Η κρίση στο Κονγκό επιδεινώνεται | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η κρίση στο Κονγκό επιδεινώνεται

Ποιά είναι η απειλή που θέτει στην ασφάλεια της Δύσης

Μέσα στις τελευταίες δύο δεκαετίες, συγκρούσεις [3] μαστίζουν την ανατολική περιοχή της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, με αποτέλεσμα 5,4 εκατομμύρια θανάτους, αχαλίνωτη διαφθορά και ένα από τα υψηλότερα ποσοστά σεξουαλικής βίας στον κόσμο. Η αστάθεια έχει ήδη εξαπλωθεί πέρα από τα ανατολικά, καθώς μια συνταγματική και εκλογική κρίση ωθεί την εύθραυστη κατάσταση προς μια μεγαλύτερη σύγκρουση, και τώρα απειλεί να αποσταθεροποιήσει μια πλούσια σε ορυκτά περιοχή γνωστή ως Katanga.

19102017-4.jpg

Υποστηρικτές της αντιπολίτευσης στο Κονγκό φωνάζουν συνθήματα σε πορεία για να πιέσουν τον πρόεδρο του Κονγκό, Joseph Kabila, να παραιτηθεί, στις 19 Σεπτεμβρίου 2016. KENNY KATOMBE / REUTERS
---------------------------------------------------------------------------

Η Katanga διαθέτει το 50-60% των παγκόσμιων αποθεμάτων κοβαλτίου, αντιπροσωπεύοντας τη μεγαλύτερη παγκόσμια προσφορά του ορυκτού, καθώς και σημαντικές ποσότητες χαλκού, και μια σύγκρουση εκεί θα επηρέαζε σοβαρά την αμερικανική και την ευρωπαϊκή εθνική ασφάλεια. Το Πεντάγωνο αναγνωρίζει το κοβάλτιο και τον χαλκό ως «στρατηγικά και κρίσιμα ορυκτά» για την παραγωγή στρατιωτικών αεροσκαφών, συστημάτων καθοδήγησης πυραύλων και άλλου υλικού. Σύμφωνα με το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ, το κοβάλτιο είναι ένα κρίσιμο υλικό επειδή χρησιμοποιείται ως υπερκράμα σε στρατιωτικές και εμπορικές μηχανές αεριοπροώθησης [τζετ] και είναι πολύ δύσκολο να υποκατασταθεί λόγω της πολύ υψηλής αντοχής του στην θερμότητα. Από το 2014, το 16% του παγκόσμιου κοβαλτίου χρησιμοποιήθηκε σε υπερκράματα, το 5% χρησιμοποιήθηκε σε μαγνήτες και το 42% χρησιμοποιήθηκε σε μπαταρίες, εκ των οποίων όλα είναι απαραίτητα τόσο για στρατιωτικό εξοπλισμό όσο και για υβριδικά και ηλεκτρικά αυτοκίνητα, εμπορικά αεροπλάνα, και ηλεκτρονικά είδη ευρείας κατανάλωσης. Η παγκόσμια εμπορική ζήτηση για κοβάλτιο αυξάνεται επίσης σημαντικά, ιδιαίτερα για την κατασκευή μπαταριών σε υβριδικά και ηλεκτρικά αυτοκίνητα καθώς και για μια σειρά ηλεκτρονικών προϊόντων. Ομοίως, ο χαλκός, για το οποίο η Εθνική Ένωση Μεταλλείων [των ΗΠΑ] λέει ότι είναι το δεύτερο πιο χρησιμοποιούμενο ορυκτό από το Υπουργείο Άμυνας κατά βάρος, εξορύσσεται επίσης στο Κονγκό. Μπορεί να βρεθεί σε πλοία του πολεμικού ναυτικού και της ακτοφυλακής και σε πολεμικά αεροπλάνα καθώς και σε στρατιωτικούς και εμπορικούς κινητήρες και μηχανές όλων των μεγεθών.

Σε περίπτωση αποσταθεροποίησης της Katanga, οι αμυντικές βιομηχανίες των ΗΠΑ και της Ευρώπης θα αποκοπούν από την πρόσβαση σε αυτά τα κρίσιμα υλικά, τα περισσότερα από τα οποία μεταφέρονται από την Katanga μέσω μιας κεντρικής οδού. Αυτός ο μακρύς δρόμος θα μπορούσε γρήγορα να αποκοπεί λόγω επιθέσεων σε οχήματα ή ακόμα και από διαδηλώσεις, διακόπτοντας τις μεγάλες προμήθειες κοβαλτίου για τους στρατούς της Αμερικής και της Ευρώπης, για τους κατασκευαστές αυτοκινήτων και τις εταιρείες τεχνολογίας. Όπως είπε ένα στέλεχος σε μια μεταλλευτική εταιρεία που δραστηριοποιείται στο Κονγκό, «ο δρόμος από τα ορυχεία στο Kolwezi έως την Kasumbalesa [στα σύνορα της Ζάμπια] είναι το πιο ευάλωτο σημείο. Είναι πολύ μακρύς για να προστατευθεί πλήρως, οπότε κάποιος θα μπορούσε να τον παγιδεύσει σε διαφορετικά μέρη σε διαφορετικές μέρες, και τα στρατεύματα θα απλώνονταν πάρα πολύ [για να τον προστατεύσουν]. Αυτό θα διαταράξει πραγματικά το εμπόριο, επειδή οι επιχειρήσεις εξόρυξης θα πρέπει απλώς να σταματήσουν τα φορτηγά. Και ο εμπρησμός φορτηγών στο Κονγκό συμβαίνει όντως συχνά».

Ένα πρώην στέλεχος εξόρυξης μας είπε ότι υπήρχαν άλλα ορυχεία, αλλά το Κολβέζι ήταν το κύριο. «Φυσικά, η κυβέρνηση του Κονγκό θα επιλαμβανόταν τόσο σκληρά όσο είναι ανθρωπίνως δυνατό για να προστατεύσει αυτόν τον δρόμο», είπε. «Αλλά θα σταματήσει για κάποιο διάστημα τις ροές των ορυκτών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό θα είχε σημαντικό αντίκτυπο στην τιμή του κοβαλτίου».

Μια τέτοια κρίση κοβαλτίου σημειώθηκε το 1978 κατά την διάρκεια της εξέγερσης της Shaba [στμ: σήμερα ονομάζεται Katanga], όταν υποστηριζόμενοι από το εξωτερικό χωρικοί Κατανγκέζοι κατέλαβαν την πρωτεύουσα του χαλκού και του κοβαλτίου, Kolwezi. Η τιμή του κοβαλτίου τριπλασιάστηκε σε λίγους μήνες. Η Γαλλία και το Βέλγιο παρενέβησαν με αεροπορικές μεταφορές κοβαλτίου από την περιοχή με μεγάλο κόστος και οι [εμπορικές] επιχειρήσεις πανικοβλήθηκαν. Η Katanga έχει επίσης ιστορία αποσχιστικών αγώνων και ο δημοφιλής, εξόριστος, υπερβολικά πλούσιος πρώην κυβερνήτης, Moise Katumbi, έχει στοχευθεί από τον πρόεδρο του Κονγκό, Joseph Kabila [4], και καταδικάστηκε ερήμην με πολιτικά κατασκευασμένες κατηγορίες. Οι εντάσεις και η δυσαρέσκεια με το καθεστώς αυξάνονται. Ένοπλες ομάδες, όπως οι Kamuina Nsapu και Bundu dia Kongo, εμφανίζονται σε διάφορες περιοχές της χώρας. Η πιο θανατηφόρα σύγκρουση στο Κονγκό την στιγμή αυτή -στην κεντρική περιοχή του Kasai- ξέσπασε εν μια νυκτί με ελάχιστη προειδοποίηση, εκτοπίζοντας περίπου 1,4 εκατομμύρια ανθρώπους πέρσι, και εντάσεις και συγκρούσεις σε άλλες περιοχές όπως η Tanganyika, η Fizi και η Petit Nord του Βόρειο Κίβου, έχουν κλιμακωθεί. Αυξανόμενος αριθμός ακτιβιστών υπέρ της δημοκρατίας αντιστέκονται και είναι πρόθυμοι ακόμη και να πεθάνουν για να απαλλάξουν την χώρα από την κλεπτοκρατία. Μια νέα σύγκρουση σε μια άλλη επαρχία της Katanga, την Ταγγανίκα, έχει ήδη στείλει δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες στην Ζάμπια τους τελευταίους μήνες. Αυτό είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου γιατί εάν η κυβέρνηση συνεχίσει να εμποδίζει μια αξιόπιστη δημοκρατική μετάβαση, η αστάθεια είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα εξαπλωθεί.

Στην ρίζα του προβλήματος είναι το γεγονός ότι εδώ και δεκαετίες, οι ηγέτες στο Κονγκό δεν βίωσαν σχεδόν καθόλου συνέπειες για την καταλήστευση του εξαιρετικού φυσικού πλούτου της χώρας, διαπράττοντας θανατηφόρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και καταστρέφοντας κυβερνητικά θεσμικά όργανα στην διαδικασία. Εκτιμάται ότι η οικογένεια του προέδρου Joseph Kabila κατέχει 80 εταιρείες. Επιπλέον, μέχρι και 4 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως έχουν λείψει ή έχουν κλαπεί από τα δημόσια ταμεία λόγω της χειραγώγησης των συμβάσεων εξόρυξης, των προϋπολογισμών και των περιουσιακών στοιχείων του κράτους.

Ο Καμπιλά παραμένει ατιμώρητος επειδή αρνήθηκε να εφαρμόσει τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που υποσχέθηκε τον Δεκέμβριο του 2016, όταν το κυβερνών κόμμα του και η αντιπολίτευση υπέγραψαν συμφωνία για διεξαγωγή εκλογών το επόμενο έτος. Αν είχε τεθεί σε εφαρμογή, η συμφωνία θα είχε προετοιμάσει το έδαφος για την πρώτη ειρηνική δημοκρατική μετάβαση της χώρας. Οι όροι απαιτούσαν από την κυβέρνηση Καμπιλά να διεξαγάγει εκλογές κάποια στιγμή μέσα στο 2017 και από τον Kabila να μην κατέβει στις εκλογές. Το κόμμα του και η αντιπολίτευση θα όριζαν ένα μεταβατικό εποπτικό συμβούλιο που θα διεύθυνε την κυβέρνηση μέχρι να διεξαχθούν οι εκλογές. Επιπλέον, το καθεστώς του θα σταματούσε να μπλοκάρει μέσα μαζικής ενημέρωσης και θα απέσυρε τις κατηγορίες εναντίον πολιτικών κρατουμένων και πολιτικών σε εξορία. Η κυβέρνηση δεν ολοκλήρωσε την εγγραφή των ψηφοφόρων [σε εκλογικούς καταλόγους], και απλώς ανακοίνωσε ότι οι εκλογές δεν μπορούν να διεξαχθούν μέχρι τον Απρίλιο του 2019, προκαλώντας περαιτέρω εκνευρισμό στην αντιπολίτευση και την κοινωνία των πολιτών. Ο Καμπιλά αρνήθηκε να επιβεβαιώσει αν θα αποσυρθεί από τις εκλογές, και προειδοποιητικά σημάδια δείχνουν ότι μπορεί να διοργανώσει δημοψήφισμα για να αλλάξει το σύνταγμα έτσι ώστε να μπορέσει να ξανακατέβει [στις εκλογές]. Αντί ενός συναινετικού μεταβατικού οργάνου, η κυβέρνηση διόρισε μονομερώς έναν πρωθυπουργό και ένα συμβούλιο χωρίς να συμβουλευτεί την αντιπολίτευση. Επτά ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί παραμένουν μπλοκαρισμένοι από το να εκπέμπουν, και δεν έχουν αποσυρθεί οι κατασκευασμένες κατηγορίες εναντίον κρατουμένων συνείδησης και μελών της αντιπολίτευσης.

Επιπλέον, το καθεστώς Καμπιλά την έχει γλιτώσει για το ότι διατηρεί στρατιωτικές σχέσεις με την Βόρεια Κορέα. Σε πολλές εκθέσεις, η Ομάδα Εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ για το Κονγκό έχει τεκμηριώσει ότι κατά την τελευταία δεκαετία, η κυβέρνηση του Κονγκό συνεργάστηκε με τους βορειοκορεάτες στρατιωτικούς. Η Πιονγιάνγκ βοήθησε να εκπαιδευτεί και να εξοπλιστεί η προεδρική φρουρά του Καμπιλά μέσω σκοτεινών συμφωνών όπλων και, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ, βορειοκορεατικά όπλα εξακολουθούν να βρίσκονται ανάμεσα σε ένοπλες ομάδες στο ανατολικό Κονγκό. Ο ιστότοπος αμυντικών αναλύσεων Jane's 360 ανέφερε πέρυσι ότι ο στρατός του Κονγκό κατέχει βορειοκορεατικά αντιαεροπορικά όπλα.

Χωρίς την προοπτική να αντιμετωπίσουν οποιεσδήποτε συνέπειες για την κακή συμπεριφορά τους, ο Kabila και οι σύμμαχοί του θα συνεχίσουν να κρατούν την εξουσία και να καθυστερούν τις εκλογές, ενισχύοντας την ανασφάλεια στην περιοχή. Υπάρχει, ωστόσο, ένας μάλλον απλός, άμεσος τρόπος για να χτυπηθούν τα τρωτά σημεία του Kabila και των συνεργατών του. Επειδή κρύβουν το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου τους στο εξωτερικό και χρησιμοποιούν δολάρια ΗΠΑ για το ξέπλυμα χρημάτων μέσω του παγκόσμιου τραπεζικού συστήματος, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα σχετικά νομικά και πολιτικά εργαλεία [5] που έχουν στην διάθεσή τους και που χρησιμοποιούνται σήμερα στην μάχη κατά της τρομοκρατίας, της διάδοσης των πυρηνικών όπλων, της διακίνησης ναρκωτικών και άλλων οργανωμένων εγκλημάτων. Αυτά τα εργαλεία ακολουθούν τα ίχνη του χρήματος, αποκλείουν τους παραβάτες από το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και τους εκθέτουν στην ποινική δικαιοσύνη και στην κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων. Ωστόσο, η Ουάσινγκτον και οι σύμμαχοί της χρησιμοποιούν σπάνια αυτά τα εργαλεία για να αντιμετωπίσουν την μεγάλη διαφθορά, τις πειρατικές εκλογές και τις μαζικές φρικαλεότητες σε μέρη όπως το Κονγκό, επειδή θεωρείται ότι έχουν μικρή στρατηγική σημασία.

Οι απειλές που προκαλούν οι ηγέτες του Κονγκό και οι διεθνείς συνεργάτες τους μπορούν να αντιμετωπιστούν εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη χρησιμοποιήσουν τα ισχυρότερα εργαλεία που διαθέτουν: Επιβάλλοντας επιθετικά κυρώσεις υψηλού επιπέδου στον Kabila, την επιχειρηματική αυτοκρατορία της οικογένειάς του και τους εμπορικούς συνεργάτες του ενώ θα διασφαλίζουν ότι οι τράπεζες εφαρμόζουν ενεργά τα σχετικά μέτρα κατά του ξεπλύματος χρημάτων. Η πρόσφατη συμβουλή του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ σε τράπεζες στο Νότιο Σουδάν -η οποία [συμβουλή] προειδοποίησε για ενδεχόμενο ξέπλυμα χρημάτων- σε συνδυασμό με το περιορισμένο αλλά ισχυρό δίκτυο κυρώσεων, αποτελεί καλό παράδειγμα του τρόπου εφαρμογής αυτών των εργαλείων στο Κονγκό. Η υπόθεση του Νότιου Σουδάν αντιπροσωπεύει την πρώτη φορά που οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να χρησιμοποιούν την πλήρη εξουσία που διαθέτουν σε σχέση με τα εργαλεία που συνεπάγονται οικονομική πίεση. Επιβάλλοντας κυρώσεις σε άτομα και τις συνδεδεμένες εταιρείες τους ενώ ειδοποιούν τις τράπεζες ότι υπάρχουν ύποπτες οικονομικές δραστηριότητες, οι Ηνωμένες Πολιτείες απηύθυναν σε αξιωματούχους του Νοτίου Σουδάν μια πιο σοβαρή προειδοποίηση ότι έχουν τελειώσει οι ημέρες της πλήρους ατιμωρησίας για τα οικονομικά εγκλήματα και τα εγκλήματα επί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Οι αξιωματούχοι της επιβολής του νόμου και οι ρυθμιστικοί αξιωματούχοι στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε όλο τον κόσμο μπορούν να κυνηγήσουν την λεηλατημένη εθνική περιουσία του Κονγκό, η οποία έχει κρυφτεί σε διεθνείς τράπεζες, ακίνητα και εταιρίες κελύφη. Αυτός ο αποδεδειγμένος συνδυασμός οικονομικής πίεσης -μέσω στοχοθετημένων κυρώσεων και μέτρων κατά του ξεπλύματος χρήματος- μπορεί να βοηθήσει στην αλλαγή των υπολογισμών κόστους-οφέλους αυτών των ηγετών και των εμπορικών τους συνεργατών από την μαζική βία και διαφθορά προς μια σταθερή και δημοκρατική μετάβαση. Μια τέτοια προσέγγιση θα έδινε την υπόσχεση όχι μόνο της αποτροπής μεγαλύτερων βασάνων στο Κονγκό, αλλά και να διασφαλίσει πιο έντονα τα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Σπάνια η ενεργοποίηση ενός τέτοιου διπλωματικού ελιγμού παρουσιάζεται με τόσο μικρό κόστος.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/democratic-republic-congo/2017-1...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.enoughproject.org/
[2] http://www.thesentry.org/
[3] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/2011-01-01/consumi...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/democratic-republic-congo/2016-0...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/central-africa/2016-12-15/new-to...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition