Ο νέος τιμονιέρης της Κίνας

Όταν ο Deng Xiaoping άνοιξε την Κίνα στον κόσμο την δεκαετία του '80, η εμπνέουσα δέος οικονομική ανάπτυξη που εξαπέλυσε τον καθαγίασε τόσο στο Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα όσο και στην ιστορία της χώρας. Ωστόσο, οι τέσσερις δεκαετίες αξιοσημείωτης ανάπτυξης τελικά επιβραδύνθηκαν, επιβαρυμένες από την αχαλίνωτη διαφθορά, την διαδεδομένη οργή για την περιβαλλοντική ρύπανση και ένα κοινωνικό ιστό τραυματισμένο από το άγχος της καπιταλιστικής ζωής. Ήταν μόνο θέμα χρόνου να έρθει ένας ηγέτης για να αμφισβητήσει την τεράστια κληρονομιά του Ντενγκ.

Ο Κινέζος πρόεδρος, Xi Jinping, (πρώτη σειρά, στο κέντρο) και συνάδελφοί του αντιπρόσωποι σε στάση προσοχής για τον εθνικό ύμνο κατά το κλείσιμο του 19ου Εθνικού Συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας στη Μεγάλη Αίθουσα του Λαού, στο Πεκίνο, στις 24 Οκτωβρίου 2017. THOMAS PETER / REUTERS
------------------------------------------------------------

Στο 19ο Συνέδριο του Κόμματος της Κίνας την περασμένη εβδομάδα, ο αμφισβητίας ήταν εκεί. Ο πρόεδρος Xi Jinping πάκτωσε την κυριαρχία του ως πυρήνας του κόμματος και ως ο ισχυρότερος Κινέζος ηγέτης από την εποχή του Deng -ή ακόμα και του προέδρου Mao Zedong. Το Εθνικό Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος ενέκρινε ομόφωνα μια τροποποίηση στο Σύνταγμα του Κομμουνιστικού Κόμματος, τον de facto ανώτατο νόμο στην χώρα, για να συμπεριλάβει την «Την Σκέψη του Xi Jinping για τον Σοσιαλισμό με Κινέζικα Χαρακτηριστικά για μια Νέα Εποχή» ως οδηγό για κομματική δράση. Κάθε υπέρτατος ηγέτης της Κίνας έχει συνεισφέρει στην ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος κατοχυρωμένη με τον ίδιο τρόπο, αλλά η μόνη άλλη χρήση της [λέξης] «σκέψη» αποδιδόταν στον Μάο. Ο Ντενγκ είχε μόνο μια «θεωρία», όπως και ο διάδοχός του, Ζιάνγκ Ζεμίν, και ο αναποτελεσματικός Χου Τζιντάο είχε υποβαθμιστεί στην «άποψη».

Αυτό που ώθησε την άνοδο του Xi στην εξουσία ως έναν «lingxiu», δηλαδή σοφό και μεγάλο ηγέτη, ήταν τόσο το πολιτικό του υπόβαθρο όσο και η συγκυρία. Το αίσθημα κατά της διαφθοράς είχε φτάσει σε σημείο βρασμού, και έτσι είχε την εντολή να κυνηγήσει άτομα στο δικό του κόμμα -να απομακρύνει κακούς δρώντες, ναι, αλλά και εκείνους που μπορούν να ελέγξουν την εξουσία του.

Ωστόσο, θα ήταν πολύ απλοϊκό να προτείνουμε ότι η προσωπική φιλοδοξία του Xi είναι το κύριο κίνητρό του για την εδραίωση της εξουσίας [του]. Το όραμα που έχει για το μέλλον της Κίνας περιλαμβάνει υψηλότερους στόχους. Σύμφωνα με μια έκθεση που εκδόθηκε κατά την έναρξη του 19ου Συνεδρίου, τα βασικά στοιχεία των σημερινών προοπτικών της πολιτικής της Κίνας είναι να «οικοδομήσουμε μια μετρίως ευημερούσα κοινωνία από κάθε άποψη, να αγωνιστούμε για τη μεγάλη επιτυχία του σοσιαλισμού με κινεζικά χαρακτηριστικά για μια νέα εποχή, να υλοποιήσουμε το κινεζικό όνειρο της εθνικής ανανέωσης, και να δούμε ότι οι άνθρωποί μας πραγματοποιούν τις προσδοκίες τους για μια καλύτερη ζωή». Αν και ο Xi έχει επιδιώξει σε κάποιο βαθμό το καθένα από αυτά στα τελευταία πέντε χρόνια, είναι η πρώτη φορά που παρουσιάστηκαν επίσημα και με έναν ολιστικό τρόπο.

