Γιατί το AfD θα μπορούσε να είναι καλό για την γερμανική δημοκρατία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γιατί το AfD θα μπορούσε να είναι καλό για την γερμανική δημοκρατία

Θα φέρει ένα τέλος στην συναίνεση του CDU με το SPD;

Ένα από τα μεγάλα θέματα που προέκυψαν από τις γενικές εκλογές στην Γερμανία τον Σεπτέμβριο ήταν η επιτυχία του «Εναλλακτική για την Γερμανία» [2] (Alternative for Germany, ΑfD), του ακροδεξιού κόμματος που κέρδισε σχεδόν το 13% των ψήφων και τώρα για πρώτη φορά συμμετέχει στο γερμανικό κοινοβούλιο. (Κέρδισε 94 έδρες στην Bundestag). Παρότι το AfD τα πήγε μόνο ελαφρώς καλύτερα από τις προβλεπόμενες δημοσκοπήσεις, τα αποτελέσματα παρόλα αυτά προκάλεσαν σοκ σε πολλούς. Παρατηρητές εντός και εκτός της χώρας πίστευαν ότι το ναζιστικό παρελθόν της Γερμανίας είχε καταστήσει την χώρα απρόσβλητη από την άνοδο εξτρεμιστικών κομμάτων που παρατηρήθηκε αλλού στην Δύση τα τελευταία χρόνια.

07112017-1.jpg

Οι ηγέτες της κοινοβουλευτικής ομάδας του αντι-μεταναστευτικού κόμματος Εναλλακτική για την Γερμανία (AfD) Alice Weidel και Alexander Gauland, και βουλευτές του ψηφίζουν στην πρώτη σύνοδο της ολομέλειας της Bundestag μετά τις γενικές εκλογές, στο Βερολίνο, τον Οκτώβριο του 2017. FABRIZIO BENSCH / REUTERS
-----------------------------------------------------------------

Από την στιγμή που δημιουργήθηκε το AfD το 2013, το γερμανικό πολιτικό κατεστημένο το αντιμετώπισε ως ένα ουσιαστικά αντιδημοκρατικό κόμμα. Τα κυρίαρχα κόμματα, υπό την ηγεσία των χριστιανοδημοκρατών της καγκελαρίου Angela Merkel [3] -που φοβόταν ότι το AfD θα μπορούσε να διχάσει την δεξιά με τον τρόπο που το Die Linke δίχασε την αριστερά από τότε που ιδρύθηκε, το 2005- απλώς αρνήθηκε να ασχοληθεί με το AfD και μίλησε για αυτό εξ αρχής σαν να ήταν ένα νεοναζιστικό κόμμα όπως το Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα (NPD). Γερμανοί πολιτικοί και μέσα μαζικής ενημέρωσης της κύριας τάσης το χαρακτηρίζουν demokratiefeindlich, ή «εχθρικό προς τη δημοκρατία», και αναφέρονται στα υπόλοιπα κόμματα ως «δημοκρατικές δυνάμεις» σε αντιδιαστολή.

Το AfD σχηματίστηκε από την αντίθεση για την αντίδραση της Μέρκελ στην κρίση του ευρώ. Αφότου εκείνη συμφώνησε διστακτικά στην διάσωση της Ελλάδας την άνοιξη του 2010 -αν και μόνο εάν [η Ελλάδα] εφάρμοζε ακραία λιτότητα και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις- πολλοί Γερμανοί φοβούνταν την εμφάνιση μιας «μεταβιβαστικής ένωσης» στην οποία οι δημοσιονομικά υπεύθυνες χώρες θα επιδοτούσαν αδιάλειπτα τις δημοσιονομικά ανεύθυνες. Το AfD ήταν υπέρμαχο μιας ακραίας εκδοχής της ιδέας των ίδιων των Χριστιανοδημοκρατών ότι οι χώρες πρέπει να είναι υπεύθυνες για το δικό τους χρέος -ακόμη και σε μια νομισματική ένωση όπως η ευρωζώνη. Εν ολίγοις, αντιτίθεται σε μια αναδιανεμητική ΕΕ.

