Το διπλωματικό αδιέξοδο Τουρκίας-ΕΕ

Καθώς η Τουρκία απομακρύνεται από την δημοκρατική διακυβέρνηση, η ΕΕ έχει σκληρύνει την δημόσια στάση της για να αποφύγει να φανεί ότι υποστηρίζει ενεργά ένα αυταρχικό καθεστώς. Ταυτόχρονα, δεν μπορεί να διακινδυνεύσει να προβεί σε οποιεσδήποτε επακόλουθες ενέργειες εναντίον της Τουρκίας, από τον φόβο μήπως ο Ερντογάν πραγματοποιήσει την απειλή του να «ανοίξει τις συνοριακές πύλες» [6]. Το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου παρέχει το τέλειο μέσο για την επίτευξη των στόχων της ΕΕ: Μια επίπληξη της τουρκικής κυβέρνησης ώστε να τονιστεί η συνεχιζόμενη σταθερή προσήλωση της ΕΕ στις δημοκρατικές αρχές, με μηδενική αποτελεσματική ισχύ να αλλάξει το status quo. Ακόμα και η συζήτηση [7] που περιβάλλει την έγκριση του ψηφίσματος κατέστησε σαφές ότι η ΕΕ γνωρίζει πολύ καλά ότι «η Δύση χρειάζεται την Τουρκία» [8], όπως δήλωσε ο Ερντογάν ως απάντηση στο προηγούμενο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2016. Ο Matti Maasikas, ασκών την προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, σημείωσε ότι η Τουρκία είναι «βασικός εταίρος της ΕΕ» σε τομείς όπως η αντιτρομοκρατία, η ενέργεια και το εμπόριο. Ο Victor Bostinaru, αντιπρόεδρος της ομάδας του ευρωκοινοβουλίου «Προοδευτική Συμμαχία Σοσιαλιστών και Δημοκρατών», δήλωσε ότι «δεν είναι καιρός να εγκαταλείψουμε την Τουρκία. Είναι η στιγμή που η κριτική πρέπει να είναι ισχυρή όταν είναι απαραίτητο, και, όταν πρέπει, να διατηρηθεί ένας εποικοδομητικός, ανοιχτός και ρεαλιστικός διάλογος». Πρόσθεσε ότι η Τουρκία και η ΕΕ θα πρέπει «να συνεχίσουν την συνεργασία τους σε πολύ σημαντικούς τομείς ... όπου η Τουρκία μπορεί να διαδραματίσει θετικό ρόλο».

Παρά τη σαφή επιθυμία της ΕΕ να διατηρήσει στενή συνεργασία με την Τουρκία σε διάφορους τομείς πολιτικής, οι σχέσεις εξακολουθούν να υποβαθμίζονται. Η κλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ Γερμανίας και Τουρκίας υπογραμμίζει την αυξανόμενη σύγκρουση που απορρέει από την δημοκρατική διολίσθηση της Τουρκίας. Πρόσφατες συλλήψεις Γερμανών δημοσιογράφων και ακτιβιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων οδήγησαν την γερμανική κυβέρνηση να προειδοποιήσει τους πολίτες της να μην ταξιδεύουν στην Τουρκία, ενθάρρυνε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να σταματήσει τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας και περιόρισε την ενταξιακή βοήθεια της ΕΕ. Όπως και με το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η αντίδραση της Γερμανίας σταμάτησε πριν διακηρύξει την διακοπή της συνεργασίας ΕΕ-Τουρκίας, αλλά οι πιέσεις που θα προκύψουν από τις επικείμενες εκλογές ενδέχεται να αλλάξουν αυτή την δυναμική εάν ο Ερντογάν συνεχίσει να πιέζει τα όρια με την Γερμανία, την ΕΕ, και την εγχώρια αντιπολίτευσή του.

ΕΝΑΣ ΒΟΛΙΚΟΣ ΚΑΚΟΣ

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι όσο κι αν μπορεί να είναι άσφαιρη μια απειλή όπως το πιο πρόσφατο ευρωπαϊκό ψήφισμα, ισχύει επίσης η περίπτωση ότι η Τουρκία, και ιδιαίτερα ο Ερντογάν, χρειάζεται την ΕΕ, αν και περισσότερο ως βολικό αντίπαλο παρά ως σύμμαχο. Από την άποψη της αυτοσυντήρησης και της επιβίωσης του καθεστώτος, ο Ερντογάν χρειάζεται όλο και περισσότερο έναν εξωτερικό κακό έναντι του οποίου να μπορεί να αποδείξει την δύναμή του. Καθώς οι εγχώριες πολιτικές πιέσεις έχουν αυξηθεί έναντί του, ο χώρος της εξωτερικής πολιτικής έχει γίνει ένα δεκανίκι για την σταθεροποίηση του καθεστώτος [9] και την συντήρηση της δημοφιλίας τόσο της δικής του όσο και της κυβέρνησής του. Με το πέρασμα του πρόσφατου ψηφίσματος, η ΕΕ εκπληρώνει ακριβώς τον ρόλο που χρειάζεται.

Ο Ερντογάν έχει χρησιμοποιήσει την ΕΕ ως ρητορικό σάκο του μποξ για κάποιο χρονικό διάστημα. Από το 2007, η απόφαση μεμονωμένων κρατών-μελών να εμποδίσουν τα κεφάλαια προσχώρησης, η άρνησή τους να αποδεσμεύσουν τους πόρους που έχουν διατεθεί στο πλαίσιο των προγραμματισμένων ενταξιακών εταιρικών σχέσεων, και η γενική αποτυχία της ΕΕ να επιβραβεύσει την Τουρκία επειδή ανέλαβε την πρωτοβουλία να ακολουθήσει μια στάση υπέρ μιας λύσης για την Κύπρο, όλα έδωσαν επαρκή κίνητρα για να απεμπλακεί ο Ερντογάν από την διαδικασία προσχώρησης. Πράγματι, αυτές οι ενέργειες συνέβαλαν στην ενίσχυση του δημόσιου ισχυρισμού του Ερντογάν ότι η ΕΕ είναι αντι-μουσουλμανική και όχι σοβαρή στην προσπάθειά της για την ένταξη στην Τουρκία. Καθώς η εγχώρια δημοτικότητα της ένταξης στην ΕΕ μειώθηκε ως αντίδραση σε αυτήν την ερμηνεία, η ενεργητική επιδίωξή της έπαψε να είναι πολιτικά προσοδοφόρα. Παρ' όλα αυτά, η απλή απόσυρση από την διαδικασία προσχώρησης δεν είναι προς το συμφέρον του Ερντογάν.

Από το 2012, η εγχώρια στάση του Ερντογάν ως ηγέτη απειλείται σε πολλά μέτωπα, κυρίως λόγω της διαμάχης μεταξύ του ιδίου και του κινήματος Gulen, υπό την ηγεσία του Fethullah Gulen, του Τούρκου μελετητή του Ισλάμ που ζει στην Πενσυλβανία των ΗΠΑ. Μέχρι πρόσφατα, οι γκιουλενιστές αποτελούσαν αναπόσπαστο σύμμαχο του κυβερνώντος συνασπισμού του Ερντογάν. Λόγω θεμελιωδών ιδεολογικών διαφορών και της αδυναμίας διαμοιρασμού της εξουσίας, η συμμαχία μεταξύ των δύο πολιτικά ισχυρών ανδρών κατέρρευσε στις αρχές του 2010. Οι πιστοί στον Γκιουλέν έχουν πραγματοποιήσει αρκετές προσπάθειες για να ανατρέψουν τον Ερντογάν από αρχηγό της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένων των ερευνών για διαφθορά εναντίον του Ερντογάν, της οικογένειάς του και βασικών υπουργών του κυβερνώντος κόμματός του. Αυτές οι προσπάθειες κορυφώθηκαν με το απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου του 2016.