Στην πράξη, μια «μετρίως ευημερούσα κοινωνία» περιλαμβάνει την προσεκτική αναζωογόνηση της συνεχώς αναπτυσσόμενης αλλά επισφαλούς οικονομίας της Κίνας. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που ξεκινούν από την απελευθέρωση των λογαριασμών κεφαλαίου της χώρας μέχρι την καθιέρωση πιο ελεύθερου ανταγωνισμού στην αγορά, έχουν επιχειρηθεί από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, αλλά δεν έγιναν πραγματικά κρίσιμες μέχρι να βουτήξει ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ κάτω από το 7% το 2015, για πρώτη φορά από το 2009. Ωστόσο, η χώρα παραμένει γενικά επιφυλακτική όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις και ακολουθεί μια σταδιακή προσέγγιση. Η σημερινή κορυφαία προτεραιότητα είναι η απομόχλευση των επιχειρήσεων και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, καθώς και η μείωση της πλεονάζουσας παραγωγικής ικανότητας σε κλάδους της βαριάς βιομηχανίας. Σε μια διάσκεψη στην Ουάσινγκτον, πριν από το Συνέδριο, ο Zhou Xiaochuan, ο διοικητής της Λαϊκής Τράπεζας της Κίνας, δήλωσε ότι η Επιτροπή Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και Ανάπτυξης της τράπεζας επικεντρώθηκε στη μείωση της σκιώδους τραπεζικής, καθώς και στην αντιμετώπιση των ρυθμιστικών κενών που οδήγησαν μεν σε νέες χρηματοοικονομικές καινοτομίες τα τελευταία χρόνια, αλλά εισήγαγαν επίσης κινδύνους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της Κίνας. Πρέπει να αντιμετωπιστούν τώρα για να αποφευχθούν μελλοντικές [οικονομικές] καταστροφές.

Ένα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο θέμα είναι η μεταρρύθμιση, ή η αναδιάρθρωση, των κρατικών επιχειρήσεων. Η κυβέρνηση δεν επιθυμεί να μειωθούν τα περιουσιακά στοιχεία της, αλλά χρειάζεται απελπισμένα να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα και τον ανταγωνισμό στην αγορά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στο Συνέδριο ο Xi υποσχέθηκε να εργαστεί προς την κατεύθυνση της οικοδόμησης μιας «οικονομίας μικτής ιδιοκτησίας». Ωστόσο, είναι σχεδόν αδύνατο να μεταρρυθμιστούν ταυτόχρονα οι κρατικές επιχειρήσεις και να προχωρήσει προς μια οικονομία μικτής ιδιοκτησίας, ειδικά επειδή το κόμμα δεν μπορεί επαναλάβει την καταστροφή της δεκαετίας του 1990, όταν μαζικές απολύσεις σε κρατικές επιχειρήσεις οδήγησαν σε κοινωνικές αναταραχές που απείλησαν να αποσταθεροποιήσουν το κόμμα. Η λύση φαίνεται να είναι [να γίνει] η αναδιοργάνωση πρώτα, η οποία θα εξακολουθήσει να εκτοπίζει κάποιες θέσεις εργασίας, αλλά όχι τόσο πολλές όσο μια πλήρης ανασύνταξη [της οικονομίας].

Ο Κινέζος πρόεδρος, Xi Jinping, στην Μεγάλη Αίθουσα του Λαού στο Πεκίνο, στις 25 Οκτωβρίου 2017. JASON LEE / REUTERS
-----------------------------------------------------------

Αυτό εγείρει το ερώτημα: Σε ποιο βαθμό οι ξένες επιχειρήσεις επηρεάζουν την επιδίωξη του Xi να καταστήσει την οικονομία πιο ανταγωνιστική; Η Κίνα πάντα ασκούσε κάποιο μέτρο οικονομικού εθνικισμού, αρχικά για να ελέγξει τη μετάβασή της από μια κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία σε μια οικονομία μερικώς καθοδηγούμενη από την αγορά. Τώρα οι προσπάθειές της για την προστασία των συμφερόντων της και τη συμμετοχή της στην διεθνή σκηνή με τους δικούς της όρους είναι περισσότερο μια επίδειξη δύναμης και όχι επιφυλακτικότητας. Ειδικότερα, η Κίνα συνεχίζει να ενθαρρύνει την ανάπτυξη των τεχνολογικών και κατασκευαστικών τομέων της μέσω της μεταφοράς γνώσης και διατηρεί τις αγορές αυτές προστατευμένες από τον πλήρη ξένο ανταγωνισμό ή τις ξένες επενδύσεις. Το «Μεγάλο Τείχος Προστασίας» (Great Firewall) είναι τόσο αδιαπέραστο όσο και σκληρωτικό. Σε άλλους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, ο Xi προσέφερε περισσότερες ευκαιρίες στις ξένες εταιρείες να επενδύσουν και να ανταγωνιστούν. Υποσχέθηκε επίσης μεγαλύτερη απελευθέρωση του τομέα των υπηρεσιών, εξέφρασε την δέσμευσή του για συμφωνίες ελευθέρων συναλλαγών και προχώρησε με πλήρη ταχύτητα στην [Πρωτοβουλία] Ζώνη και Οδός (Belt and Road), ένα φιλόδοξο έργο υποδομών και ανάπτυξης για την σύνδεση της Κίνας με τη νότια Ασία, καθώς και με την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη.

Σχετικά με την «εθνική αναζωογόνηση», ο Xi επιχειρεί να ανακτήσει την κεντρική θέση της Κίνας στην παγκόσμια σκηνή, αλλά ως ένα νέο είδος δύναμης –μια [δύναμη] που είναι παγκοσμιοποιημένη και εθνικιστική. Παρόλο που το Πεκίνο εμμένει στις προστατευτικές πολιτικές του και στην εθνικιστική του προσέγγιση στην ασφάλεια, αναγνωρίζει ότι υπάρχουν πολλοί τομείς παγκόσμιας σημασίας στους οποίους μπορεί να επιδιώξει διεθνή συνεργασία. «Καμία χώρα δεν μπορεί μόνη της να αντιμετωπίσει τις πολλές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα˙ καμία χώρα δεν μπορεί να αντέξει να υποχωρήσει στην αυτοαπομόνωση», δήλωσε ο Χί στο Συνέδριο, αναγνωρίζοντας την αλληλεπικάλυψη των παγκόσμιων και των εγχώριων προβλημάτων που έχουν ιδιαίτερη σημασία για την Κίνα: Κλιματική αλλαγή, τρομοκρατία και ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Προχώρησε ακόμη περισσότερο λέγοντας: «Είναι καιρός να πάρουμε κεντρική θέση στον κόσμο και να συμβάλουμε περισσότερο στην ανθρωπότητα». Μια τέτοια δήλωση αποτελεί μεγάλη απόκλιση από την επανειλημμένη υπόσχεση της Κίνας να ασκεί μη παρεμβατική πολιτική στις υποθέσεις άλλων χωρών.