Στα χρόνια που ακολούθησαν την δημιουργία του, το AfD μετατόπισε την εστίασή του από το ευρώ στη μετανάστευση και στο Ισλάμ. Από την προσφυγική κρίση που ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2015, οι δεσμοί του κόμματος με το αντι-μουσουλμανικό κίνημα PEGIDA και με τις ομάδες των νεοναζιστών έχουν γίνει ισχυρότεροι. Ορισμένες από τις κορυφαίες προσωπικότητές του έχουν απόψεις που πολλοί Γερμανοί βρίσκουν αποτρόπαιες. Για παράδειγμα, κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο αναπληρωτής αρχηγός Alexander Gauland είπε [4] ότι οι Γερμανοί «είχαν το δικαίωμα» να είναι περήφανοι για τα «επιτεύγματα» της Βέρμαχτ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο ιδρυτής του κόμματος, καθηγητής Οικονομικών, Bernd Lucke, επέκρινε την αυξανόμενη ξενοφοβία του κόμματος και το εγκατέλειψε το 2015.

Ακόμα και τώρα, όμως, είναι πολύ απλοϊκό να χαρακτηρίζεται το κόμμα αντιδημοκρατικό. Όταν γίνεται αυτό, αγνοείται η σημαντική συζήτηση σχετικά με την έννοια της «αντι-φιλελεύθερης δημοκρατίας» (illiberal democracy) που εκτυλίσσεται τα τελευταία χρόνια. Το πιο δύσκολο και ενδιαφέρον ερώτημα είναι κατά πόσον είναι λογικό να εφαρμοστεί στο AfD αυτή η πιο ακριβής έννοια, η οποία εφευρέθηκε από τον Fareed Zakaria πριν από 20 χρόνια [5]. Το να αποκαλούνται οι του AfD «αντι-φιλελεύθεροι δημοκράτες» σημαίνει ότι, όταν θα έχουν την ευκαιρία, θα προσπαθήσουν να εγκαταλείψουν το κράτος δικαίου, να άρουν τα συνταγματικά όρια στην εξουσία της κυβέρνησης και να μετατρέψουν την Γερμανία σε κάτι σαν την Ουγγαρία υπό τον Βίκτορ Ορμπάν ή την Τουρκία υπό τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Υπάρχει πιθανότητα ότι θα το έκαναν. Ειδικότερα, υπάρχει πραγματικός φόβος ότι [το AfD] θα μπορούσε να περιορίσει την ελευθερία της θρησκείας. Αλλά εξακολουθεί να απέχει πολύ από το να μπορεί να σχηματίσει μια κυβέρνηση στην Γερμανία. Εν πάση περιπτώσει, όπως δείχνουν τα παραδείγματα του Orbán και του Erdoğan, οι κεντροδεξιές προσωπικότητες, τα κινήματα και τα κόμματα μπορούν επίσης να μετατραπούν σε αυταρχικά από την στιγμή που θα βρεθούν στην εξουσία.

Το AfD είναι σίγουρα ένα εθνικιστικό κόμμα και έχει ισλαμοφοβικές και ρατσιστικές τάσεις, καθώς και ορισμένα μέλη που είναι νεοφασίστες. Υπό την έννοια αυτή, μπορεί να θεωρηθεί ότι υπερασπίζεται μια πλειοψηφική ή αντι-φιλελεύθερη μορφή δημοκρατίας και όχι μια συμμετοχική, φιλελεύθερη [δημοκρατία]. Αλλά όσο κι αν είναι δυσάρεστες οι απόψεις του για τη μετανάστευση ή το Ισλάμ, το κόμμα παραμένει βασικά αφοσιωμένο στις υπάρχουσες δομές της φιλελεύθερης δημοκρατίας στην Γερμανία και υπάρχουν λίγες αποδείξεις ότι θέλει να διαλύσει τους δημοκρατικούς θεσμούς. Εάν υπήρχαν, το Verfassungsschutz (το Γραφείο Προστασίας του Συντάγματος, η εγχώρια υπηρεσία πληροφοριών της Γερμανίας), το οποίο το παρακολουθεί στενά, θα είχε αναλάβει δράση. Πράγματι, το κόμμα έχει διατυπώσει τις επιθέσεις του στην πολιτική κατάσταση με δημοκρατική ρητορική. Μέχρι που συντάχθηκε και με το σύνθημα του Σοσιαλδημοκράτη καγκελάριου Willy Brandt: «Τολμήστε περισσότερη δημοκρατία!». Μια από τις κύριες επικρίσεις του AfD κατά της Μέρκελ είναι ότι εγκατέλειψε το κράτος δικαίου στις αντιδράσεις της στις κρίσεις του ευρώ και των προσφύγων, παραβιάζοντας τους κανόνες της ΕΕ που απαγορεύουν την «διάσωση» άλλων κρατών-μελών της ΕΕ, και παραιτούμενη από τον έλεγχο των συνόρων της Γερμανίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι το AfD είναι ακίνδυνο, μόνο ότι είναι σημαντικό να είμαστε ακριβείς για το ποια ακριβώς είναι η απειλή και πώς να ανταποκριθούμε σε αυτήν.

Η περιγραφή του AfD ως αντιδημοκρατικού είναι ιδιαίτερα αντιπαραγωγική, επειδή αποκρύπτει σημαντικά, πραγματικά προβλήματα με την γερμανική δημοκρατία, τα οποία ξεκίνησαν πριν από το AfD -και ως απάντηση των οποίων προέκυψε το AfD. Το ίδιο το όνομα του AfD ήταν μια απάντηση στην συχνή δήλωση της Merkel [6] ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση» στην προσέγγισή της στην κρίση του ευρώ. Με άλλα λόγια, είτε είναι είτε δεν είναι το ίδιο το AfD αντιδημοκρατικό, η εμφάνισή του είναι συνέπεια της μείωσης των δημοκρατικών επιλογών που συνέβη στην Γερμανία την τελευταία δεκαετία. Κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, η Γερμανία έχει γίνει ολοένα και πιο «μετα-δημοκρατική» -και τούτο ίσως εξηγεί το γιατί η έννοια, αρχικά επινοημένη από τον Βρετανό ακαδημαϊκό Colin Crouch το 2004, είχε τόσο μεγάλη απήχηση στην Γερμανία.

Από το 2005, όταν η Μέρκελ έγινε καγκελάριος, υπήρξε μια εξαιρετική συναίνεση στο γερμανικό πολιτικό κέντρο. Για οκτώ από τα τελευταία δώδεκα χρόνια, η Γερμανία διοικείται από ένα μεγάλο συνασπισμό Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών. Με μια υπερ-πλειοψηφία στην Bundestag, οι μεγάλοι συνασπισμοί μπόρεσαν πραγματικά να αγνοήσουν την αντιπολίτευση. Τα πράγματα έγιναν τόσο θερμά μεταξύ των δύο κομμάτων που, σε συνέντευξή του το 2015, ένας κορυφαίος Σοσιαλδημοκράτης, ο Torsten Albig, διερωτήθηκε για το εάν το SDP χρειαζόταν έναν δικό του υποψήφιο [7], αφού η Μέρκελ έκανε μια τόσο «εξαιρετική» δουλειά.

Αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «η συναίνεση της Μέρκελ», δεν βασιζόταν αποκλειστικά σε μια μετακίνηση προς τα αριστερά από τους Χριστιανοδημοκράτες, όπως φαίνεται να πιστεύουν πολλοί Γερμανοί, αλλά σε έναν συμβιβασμό μεταξύ μιας δεξιάς οικονομικής πολιτικής και των αριστερών κοινωνικών και περιβαλλοντικών πολιτικών. Η συναίνεση ήταν καταστροφική για την Ευρωπαϊκή Ένωση εν γένει και ιδιαίτερα για την ευρωζώνη, επειδή σήμαινε ότι οι Σοσιαλδημοκράτες απέτυχαν να προσφέρουν μια πραγματική κεντροαριστερή εναλλακτική λύση [8] στην προσέγγιση της Μέρκελ ως προς την κρίση του ευρώ. Γι’ αυτό, σε ένα δοκίμιο [9] που δημοσιεύθηκε το 2013, ο φιλόσοφος Jürgen Habermas επιθυμούσε την επιτυχία του AfD.

Οι απογοητευμένοι με την ατζέντα της Μέρκελ Γερμανοί, ήλπιζαν ότι ο σοσιαλδημοκράτης Martin Schulz θα έβαζε κάποια απόσταση μεταξύ του ίδιου και της καγκελάριου, και θα προσέφερε μια πραγματική εναλλακτική λύση στο κυβερνητικό της πρόγραμμα -εξ ου και η αρχική δημοτικότητά του όταν πρωτοεμφανίστηκε ως υποψήφιος του κόμματός του την άνοιξη. Τελικά, όμως, απέτυχε να δώσει σάρκα και οστά στην ρητορική του σχετικά με την κοινωνική δικαιοσύνη με πολιτικούς όρους και υποχώρησε από το να επικρίνει την Μέρκελ -προφανώς επειδή του είπαν ότι κάνοντας κάτι τέτοιο απέδιδε άσχημα στις δημοσκοπήσεις άσχημα. Όπως το έθεσε το περιοδικό Der Spiegel σε ένα πρόσφατο άρθρο [10] σχετικά με την εκστρατεία του Schulz, χρειαζόταν ένα «μικροσκόπιο για να βρούμε τις διαφορές μεταξύ των πλατφορμών του SPD και του CDU». Πράγματι, οι Χριστιανοδημοκράτες και οι Σοσιαλδημοκράτες συνωμότησαν για να αποφύγουν μια συζήτηση για τα πιο σημαντικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η Γερμανία -από το μέλλον της ευρωζώνης έως την ενσωμάτωση των προσφύγων. Ο σχολιαστής του τηλεοπτικού καναλιού ARD, Rainald Becker, απέρριψε ακόμη και τη μια τηλεοπτική συζήτηση μεταξύ των δύο υποψηφίων, που είχαν διαφημίσει ως «μονομαχία» (duel), χαρακτηρίζοντάς την ως «ντουέτο» (duet) [11].

Ακόμη χειρότερα, υπό την Μέρκελ, οι Χριστιανοδημοκράτες φαίνεται να έχουν προσπαθήσει να μειώσουν την συμμετοχή σε αυτούς μη Χριστιανοδημοκρατών ψηφοφόρων. Έχουν αποφύγει διαμάχες και, όπου χρειάζεται, επέλεξαν δημοφιλείς πολιτικές των Σοσιαλδημοκρατών με την ελπίδα να αποθαρρύνουν τους υποστηρικτές των Σοσιαλδημοκρατών από το να εμφανιστούν για να ψηφίσουν. Κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του 2009, ο Matthias Jung της εταιρείας δημοσκοπήσεων Forschungsgruppe Wahlen (που συμβουλεύει τους Χριστιανοδημοκράτες) ονόμασε την στρατηγική αυτή ως «ασύμμετρη αποστράτευση». Κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο αρχηγός της ομάδας της Merkel, Peter Altmaier, δήλωσε δημοσίως ότι θα ήταν καλύτερα να μην ψηφίσει κάποιος καθόλου παρά να ψηφίσει υπέρ του AfD. Έτσι υπάρχει μια λογική σύμφωνα με την οποία η ίδια η κυβέρνηση της Μέρκελ μπορεί να κατηγορηθεί ότι είναι αντιδημοκρατική. Σε ένα σημείο κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Σουλτς έκανε ακριβώς αυτό, λέγοντας ότι οι Χριστιανοδημοκράτες προσπαθούσαν «να συρρικνώσουν συστηματικά την εκλογική συμμετοχή», κάτι το οποίο ισοδυναμούσε με «επίθεση κατά της δημοκρατίας». Εν συνεχεία, όμως, απέσυρε την κατηγορία, ακόμη και όταν τον κάλεσαν [12] να επιχειρηματολογήσει γι’ αυτήν κατά την διάρκεια της τηλεοπτικής συζήτησης με την Μέρκελ.

Οι συνέπειες της ιδεολογικής σύγκλισης μεταξύ των Χριστιανοδημοκρατών και των Σοσιαλδημοκρατών ήταν προβλέψιμες. Πολλοί ψηφοφόροι, ιδίως στο κατώτατο σημείο της κοινωνικοοικονομικής κλίμακας και σε κρατίδια που αποτελούσαν μέρος της Ανατολικής Γερμανίας, δεν αισθάνονταν πλέον εκπροσωπούμενοι από κανένα από τα κόμματα της Ομοσπονδιακής Βουλής επειδή οι πολιτικές τους, είτε σε οικονομικά ζητήματα είτε σε θέματα κουλτούρας και ταυτότητας , δεν τους έλεγαν τίποτα. Αυτή η έλλειψη εκπροσώπησης από τα κυρίαρχα κόμματα δημιούργησε χώρο για την εμφάνιση εξτρεμιστικών κομμάτων. Κατά μια έννοια, οι Χριστιανοδημοκράτες και οι Σοσιαλδημοκράτες δημιούργησαν τις συνθήκες υπό τις οποίες θα μπορούσε να αναπτυχθεί το AfD. Τα στοιχεία από τις εκλογές [13] δείχνουν ότι το AfD έφερε πίσω στις κάλπες 1,2 εκατομμύρια από αυτούς τους μη ψηφοφόρους, γεγονός που βοήθησε να αυξηθεί η προσέλευση από το 72% του 2013 στο 77% τον Σεπτέμβριο. Αυτό από μόνο του είναι καλό για την γερμανική δημοκρατία.

Η γερμανική πολιτική πρόκειται να γίνει πιο σκληρή. Συγκεκριμένα, είναι πιθανό να υπάρξουν πολύ πιο ζωηρές συζητήσεις στην Bundestag από ό, τι κατά την τελευταία δεκαετία. Τη νύχτα των εκλογών, ο Gauland, πρώην Χριστιανοδημοκράτης, μέχρι που είπε ότι το AfD θα «κυνηγήσει» την Μέρκελ –μια ρητορική που είναι σοκαριστική στο πλαίσιο της συναινετικής πολιτικής γερμανικής κουλτούρας. Όμως, για να χρησιμοποιήσουμε τους όρους που εφηύρε ο πολιτικός επιστήμονας Peter Mair, ακόμα και αν πρέπει να ανησυχούμε ότι η γερμανική πολιτική θα είναι τώρα λιγότερο «υπεύθυνη» (responsible), το AfD μπορεί να την αναγκάσει να αποκτήσει μεγαλύτερη «αποκριτικότητα» (responsive). Η παρουσία του AfD στην Bundestag για πρώτη φορά θα μπορούσε να αλλάξει το γερμανικό πολιτικό τοπίο προς το καλύτερο -όχι μόνο επειδή θα είναι πλέον σε θέση να χρησιμοποιήσει τις κοινοβουλευτικές επιτροπές για να κρατά την κυβέρνηση υπόλογη για τα θέματα που το γερμανικό κέντρο αγνοεί επί πάρα πολύ καιρό.

Τελικά, ωστόσο, εάν αυτό καταλήξει να είναι καλό για την γερμανική δημοκρατία ή όχι, εξαρτάται όχι μόνο από το AfD αλλά από τα άλλα κόμματα -κυρίως από τους Χριστιανοδημοκράτες και τους Σοσιαλδημοκράτες. Όπως υποστήριξε η πολιτική επιστήμονας Sheri Berman, ο λαϊκισμός κατανοείται καλύτερα ως σύμπτωμα [14] των προβλημάτων της δημοκρατίας παρά ως αιτία για αυτά. Αν οι υπάρχουσες δημοκρατικές ελίτ και οι θεσμοί ανταποκριθούν κατάλληλα -δηλαδή, αναπτύσσοντας πολιτικές που απαντούν στις ανησυχίες των ψηφοφόρων που έχουν απομακρυνθεί από αυτούς- η παρουσία του AfD θα αποδειχθεί χρήσιμη. Εάν, ωστόσο, δεν μπορούν ή δεν θέλουν να κάνουν αυτά τα πράγματα, ο λαϊκισμός θα έχει αποδειχθεί ο προάγγελος της δημοκρατικής παρακμής.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2017-11-02/why-afd-could...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.amazon.com/Paradox-German-Power-Hans-Kundnani/dp/0190245506/r...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-09-29/handling-alter...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2017-09-24/merkels-next-...
[4] file:///C:/Users/natwb/Downloads/The%20AfD%20and%20German%20democracy%20...
[5] file:///C:/Users/natwb/Downloads/The%20AfD%20and%20German%20democracy%20...
[6] file:///C:/Users/natwb/Downloads/The%20AfD%20and%20German%20democracy%20...
[7] file:///C:/Users/natwb/Downloads/The%20AfD%20and%20German%20democracy%20...
[8] file:///C:/Users/natwb/Downloads/The%20AfD%20and%20German%20democracy%20...
[9] file:///C:/Users/natwb/Downloads/The%20AfD%20and%20German%20democracy%20...
[10] http://www.spiegel.de/international/germany/martin-schulz-inside-the-fai...
[11] file:///C:/Users/natwb/Downloads/The%20AfD%20and%20German%20democracy%20...
[12] https://www.ft.com/content/d27866a0-9147-11e7-bdfa-eda243196c2c
[13] file:///C:/Users/natwb/Downloads/The%20AfD%20and%20German%20democracy%20...
[14] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-10-17/populis...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition