Η έννοια της οξείας ισχύος | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η έννοια της οξείας ισχύος

Πώς τα αυταρχικά κράτη προβάλλουν επιρροή

Οι ηγέτες της Ρωσίας, ενός λιγότερο πλούσιου και ισχυρού κράτους, φαίνεται ότι είναι ικανοποιημένοι με το να διαδώσουν την ιδέα ότι το κλεπτοκρατικό τους καθεστώς -του οποίου ο υπέρτατος ηγέτης πλησιάζει τις δύο δεκαετίες στην εξουσία- είναι ένα κανονικό μέλος της διεθνούς κοινότητας και ότι οι πράξεις και οι δηλώσεις του δεν είναι λιγότερο έγκυρες από αυτές των δημοκρατιών. Όπως επεσήμανε η κρεμλινολόγος Lilia Shevtsova σε ένα άρθρο στο Journal of Democracy [12], «για το Κρεμλίνο, οι ιδέες είναι εργαλειακές. Εάν μια ενέργεια κριθεί απαραίτητη, θα βρεθούν ιδέες για να την δικαιολογήσουν. Ένας ψεκασμένος λαός είναι εκεί για να μπερδευτεί και να του δοθεί η εντύπωση ότι όλα είναι ρευστά και σχετικά. Έτσι, η προπαγάνδα του συστήματος μπορεί να ισχυρίζεται ότι “οι ρωσικές αξίες δεν διαφέρουν δραματικά από τις ευρωπαϊκές αξίες. Ανήκουμε στον ίδιο πολιτισμό”, μόνο για να τεθεί μια στιγμή αργότερα ότι η Δύση είναι ο κύριος εχθρός της Ρωσίας».

Αρχικά, πολλοί παρατηρητές απέρριψαν ζωηρά τις κινήσεις της ρωσικής και της κινεζικής κυβέρνησης να χτίσουν πιο σύγχρονα και εξελιγμένα εργαλεία διεθνούς επιρροής. Το 2010, ένας αναλυτής στο περιοδικό Columbia Journalism Review [13] παρατήρησε για τις φιλοδοξίες της Ρωσίας εκείνη την εποχή ότι είναι «απίθανο να υπάρξει ανάγκη για το είδος της επιχείρησης οξείας προπαγάνδας που υπήρξε το RT», ιδίως λαμβάνοντας υπόψη ότι «μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, δεν υπήρχε ιδεολογία για να διαδοθεί». Και ένας άλλος, στην Washington Post [14] εκείνη την ίδια χρονιά, σημείωσε ότι υπήρξε μια «δόση Rube Goldberg» στα παραπατήματα των προσπαθειών της Κίνας [στμ: ο Rube Goldberg (1883-1970) ήταν Αμερικανός σκιτσογράφος, γλύπτης, συγγραφέας, μηχανικός και εφευρέτης, περισσότερο γνωστός για τα σκίτσα του που έδειχναν περίπλοκους μηχανισμούς να εκτελούν –ειρωνικά- απλές εργασίες].

Πράγματι, οι αυταρχικές τηλεοπτικές και online πρωτοβουλίες, των οποίων ο προγραμματισμός και οι συντακτικές γραμμές ήταν αρχικά δύσκαμπτες ή αποδιαρθρωμένες, θεωρήθηκαν ως σχέδια αυταρχικής ματαιοδοξίας ή αλλιώς ως ότι δεν άξιζαν σοβαρή μελέτη. Αλλά η σημερινή πραγματικότητα είναι διαφορετική -και οι δημοκρατίες του κόσμου πρέπει να αναγνωρίσουν αυτό το γεγονός.

17112017-2.jpg

Ο Hu Jintao, τότε πρόεδρος της Κίνας, σε επίσκεψή του στο Ινστιτούτο Κομφούκιος στο Σικάγο, τον Ιανουάριο του 2011. CHRIS WALKER / POOL / REUTERS
---------------------------------------------------------------

ΠΡΟΒΑΛΛΟΝΤΑΣ ΑΥΤΑΡΧΙΣΜΟ

Η απορριπτικότητα των σκεπτικιστών σχετικά με τις δραστηριότητες της αυταρχικής επιρροής οδήγησε σε επικίνδυνο εφησυχασμό, επιτρέποντας στους αυταρχικούς, μέσω δοκιμών και σφαλμάτων, να βελτιώσουν τις υπάρχουσες προσπάθειές τους και να αναπτύξουν μια πολύ πιο ισχυρή σειρά τεχνικών επιρροής. Κρίσιμη για την επιτυχία τους ήταν η εκμετάλλευση από αυτούς μιας ασυνήθιστης ασυμμετρίας: Σε μια εποχή υπερ-παγκοσμιοποίησης, τα καθεστώτα στην Ρωσία και την Κίνα έθεσαν εμπόδια στην εξωτερική πολιτική και πολιτιστική επιρροή εγχωρίως, ενώ συγχρόνως όρμησαν πάνω στην ανοικτότητα των δημοκρατικών συστημάτων στο εξωτερικό.

Η προσαρμογή της Μόσχας και του Πεκίνου ήταν σταδιακή αλλά συστηματική. Οι Ρώσοι αξιωματούχοι, από την πλευρά τους, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν χρειάζεται να πείσουν τον κόσμο ότι το αυταρχικό τους σύστημα ήταν ελκυστικό από μόνο του. Αντιθέτως, συνειδητοποίησαν ότι θα μπορούσαν να επιτύχουν τους στόχους τους με το να κάνουν την δημοκρατία να φαίνεται σχετικά λιγότερο ελκυστική. Όπως είπε η πρώην παρουσιάστρια του RT, Liz Wahl [15], η οποία εγκατέλειψε τον σταθμό σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την μεροληπτική κάλυψή του: «Μετά από λίγο καιρό που εργάζεσαι για το RT, μαθαίνεις ποιες ιστορίες θέλει η διοίκηση και πώς να αντιμετωπίσεις τις ιστορίες με τρόπο που τα αφεντικά βρίσκουν ευνοϊκό. Καταλήγεις να μάθεις ότι αυτές οι ιστορίες πρέπει να συμμορφώνονται σε μια βασική αρχή: Να κάνουν τις ΗΠΑ και την Δύση να φαίνονται κακές. Με αυτόν τον τρόπο, κάνεις την Ρωσία να φανεί συγκριτικά καλύτερη». Οι ρωσικές προσπάθειες χειραγώγησης των πληροφοριών αποτέλεσαν έτσι μια αδιάκοπη, πολυδιάστατη επίθεση [16] στο γόητρο των δημοκρατιών - ιδιαίτερα των Ηνωμένων Πολιτειών [17] και κορυφαίων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης- και στις ιδέες που αποτελούν την βάση για τα δημοκρατικά συστήματα.

Εν τω μεταξύ, καθώς η Κίνα επέκτεινε δραματικά τα οικονομικά της συμφέροντα και το επιχειρηματικό της αποτύπωμα σε ολόκληρο τον κόσμο, η κυβέρνησή της επικέντρωσε τις πρωτοβουλίες της σχετικά με την επιρροή της, στην συγκάλυψη των [ακολουθούμενων] πολιτικών της, και στην καταστολή, στο μέτρο του δυνατού, οποιωνδήποτε φωνών πέρα από τα σύνορα της Κίνας που επικρίνουν το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ) [18]. Σύμφωνα με την ανάλυση από συνεργάτες του Ιδρύματος και του think tank μας, οι τεχνικές του Πεκίνου περιλαμβάνουν τόσο την συνεπιλογή όσο και την χειραγώγηση, και επικεντρώνονται στα ΜΜΕ, στην ακαδημαϊκή κοινότητα και στην κοινότητα της πολιτικής. Η χώρα επιδιώκει να διεισδύσει σε θεσμούς σε δημοκρατικά κράτη που θα μπορούσαν να τραβήξουν την προσοχή ή να δημιουργήσουν εμπόδια στα συμφέροντα του ΚΚΚ, δημιουργώντας αντικίνητρα για οποιαδήποτε τέτοια αντίσταση.

Αν και υπάρχουν διαφορές στη μορφή και τον τόνο της κινεζικής και της ρωσικής προσέγγισης, αμφότερες προέρχονται από ένα ιδεολογικό πρότυπο που ευνοεί την κρατική εξουσία έναντι της ατομικής ελευθερίας και είναι θεμελιωδώς εχθρικό έναντι της ελεύθερης έκφρασης, της ανοικτής συζήτησης και της ανεξάρτητης σκέψης.

Οι παρατηρητές δεν πρέπει να εκλαμβάνουν τις προσπάθειες της Μόσχας και του Πεκίνου ως «ήπια ισχύ» (soft power). Είναι πιο σωστά χαρακτηρισμένες ως «οξεία ισχύς» (sharp power).