Μεγάλο μέρος της νέας παγκόσμιας οπτικής της Κίνας οφείλεται στην αυξανόμενη παρουσία της στο εξωτερικό, εξαιτίας των επιθετικά εξωστρεφών ξένων επενδύσεών της. Ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες, αυτά τα κινεζικά περιουσιακά στοιχεία και οι πολίτες πρέπει συχνά να προστατεύονται με πρακτικό τρόπο. Για τον λόγο αυτό, ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός πρέπει να εκσυγχρονίσει και να αναπτύξει τις δυνάμεις του. Ο Xi έθεσε έναν φιλόδοξο στόχο να επιτύχει το πρώτο μέχρι το 2035 και να οικοδομήσει μια κορυφαία στρατιωτική δύναμη μέχρι το 2050. Ωστόσο, είναι επιφυλακτικός για τον ρόλο του στρατού κατά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και άλλων αυταρχικών καθεστώτων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα τελευταία πέντε χρόνια έφερε σταθερά τις ένοπλες δυνάμεις υπό τον έλεγχό του, αρχικά με το να προεδρεύει της Κεντρικής Στρατιωτικής Επιτροπής και στην συνέχεια με το να επιβάλλει ταχύ κύκλο εναλλαγής των κορυφαίων στρατιωτικών θέσεων.

Αυτό μας φέρνει στο πνεύμα του οράματος του Xi, το οποίο κατοχυρώνεται τώρα στο σύνταγμα του κόμματος. Τι σημαίνει ο «σοσιαλισμός με κινεζικά χαρακτηριστικά» να εισέλθει σε μια νέα εποχή; Ένα άρθρο στο [κρατικό πρακτορείο ειδήσεων] Xinhua, που δημοσιεύθηκε την ημέρα μετά την ομιλία του Xi, ρίχνει φως στο τι μπορεί να σημαίνει αυτό:

«Είναι σαφές ότι ο καπιταλισμός είναι εντελώς ακατάλληλος για να μονοπωλήσει την ιδεολογία του κόσμου. [...] Δεν αποτελεί έκπληξη ότι υπάρχει μια αυξανόμενη νοσταλγία για τον σοσιαλισμό στην Δύση. Στον αναπτυσσόμενο κόσμο, η εμπειρία της Κίνας προσφέρει μια νέα επιλογή για την επιτάχυνση της ανάπτυξης, ενώ παράλληλα διατηρεί την ανεξαρτησία τους. Ο εικοστός πρώτος αιώνας είναι πιθανό να δει τον καπιταλισμό να χάνει την ελκυστικότητά του ενώ το σοσιαλιστικό κίνημα, με επικεφαλής την Κίνα, κερδίζει γρήγορα έδαφος».

Δεν έχει υπάρξει πιο ρητή έκκληση για μια παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση από τότε που η Σοβιετική Ένωση ξεκίνησε την αποστολή της να βοηθήσει άλλες χώρες να δημιουργήσουν τις δικές τους κομμουνιστικές κυβερνήσεις. Ακόμη και αν δεν έχει πρόθεση να ξεκινήσει ένα παγκόσμιο κίνημα, η Κίνα φαίνεται ξεκάθαρα ότι αποτελεί την πρωτοπορία του «Δεύτερου τρόπου», ή μια εναλλακτική λύση στην φιλελεύθερη, καπιταλιστική δημοκρατία. Μεγάλο μέρος της παγκόσμιας επιρροής της Κίνας προέρχεται από την καλλιέργεια του αναπτυσσόμενου κόσμου, κάτι που κάνει με το να επενδύει και να παρέχει πολιτική και στρατιωτική βοήθεια χωρίς τις απαιτητικές προϋποθέσεις της Δύσης.

Από αυτή την άποψη, η Κίνα αντιμετωπίζει τώρα ολομέτωπα αυτό που είναι γνωστό ως η «κύρια αντίφαση» στην εκδοχή της για τον μαρξισμό. Όπως δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο Xi, «Αυτό που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι η αντίφαση ανάμεσα στην μη ισορροπημένη και ανεπαρκή ανάπτυξη και τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες του λαού για μια καλύτερη ζωή». Το πιο ισχυρό παράδειγμα αυτού είναι το γεγονός ότι η υπερανάπτυξη οδήγησε σε απειλητική για την υγεία ρύπανση. Άλλα προβλήματα περιλαμβάνουν τις ανεπαρκείς κοινωνικές υπηρεσίες. Όπως έγραφε το άρθρο στο Xinhua, «Το πολύ υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης [είτε] δεν είναι διαθέσιμο είτε [είναι] σε οξεία έλλειψη. Υπάρχουν μεγάλοι κατάλογοι αναμονής στα καλύτερα νοσοκομεία. Τα τουριστικά αξιοθέατα είναι γεμάτα και οι υπηρεσίες δεν έχουν προχωρήσει με τον ίδιο ρυθμό με τις προσδοκίες των ανθρώπων». Αντί να θέσει εξαρχής έναν στόχο για την ανάπτυξη του ΑΕΠ για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, ο Xi αναπροσανατολίζει την χώρα στην βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών και της ποιότητας ζωής.

Το όραμα που έχει χαράξει ο Σι είναι αναμφίβολα φιλόδοξο, αλλά έχει ήδη κάνει τα βήματα για να το υλοποιήσει. Τούτου λεχθέντος, τα μέσα με τα οποία επέλεξε να εξασφαλίσει το ασφαλές πέρασμά του στην ιστορία μπορούν να αποδειχθούν αντιπαραγωγικά. Όταν η νέα Μόνιμη Επιτροπή του Πολιτικού Γραφείου, το κυβερνητικό σώμα της Κίνας, παρουσιάστηκε στο τέλος του Συνεδρίου, οι παρατηρητές της Κίνας συγκλονίστηκαν που δεν είδαν εκεί τον Wang Qishan. Είναι σύμμαχος του Xi και επικεφαλής της προσπάθειας κατά της διαφθοράς. Οξυδερκείς παρατηρητές είχαν μαντέψει ότι ο Guo Wengui, ένας δισεκατομμυριούχος φυγάς που ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες και έχει κερδίσει κάποια φήμη για τις απειλές του να διαρρεύσει μυστικά για τους ισχυρότερους αξιωματούχους της Κίνας, ντρόπιασε πολύ τον Wang μεταδίδοντας στο Twitter κατηγορίες για αχαλίνωτη διαφθορά εναντίον του και εναντίον της οικογένειάς του. Ωστόσο, η απόρριψη του Wang είναι ένα επιχειρησιακό βήμα προς τα πίσω επειδή είχε λειτουργήσει επιτυχώς την εκστρατεία κατά της διαφθοράς και παραμένει ένας από τους πιο ικανούς ηγέτες της Κίνας.

Ωστόσο, κρίνοντας από την σύνθεση της νέας Μόνιμης Επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου, στόχος του Xi ήταν να τοποθετήσει μέλη που δεν θα μπορούσαν ενδεχομένως να αμφισβητήσουν την εξουσία του. Είναι είτε αφοσιωμένοι σύμμαχοι είτε προσωπικότητες που στερούνται σημαντικά την πολιτική του επιρροή. Επίσης, δεν κατάφερε να αναδείξει έναν πιθανό διάδοχο. Με άλλα λόγια, ο Xi εξασφάλισε πλήρη έλεγχο του κόμματος και, κατά συνέπεια, της χώρας. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ένα αφύσικο επίπεδο συγκέντρωσης, χωρίς τους απαιτούμενους ελέγχους για να ενθαρρυνθεί η ανάδυση των καλύτερων ικανοτήτων και ιδεών. Παρόλο που αυτό δεν μπορεί να αποβεί μοιραίο για την ικανότητα του Xi να κυβερνά, είναι σίγουρα δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι μια νέα εποχή του σοσιαλισμού θα μπορούσε να εξελιχθεί σε τέτοιες συνθήκες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, παρά τις προθέσεις του Xi να ξεκινήσει μια νέα εποχή για την Κίνα, είναι πιθανό αυτό το Συνέδριο να προσφέρει τις προϋποθέσεις για ένα νέο είδος αμφισβητία στο μέλλον, ο οποίος θα οδηγήσει την χώρα μέσα από ένα κύμα ελευθέρωσης.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2017-10-30/chinas-new-helm...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition