπη έχει στην πραγματικότητα αυξηθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την ψηφοφορία Brexit, καθώς πολλά άτομα έχουν επιδιώξει να φτάσουν εκεί πριν να εφαρμοστούν νέοι περιοριστικοί κανονισμοί. Ωστόσο, η μείωση της αξίας της βρετανικής λίρας κάνει την εργασία στο Ηνωμένο Βασίλειο μια λιγότερο ελκυστική επιλογή [4].

Φαίνεται ότι κάθε Μεγάλη Αναχώρηση έρχεται με τις δικές της επιλογές, τις αγωνίες και τις απογοητεύσεις. Τα κράτη κάνουν επιλογές σχετικά με το αν θα καλωσορίσουν τους νεοεισερχόμενους ή θα προχωρήσουν στην δημιουργία νέων εμποδίων, είτε για να ενθαρρύνουν τις αναχωρήσεις είτε τις επιστροφές. Τα άτομα, εν τω μεταξύ, είναι αναγκασμένα να κάνουν πιο επίπονες επιλογές μεταξύ της ώθησης προς τα εμπρός ή της επιστροφής στην πατρίδα. Και η υπόθεση για την παλιννόστηση φαίνεται να καθίσταται ισχυρότερη. Για τους μετανάστες στην Αμερική από τις επτά χώρες που αναφέρονται στο πρόσφατο εκτελεστικό διάταγμα του Τραμπ (και για πολλούς άλλους μετανάστες, επίσης), η προοπτική να παγιδευτούν στις Ηνωμένες Πολιτείες, αδυνατώντας να ταξιδέψουν ή να επισκεφθούν την οικογένειά τους για τον φόβο να μην τους επιτραπεί η επιστροφή στη χώρα, είναι ένα υψηλό τίμημα. Υπάρχουν αναφορές ότι ορισμένοι Μεσανατολίτες μετανάστες στην Ευρώπη επιστρέφουν στην πατρίδα τους ήδη [5], είτε επειδή τους έχουν αρνηθεί το δικαίωμα να παραμείνουν, είτε επειδή βρίσκονται απομονωμένοι και φτωχοί σε ένα εχθρικό περιβάλλον, είτε επειδή απλά νοσταλγούν την πατρίδα τους.

Με την σειρά τους, τα έτη μεταξύ 1989 και 2015 μπορεί τελικά να μείνουν στην ιστορία ως ξεχωριστά στην ιστορία της Δύσης, μια φευγαλέα εποχή αυξανόμενης (αν και αμφισβητούμενης) ολοκλήρωσης και πιο ανοιχτών συνόρων. Αν γίνει έτσι, αξίζει να κρατήσουμε στο μυαλό ένα από τα σημαντικότερα μαθήματα του Ψυχρού Πολέμου: Τα σύνορα τείνουν να διαβρώνουν τις ελευθερίες και στις δύο πλευρές τους.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.