Τα μεταναστευτικά διλήμματα της Ευρώπης | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τα μεταναστευτικά διλήμματα της Ευρώπης

Αναπόφευκτα και ανεπίλυτα
Περίληψη: 

Οι καθιερωμένοι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να αποδείξουν στο ολοένα και πιο σκεπτικιστικό κοινό τους ότι μπορούν να ρυθμίζουν τις μεταναστευτικές κινήσεις και να επιβάλλουν την επιστροφή των αιτούντων άσυλο των οποίων οι αξιώσεις απορρίπτονται μετά από δίκαιους ελέγχους. Οι αποτυχίες τους να πράξουν κατ’ αυτόν τον τρόπο φαίνεται να είναι σημαντικοί παράγοντες στην αυξημένη υποστήριξη των αντικατεστημένων πολιτικών κινημάτων που ισχυρίζονται ότι είναι τα μόνα κόμματα που επιθυμούν να διαχειριστούν αποτελεσματικά τη μετανάστευση.

Ο MICHAEL S. TEITELBAUM είναι ανώτερος ερευνητικός συνεργάτης στο Πρόγραμμα Εργασίας και Εργασιακής Ζωής της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ και πρώην επίτροπος, αντιπρόεδρος και εκτελεστικός πρόεδρος της Επιτροπής Μεταναστευτικών Μεταρρυθμίσεων των ΗΠΑ.

Στα 60 χρόνια από την δημιουργία αυτού που είναι η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση, οι προσδοκίες των ιδρυτών της έχουν ως επί το πλείστον επιτευχθεί. Δεν υπήρξαν συμφορές παρόμοιες με τις καταστροφικές βιαιοπραγίες και τις πολιτικές καταρρεύσεις του πρώτου μισού του 20ου αιώνα στην ΕΕ, η οποία αντ’ αυτού απολάμβανε δεκαετίες σταθερότητας και ευημερίας.

Ωστόσο, από την αρχή του αιώνα, τα προβλήματα της Ένωσης αυξάνονται [1]: Υποτονική γενική οικονομική ανάπτυξη συνοδευόμενη από βαθιές υφέσεις και υψηλή ανεργία σε ορισμένα κράτη μέλη˙ αστάθειες στο ευρώ˙ και αυξανόμενη κριτική για τα φερόμενα ως δημοκρατικά ελλείμματα των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Αυτές και άλλες προκλήσεις έχουν προκαλέσει άνοδο στις αντι-ευρωπαϊκές δυνάμεις σε ολόκληρη την ήπειρο, εκθέτοντας την σύγκρουση μεταξύ των ελπίδων πολλών Ευρωπαίων για βαθύτερη ολοκλήρωση και των προσδοκιών πολλών άλλων προς την εθνική ταυτότητα, την κυριαρχία και την ανεξαρτησία.

07052017-1.jpg

Σε ένα αυτοσχέδιο κέντρο για πρόσφυγες και μετανάστες κοντά στην Ιδομένη, τον Απρίλιο του 2016. STOYAN NENOV / REUTERS
---------------------------------------------

Στις αρχές του 2015, καθώς προέκυψε η ευρωπαϊκή μεταναστευτική κρίση [2], οι περισσότεροι ηγέτες της ΕΕ δεν κατόρθωσαν να καταλάβουν το πώς οι απαντήσεις τους θα προστίθεντο στα υπάρχοντα προβλήματα της Ένωσης. Λίγοι προέβλεπαν ότι οι φράκτες από αγκαθωτό συρματόπλεγμα θα επανεμφανιστούν στα εσωτερικά σύνορα της Ευρώπης˙ ότι το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) θα επωφεληθεί από τις χαοτικές ροές προσφύγων για να στείλει ορισμένους από τους μαχητές του στην Ευρώπη˙ ότι θα προκύψουν πολωτικές πολιτιστικές συγκρούσεις από επεισόδια όπως οι μαζικές σεξουαλικές επιθέσεις στις γερμανικές πόλεις που διαπράχθηκαν τον Δεκέμβριο του 2015˙ ή ότι η κύρια αιτία της βρετανικής ψήφου του 2016 για έξοδο από την ΕΕ [3] θα αποδειχθεί ότι ήταν τα μεταναστευτικά δικαιώματα της Ένωσης για τους μη Βρετανούς υπηκόους. Η μετανάστευση και οι πολιτικές που χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπισή της έχουν διευρύνει τις ρωγμές που πλήττουν το ευρωπαϊκό σχέδιο.

Λιγότεροι πρόσφυγες και μετανάστες φθάνουν σήμερα στην Ευρώπη από ό, τι το 2015, αλλά η πιθανότητα για άλλο ένα κύμα παραμένει υψηλή. Θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο εάν ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας ενταθεί, εάν η συμφωνία που συνήψαν πέρυσι η ΕΕ και η Τουρκία για τον περιορισμό της μετανάστευσης καταρρεύσει ή εάν επιδεινωθούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ταραγμένα κράτη όπως η Λιβύη, το Σουδάν, η Σομαλία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι οι ηθικές και πολιτικές προκλήσεις που θέτει η μεταναστευτική κρίση δεν έχουν επιλυθεί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται νέες στρατηγικές για την προστασία των προσφύγων και για να διαβεβαιώσει τους σκεπτικιστές ψηφοφόρους ότι οι μεταναστευτικές πολιτικές και οι πολιτικές ένταξης είναι αποτελεσματικές.

ΑΠΟΤΥΧΙΕΣ ΠΡΟΝΟΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Η ελκυστικότητα της ΕΕ ως προορισμού των διεθνών μεταναστών οφείλεται εν μέρει στην επιτυχία της. Καθώς η Ευρώπη έγινε πιο σταθερή και ευημερούσα τις δεκαετίες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι οικονομικές και πολιτικές ανισότητες μεταξύ της ηπείρου και των περιφερειών γύρω της αυξήθηκαν, δημιουργώντας μια ανισορροπία που περιείχε τεράστια πιθανότητα μετανάστευσης. Αυτή η λανθάνουσα δύναμη ενεργοποιήθηκε στα χρόνια μετά την Αραβική Άνοιξη του 2011, καθώς τα κράτη της γειτονιάς της Ευρώπης, όπως η Συρία και η Λιβύη, περιέπεσαν σε αταξία και εμφύλιο πόλεμο. Η αυξανόμενη πολιτική αναταραχή σε αυτές και σε άλλες χώρες κινητοποίησε μεγάλο αριθμό πολιτών στο να διαφύγουν και διευκόλυναν τα λαθρεμπορικά δίκτυα να στέλνουν μεγάλο αριθμό μεταναστών προς την Ευρώπη.

Το 2015, δεκάδες χιλιάδες άτομα κάθε μήνα πλήρωναν λαθροδιακινητές για να τους μεταφέρουν στις μεσογειακές ακτές της Τουρκίας, της Λιβύης και της Τυνησίας και από εκεί δια θαλάσσης προς την επικράτεια της ΕΕ στην κοντινή Ιταλία και την Ελλάδα. Οι περισσότεροι από αυτούς επωφελήθηκαν από τα ανοιχτά εσωτερικά σύνορα της ΕΕ για να προχωρήσουν προς τα πλουσιότερα κράτη της βόρειας Ευρώπης.

17052017-2.jpg

Πρόσφυγες και μετανάστες σε αυτοσχέδια κατασκήνωση στον Πειραιά, τον Απρίλιο του 2016. ALKIS KONSTANTINIDIS / REUTERS
--------------------------------------------

Οι Ευρωπαίοι ήταν εύλογα συγκλονισμένοι από τις εικόνες των δεινών και των θανάτων που παρήγαγαν αυτά τα ταξίδια, οι οποίες διαδόθηκαν ευρέως στα μέσα μαζικής ενημέρωσης: Μη αξιόπλοα και υπερφορτωμένα σκάφη που ανατρέπονται ή βυθίζονται˙ πτώματα που ξεβράζονται στις παραλίες˙ χιλιάδες ταλαιπωρημένοι σε ευρωπαϊκούς σιδηροδρομικούς σταθμούς και σε σύνορα ή πεζοπορούντες μαζικά κατά μήκος των οδών και μέσω αγρών. Καθώς ο αριθμός των Σύρων που κατέφθαναν με τα λαθρεμπορικά ή πνίγονταν στην θάλασσα άρχισε να αυξάνεται έντονα, οι κυβερνήσεις άρχισαν να αναλαμβάνουν δράση. Τον Αύγουστο του 2015, Γερμανοί αξιωματούχοι ανακοίνωσαν ότι το Βερολίνο θα επέτρεπε σε όλους τους Σύρους πολίτες να υποβάλλουν αίτηση ασύλου στα σύνορα της Γερμανίας, ανεξάρτητα από το πώς είχαν φθάσει εκεί. Η απόφαση ανέστειλε ουσιαστικά την ευρωπαϊκή Σύμβαση του Δουβλίνου του 1997, η οποία απαιτεί από τους αιτούντες άσυλο να υποβάλλουν τις απαιτήσεις τους στο κράτος της ΕΕ που φτάνουν πρώτα. Η γερμανική κυβέρνηση προφανώς ήλπιζε ότι θα ηγηθεί σε μια πανευρωπαϊκή απάντηση στην κρίση, σύμφωνα με την οποία άλλα κράτη θα επανεγκαθιστούσαν Σύρους όπως είχε υποσχεθεί το Βερολίνο. Η Σουηδία ακολούθησε την Γερμανία, αλλά οι περισσότερες άλλες χώρες δίστασαν.