Είναι ο Trump ένας πρόεδρος με κανονική εξωτερική πολιτική; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Είναι ο Trump ένας πρόεδρος με κανονική εξωτερική πολιτική;

Τι γνωρίζουμε μετά από έναν χρόνο

Για τους ακαδημαϊκούς που μελετούν τις επιπτώσεις της προεδρικής ηγεσίας στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, η νίκη-έκπληξη του Ντόναλντ Τραμπ [1] το 2016 έφερε αρκετή δοκιμασία [2]. Τι σημαίνει για τις Ηνωμένες Πολιτείες να εκλέξουν έναν ηγέτη χωρίς εμπειρία στην διακυβέρνηση, με λίγες γνώσεις για την εξωτερική πολιτική και μια ξεκάθαρη περιφρόνηση για την ειδίκευση [3];

Μετά από ένα χρόνο στην εξουσία, ο Trump επιβεβαίωσε πολλά από αυτά που γνωρίζαμε για τον τρόπο με τον οποίο οι ηγέτες ασκούν επιρροή: Έχει μείνει σταθερός στις λίγες πεποιθήσεις που έφερε μαζί του, επέδειξε την σημασία της ουσιαστικής γνώσης (ή της έλλειψής της) για την λήψη αποφάσεων, και κατέδειξε το γιατί οι σύμβουλοι δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την έμπειρη ηγεσία. Από μια άλλη πλευρά, έχει αποδειχθεί μια έκπληξη, κυρίως παραλείποντας να διορίσει ανθρώπους που θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν να πάρει αυτό που θέλει. Και καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει τουλάχιστον άλλα τρία χρόνια Trump, υπάρχουν λίγοι λόγοι για να σκεφτεί κανείς ότι η συμπεριφορά του θα αλλάξει στο μέλλον.

21012018-1.jpg

Ο πρόεδρος Trump στο Καπιτώλιο, τον Ιανουάριο του 2018. JOSHUA ROBERTS / REUTERS
-------------------------------------------------------------------------------

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΝΔΡΟΣ

Οι μελετητές των διεθνών σχέσεων πιστεύουν από καιρό ότι οι ηγέτες δεν έχουν πολλή σημασία -τα κράτη θα ενεργήσουν όπως ενεργούν, ανεξάρτητα από το ποιος είναι στο τιμόνι. Ο πολιτικός επιστήμονας Kenneth Waltz, για παράδειγμα, υποστήριξε [4] ότι οι περιορισμοί του διεθνούς συστήματος, όχι εκείνοι των ατόμων ή της εσωτερικής πολιτικής, καθορίζουν τις ενέργειες των κρατών.

Πιο πρόσφατα, ωστόσο, αυτή η άποψη έχει αρχίσει να αλλάζει [5]. Πολύ πριν από την εκλογή του Trump, ακαδημαϊκοί συγκέντρωσαν μεγάλο αριθμό [6] νέων στοιχείων [7] για το πώς οι επιμέρους ηγέτες [8] επηρεάζουν την συμπεριφορά των χωρών τους. Ένα σημαντικό συμπέρασμα είναι ότι οι εμπειρίες και οι πεποιθήσεις του ηγέτη -που σχηματίζονται πολύ πριν φτάσει στο αξίωμα- καθορίζουν το πώς παίρνουν αποφάσεις, από την πρόσληψη και την επεξεργασία πληροφοριών μέχρι την διαβούλευση με τους συμβούλους και τελικά την απόφαση για μια πορεία δράσης. Αυτό που βλέπουμε όταν οι ηγέτες καταλαμβάνουν το αξίωμα είναι ουσιαστικά αυτό που θα έχουμε, τουλάχιστον για τα πρώτα χρόνια.

Τρεις απόψεις από αυτό το ακαδημαϊκό σώμα ξεχωρίζουν ιδιαίτερα. Πρώτον, οι πεποιθήσεις των ηγετών είναι «κολλώδεις» [στμ: sticky, στο πρωτότυπο], που σημαίνει ότι σχηματίζονται πριν οι ηγέτες πάρουν την εξουσία [9] και τείνουν να μην αλλάζουν πολύ [9] με την πάροδο του χρόνου. Όπως έγραψε στα απομνημονεύματά του ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χένρι Κίσινγκερ [10], «Οι πεποιθήσεις που έχουν διαμορφώσει οι ηγέτες προτού φτάσουν σε υψηλό αξίωμα είναι το πνευματικό κεφάλαιο που θα καταναλώσουν όσο συνεχίζουν στο αξίωμα τους». Παρότι αυτή η «κολλητικότητα» εκλαμβάνεται μερικές φορές ως ελάττωμα, οι σταθερές πεποιθήσεις είναι, όπως υποστήριξε ο πολιτικός επιστήμονας Robert Jervis [11], απαραίτητοι οδηγοί που βοηθούν τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων να αντιμετωπίζουν έναν πολύπλοκο κόσμο. Δεν πρέπει να θέλουμε οι πεποιθήσεις των ηγετών μας να αλλάζουν πολύ γρήγορα -οι κολλώδεις πεποιθήσεις είναι ένα χαρακτηριστικό, όχι ένα σφάλμα.

Η δεύτερη άποψη είναι ότι η ουσιαστική γνώση έχει σημασία -είναι σημαντικό οι ηγέτες να είναι ενημερωμένοι για τον κόσμο- και δεν υπάρχουν συντομεύσεις για την απόκτηση αυτής της γνώσης στην δουλειά. Η έρευνα στην εξειδίκευση [12] δείχνει ότι είναι «κατά τομέα», που σημαίνει ότι δεν μεταφράζεται [13] από ένα θέμα ή περιοχή σε ένα άλλο˙ ακόμη και οι μάστερ του σκάκι ταπεινώνονται [14] με την τυχαία τοποθέτηση των πιονιών στην επιφάνεια του παιχνιδιού. Δεν είναι λοιπόν περίεργο το γεγονός ότι η εμπειρία στις επιχειρήσεις δεν μεταφράζεται σε εξωτερική πολιτική.

Τρίτον, αν και οι σύμβουλοι και οι γραφειοκρατικοί διορισμοί είναι κρίσιμοι, δεν υποκαθιστούν έναν ηγέτη με άμεση εξειδίκευση στην εξωτερική πολιτική. Οι πρόεδροι χωρίς εμπειρία συχνά υποθέτουν ότι οι σύμβουλοι μπορούν να καλύψουν τα κενά με τις δικές τους γνώσεις ή να τους διδάξουν την δουλειά. Κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του 2000, για παράδειγμα, ο George W. Bush τόνισε [15] ότι θα «περιβάλλεται από καλούς, ισχυρούς, ικανούς, έξυπνους ανθρώπους».

Αλλά όπως έδειξε η δική μου πρόσφατη δουλειά [16], έχει πολύ μεγάλη σημασία αν ο πρόεδρος έχει τόσο μεγάλη γνώση της εξωτερικής πολιτικής όση και οι σύμβουλοί του. Οι έμπειροι ηγέτες παρέχουν καλύτερη εποπτεία στην λήψη αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής επειδή είναι πιο πιθανό να θέσουν δύσκολες ερωτήσεις, να εντοπίσουν κακό σχεδιασμό ή να αναγνωρίσουν μη ρεαλιστικές προτάσεις. Η φήμη τους περί εμπειρίας μπορεί να ενισχύσει έμμεσα την εποπτεία, δεδομένου ότι οι υφιστάμενοι γνωρίζουν πως ο προϊστάμενός τους θα ελέγξει το έργο τους. Οι έμπειροι πρόεδροι είναι επίσης σε θέση να αντλούν από περισσότερες πηγές συμβουλών.

Στην περίπτωση του Μπους, η απειρία του ενίσχυσε συμβούλους όπως ο αντιπρόεδρος Ντικ Τσένι να ενεργήσουν χωρίς επίβλεψη, οδηγώντας σε κακό σχεδιασμό στον πόλεμο με το Ιράκ και τα επακόλουθά του. Αντίθετα, ο πατέρας του Μπους, πρώην πρόεδρος George H.W. Bush, βασίστηκε σε πολλούς από τους ίδιους συμβούλους, συμπεριλαμβανομένου του Τσένι (ο οποίος ήταν τότε υπουργός Άμυνας), για να σχεδιάσει τον επιτυχημένο πόλεμο του Κόλπου το 1991. Μια σημαντική διαφορά ήταν ότι ο παλαιότερος Μπους, που ήταν [παλαιότερα] και πρώην αντιπρόεδρος, και πρεσβευτής του ΟΗΕ, και διευθυντής της CIA, είχε βαθιά εμπειρία εξωτερικής πολιτικής που ώθησε την ομάδα του [17] να αμφισβητήσει και να αναθεωρήσει τα πολεμικά σχέδια προτού καν φθάσουν στο Οβάλ Γραφείο.

21012018-2.jpg

Ο Trump, η σύζυγός του, Melania, και ο γιός τους Barron φθάνουν στο West Palm Beach, τον Ιανουάριο του 2018. KEVIN LAMARQUE / REUTERS
----------------------------------------------------------------------------------------------

ΕΝΑΣ ΚΑΝΟΝΙΚΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ;

Παρά το σχεδόν συνεχές δράμα των τελευταίων 12 μηνών, το πρώτο έτος της θητείας του Trump επιβεβαίωσε πολλά από αυτά που γνωρίζουμε για το πώς οι ηγέτες επηρεάζουν την εξωτερική πολιτική. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Trump έπαιξε με τους παλιούς κανόνες -δεν το έχει κάνει. Αλλά είναι ουσιαστικά ο πρόεδρος που προσλήφθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2016: Ένας άνθρωπος με λίγες σταθερές πεποιθήσεις και ελάχιστες ουσιαστικές γνώσεις. Και οι ενέργειές του ως προέδρου τείνουν να επιβεβαιώνουν τις τρεις ιδέες που σημειώθηκαν παραπάνω.

Κατ’ αρχάς, αν και ο Trump συχνά κατηγορείται για έλλειψη σταθερών πεποιθήσεων, έχει αρκετές κολλημένες απόψεις που ήταν ορατές πριν από τις εκλογές. Ακριβώς ένα χρόνο πριν από την ορκωμοσία του Trump, ο δημοσιογράφος Thomas Wright υποστήριξε στο Politico ότι ο τότε υποψήφιος είχε τρεις ξεκάθαρες πεποιθήσεις [18]: Ήταν εναντίον του εμπορίου, εναντίον των συμμαχιών και υπέρ των ισχυρών ανδρών στο εξωτερικό.

Ο Trump παρέμεινε συνεπής σε αυτές τις πεποιθήσεις κατά την διάρκεια του πρώτου του έτους στο Λευκό Οίκο. Σύντομα μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, απέσυρε τις Ηνωμένες Πολιτείες από την συμφωνία Trans-Pacific Partnership (TPP) και κατέστησε σαφή την περιφρόνησή του για εμπορικά σύμφωνα όπως η North American Free Trade Agreement (NAFTA). Αφότου επέκρινε το ΝΑΤΟ στην διαδρομή της προεκλογικής εκστρατείας, ο Trump εξέφρασε αμφιβολίες [19] για την δέσμευση των Ηνωμένων Πολιτειών στο άρθρο 5 -που προβλέπει συλλογική άμυνα- όταν αρνήθηκε να το εγκρίνει σε μια ομιλία του στις Βρυξέλλες (επαναβεβαίωσε τελικά την δέσμευση στο άρθρο 5 [20] όταν επέστρεψε στην Ουάσινγκτον). Και ο θαυμασμός του για αυταρχικούς ηγέτες ήταν προφανής, αντανακλώμενος στους δημόσιους επαίνους του για τους ηγέτες της Κίνας, της Ρωσίας, της Σαουδικής Αραβίας και της Τουρκίας. Αυτές οι πεποιθήσεις έχουν αποδειχθεί αρκετά κολλώδεις πράγματι.

Δεύτερον, ο Trump έχει πληγεί από την απειρία του και από την έλλειψη γνώσεων. Οι ενέργειές του, συμπεριλαμβανομένης της κατά λάθος αποκάλυψης διαβαθμισμένων πληροφοριών [21] στον Ρώσο πρεσβευτή, και την θριαμβολόγηση για σε μεγάλο βαθμό συμβολικές επιχειρηματικές συμφωνίες [22] με μια ολοένα και πιο θεληματική Κίνα [23] -ακόμη και όταν οι άλλες χώρες της TPP [24] προσπαθούν να προχωρήσουν με μια πολυμερή συμφωνία χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες- αποκαλύπτουν έναν απρόσεκτο άνθρωπο με μια αφελή πίστη στις διμερείς συμφωνίες, όχι μια αυθεντία των διαπραγματεύσεων.

Τρίτον, η ομάδα του Trump δεν μπόρεσε να αντικαταστήσει την έλλειψη γνώσης του, ακόμη και εκεί που έχει εμπειρία. Παρόλο που ο υπουργός Άμυνας James Mattis λειτουργεί αποτελεσματικά το Πεντάγωνο, ως ομάδα οι σύμβουλοι του Trump ούτε τον περιορίζουν ούτε κατευθύνουν τις προτιμήσεις του σε συνεκτικές πολιτικές. Για παράδειγμα, όπως ανέφερε η Susan Glasser [25] στο Politico, κατά την διάρκεια του ταξιδιού του στην Ευρώπη το καλοκαίρι του 2017, ο Trump διέγραψε από την ομιλία του μια αναφορά στο άρθρο 5 του ΝΑΤΟ την τελευταία στιγμή, αφήνοντας άναυδη την ομάδα του. Οι συνεχείς απειλές του προέδρου κατά της Βόρειας Κορέας στο Twitter υπονομεύουν επίσης [26] την αντίληψη μιας συνεκτικής πολιτικής διαχείρισης.

21012018-3.jpg

Ο Trump και ο πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, Shinzo Abe, στο Τόκιο, τον Νοέμβριο του 2017. REUTERS
----------------------------------------------------------------

ΟΙ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΤΟΥ ΤΡΑΜΠ

Εκεί που ο Trump έχει πραγματικά εκπλήξει, είναι στον τομέα του προσωπικού. Από μια άποψη, η απόρριψη της ειδίκευσης από την πλευρά του θα έπρεπε να αναμένεται, δεδομένης της λαϊκιστικής φύσης της εκστρατείας του. Αλλά όταν κάποιος κοιτάζει ευρύτερα στην ιστορία της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, το απότομο χάσμα μεταξύ του Trump και της εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής εθνικής ασφάλειας των Ρεπουμπλικανών είναι αξιοσημείωτο. Αυτή η ταυτότητα [απόψεων] ήταν κεντρική στο κίνημα «Never Trump» (Ποτέ ο Τραμπ) κατά την διάρκεια της εκστρατείας, όπως συμβολίζεται με μια ανοικτή επιστολή [27] τον Μάρτιο του 2016 που αντιτίθεται στον Trump και υπογράφηκε από 122 Ρεπουμπλικάνους ειδικούς της εθνικής ασφάλειας. Ως αντίδραση, ο Trump αρνήθηκε να διορίσει αυτούς τους ειδικούς σε θέσεις εντός της διοίκησής του.

Αντ 'αυτού, με λίγες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, ο Trump στελεχώνει την διοίκησή του με αξιοσημείωτα άπειρους ανθρώπους. Οι περισσότερες προεδρίες αγωνίζονται να βρουν τον βηματισμό τους και, ειδικά όταν το κόμμα τους είναι εκτός εξουσίας για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι νέοι πρόεδροι συχνά αντιμετωπίζουν το πρόβλημα να έχουν γνώστες διορισμένους με μικρή άμεση εμπειρία ή χρόνια εκτός κυβερνήσεως. Αλλά ένας άπειρος πρόεδρος, επιλέγοντας σκόπιμα άπειρους συμβούλους, ήταν μέχρι τον Trump κάτι ουσιαστικά αδιανόητο.

Η διοίκηση Trump αρνήθηκε ή δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει διορισμούς [28] σε έναν πρωτοφανή βαθμό, αφήνοντας κενές ακόμη και θέσεις που οι περισσότεροι παρατηρητές θεωρούν κρίσιμες για την εξωτερική πολιτική [29], όπως πρεσβείες στην Ευρώπη [30] και την Μέση Ανατολή [31]. Ο ίδιος ο Trump δεν έχει αφήσει αμφιβολίες για το ότι αυτή η έλλειψη, όπως και η συρρίκνωση [32] του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, είναι σκόπιμη, δηλώνοντας ως απάντηση σε μια ερώτηση σχετικά με τις κενές θέσεις εργασίας του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι «εγώ είμαι ο μόνος που έχει σημασία».

Κομμάτι αυτού που κάνει την συμπεριφορά του Trump σε αυτόν τον τομέα να προκαλεί έκπληξη είναι ότι, αν και η απόρριψη της εμπειρίας από αυτόν έχει σαφώς κάποια πολιτική ελκυστικότητα, καθιστά επίσης πιο δύσκολο για τον ίδιο να κερδίσει τις πολιτικές που θέλει. Ακόμη και ένας πρόεδρος που θέλει να κάνει λιγότερα στον κόσμο, εξακολουθεί να έχει προτεραιότητες. Οι αξιωματούχοι σταδιοδρομίας μπορούν να αποτελέσουν προσωρινό συμπλήρωμα, αλλά χρειάζονται επιβεβαιωμένοι πολιτικοί διορισμοί για να προσπαθήσουν να μετατρέψουν τα λόγια του προέδρου σε δράση.

Το πρώτο έτος είναι συνηθισμένο όταν οι πρόεδροι κάνουν αυτό που έχω ονομάσει «επενδύσεις πολιτικής [33]», στις οποίες περιλαμβάνονται οι αποφάσεις στελέχωσης, οι προϋπολογισμοί, οι στρατηγικές και η δημιουργία και αλλαγή θεσμών. Οι πρόεδροι διέφεραν όσον αφορά τις ικανότητές τους να κάνουν αυτές τις επενδύσεις. Όμως, οι περισσότεροι, μέχρι τον Trump, το έχουν τουλάχιστον προσπαθήσει.

ΤΙ ΕΠΕΤΑΙ;

Τι πρέπει να περιμένουμε για το υπόλοιπο της θητείας του Trump; Όχι πολύ μάθηση, κατ’ αρχήν. Η μάθηση, όταν συμβαίνει καθόλου, είναι συχνά αργή [34]. Για παράδειγμα, η εξωτερική πολιτική του George W. Bush εξελίχθηκε [35] στην δεύτερη θητεία του, καθώς αντιμετώπισε την δύσκολη πραγματικότητα του Ιράκ. Αλλά ο Μπους διάβασε βιβλία και συμβουλεύτηκε εξωτερικούς ειδικούς [36]. Αυτή η μάθηση απαιτεί ανοικτό πνεύμα σε νέες ιδέες και νέους ανθρώπους, αμφότερες ιδιότητες που ο Trump στερείται οδυνηρά.

Υπάρχουν επίσης πιθανές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που δεν έχουμε ακόμη αρχίσει να εκτιμούμε. Όπως γράψαμε ο Jim Goldgeier και εγώ σε αυτό το περιοδικό [37] λίγο μετά την ορκωμοσία, μεγάλο τμήμα της καλής εξωτερικής πολιτικής είναι αόρατο. Η διπλωματία, το εμπόριο και οι συμμαχίες -όλα τα πράγματα που περιφρονεί ο Trump- έχουν οφέλη που μπορεί να είναι δύσκολο να τα δει κανείς [και δεν τα αντιλαμβάνεται] παρά μόνο αν εξαφανιστούν. Αλλά, όπως ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο, λείπουν μόνο όταν κάποιος τα χρειάζεται. Η αποδυνάμωση αυτών των εργαλείων εξωτερικής πολιτικής από τον Trump αφήνει τις Ηνωμένες Πολιτείες άσχημα προετοιμασμένες για τις κρίσεις που αναπόφευκτα αμφισβητούν τους προέδρους.

Η ηγεσία του Trump επιβεβαίωσε πολλά από αυτά που ξέρουμε για το πώς διαμορφώνουν οι πρόεδροι την εξωτερική πολιτική -αλλά αυτό είναι τρομακτικό, δεδομένων όσων γνωρίζουμε για τον Trump. Στην συζήτηση [38] για το αν ο πρώτος χρόνος του Trump ήταν καλύτερος [39] ή χειρότερος [40] από το αναμενόμενο, ο πραγματικός φόβος είναι ότι τα χειρότερα δεν έχουν έρθει ακόμα

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2018-01-18/trump-n...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/topics/trump-administration
[2] http://foreignpolicy.com/2017/04/28/donald-trump-is-americas-experiment-...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2017-02-13/how-ame...
[4] https://cup.columbia.edu/book/man-the-state-and-war/9780231125376
[5] https://www.mitpressjournals.org/doi/abs/10.1162/01622880151091916
[6] http://www.cambridge.org/us/academic/subjects/politics-international-rel...
[7] https://www.cambridge.org/core/journals/international-organization/artic...
[8] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/2016-02-16/why-lea...
[9] http://www.cornellpress.cornell.edu/book/?GCOI=80140100619290
[10] https://books.google.com/books?id=PR04AAAAQBAJ&pg=PT3752&dq=kissinger+%2...
[11] https://press.princeton.edu/titles/11008.html
[12] https://books.google.com/books/about/The_Nature_of_Expertise.html?id=3lR...
[13] http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.668.2111&rep=re...
[14] http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.601.2724&rep=re...
[15] https://books.google.com/books?id=wcljXYTZVnUC&pg=PA255&lpg=PA255&dq=bus...
[16] https://www.cambridge.org/core/journals/international-organization/artic...
[17] https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2016/07/27/mitch-mcco...
[18] https://www.politico.com/magazine/story/2016/01/donald-trump-foreign-pol...
[19] https://www.nytimes.com/2017/05/25/world/europe/donald-trump-eu-nato.html
[20] https://www.nytimes.com/2017/06/09/world/europe/trump-nato-defense-artic...
[21] https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2017/05/16/this-is-wh...
[22] https://www.nytimes.com/2017/11/09/business/donald-trump-china-trade-xi-...
[23] https://www.newyorker.com/magazine/2018/01/08/making-china-great-again
[24] https://www.nytimes.com/2017/11/11/business/trump-tpp-trade.html
[25] https://www.politico.com/magazine/story/2017/06/05/trump-nato-speech-nat...
[26] https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2017/08/21/here-are-5...
[27] https://warontherocks.com/2016/03/open-letter-on-donald-trump-from-gop-n...
[28] https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2017/11/03/561797675/im-the-only...
[29] http://foreignpolicy.com/2017/11/08/top-u-s-diplomat-blasts-trump-admini...
[30] http://abcnews.go.com/International/trump-administration-fill-us-ambassa...
[31] http://thehill.com/homenews/administration/363649-ambassador-vacancies-r...
[32] https://www.nytimes.com/2017/10/17/magazine/rex-tillerson-and-the-unrave...
[33] https://books.google.com/books?id=dKN-bKOtWuYC&q=policy+investments#v=sn...
[34] http://fas-polisci.rutgers.edu/levy/articles/1994%20Learning%20&%20Forei...
[35] https://www.csmonitor.com/2005/0317/p01s01-usfp.html
[36] http://www.cnn.com/2005/ALLPOLITICS/01/10/bush.readinglist.tm/
[37] http://www.foreignaffairs.gr/articles/71178/james-goldgeier-kai-elizabet...
[38] https://www.washingtonpost.com/news/posteverything/wp/2018/01/09/is-pres...
[39] https://www.usatoday.com/story/opinion/2018/01/05/president-trumps-repor...
[40] https://www.politico.com/magazine/story/2018/01/02/donald-trump-foreign-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition