Το μακρύ χέρι του A.Q. Khan

Η Bhutto είχε δίκιο να αισθάνεται ευάλωτη -εκδιώχθηκε από πρωθυπουργός λιγότερο από έναν χρόνο αργότερα. Μέχρι τότε, ο Χαν είχε ταξιδέψει στο Ιράν για να θέσει τις βάσεις για το πρώτο εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου της χώρας, στη Natanz. Ενώ οι ακριβείς ημερομηνίες είναι ασαφείς, οι μεταγενέστερες έρευνες του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA) και άλλων, διαπίστωσαν ότι η πρώτη επαφή του Khan με το Ιράν πραγματοποιήθηκε το 1987 και ότι μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980 ο Khan και το δίκτυό του προμήθευαν πυρηνική τεχνολογία στο νεοσύστατο πρόγραμμα του Ιράν. Πριν από το τέλος της δεκαετίας, ο Χαν είχε στείλει στο Ιράν πάνω από 2.000 εξαρτήματα και συνδεσμολογίες για φυγοκεντρητές για να εμπλουτίζει ουράνιο -μια ροή που συνεχίστηκε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '90.

Το δίκτυο του Khan ξεκίνησε με μια χούφτα εταιρείες στην Ελβετία και την Γερμανία που είχαν την θέληση να εκμεταλλευτούν τους χαλαρούς ελέγχους επί των εξαγωγών. Επίσης ανέπτυξε ισχυρούς δεσμούς με μηχανικούς και άλλους ειδικούς στην Γερμανία, την Ολλανδία, την Ελβετία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Τελικά, παρήγαγε εξαρτήματα σε εργοστάσια της Μαλαισίας και της Νότιας Αφρικής και διατηρούσε έναν ναυτιλιακό κόμβο στο Ντουμπάι. Ωστόσο, στην διάρκεια της δεκαετίας του 1990, η επιχείρηση λαθρεμπορίου του Χαν παρέμενε υπό το ραντάρ των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες επικεντρώθηκαν στην δυνατότητα της Ρωσίας να παράσχει πυρηνικά μυστικά στο Ιράν.

Το 1993, η Μπούτο έγινε πρωθυπουργός για δεύτερη φορά. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, ο Χαν ήταν στο κατώφλι της. Στην συνέντευξή μας, η Bhutto αναθυμήθηκε τον Χαν να της ζητά να κάνει ένα δευτερεύον ταξίδι στην Βόρεια Κορέα κατά την επίσημη επίσκεψή της στην Κίνα το 1994. Ισχυρίστηκε ότι της είπε ότι ήθελε βοήθεια με αυτό το «πυρηνικό πράγμα». Όταν η Bhutto τον ρώτησε τι εννοούσε, ο Χαν είπε ότι ήθελε την εμπειρογνωμοσύνη της Βόρειας Κορέας για έναν πύραυλο που εκείνος ανέπτυσσε για να μεταφέρει ένα πυρηνικό ωφέλιμο φορτίο. Η Μπούτο ήθελε να βελτιώσει την θέση της με τον στρατό του Πακιστάν, κι έτσι συμφώνησε. «Νόμιζα ότι ο στρατός θα ήταν πολύ χαρούμενος μαζί μου και θα σταματούσε να προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει την κυβέρνησή μου», μας είπε. Η πρώην πρωθυπουργός υποστήριξε στις συνεντεύξεις μας ότι το Πακιστάν πλήρωσε για [να αγοράσει] τα σχέδια των βορειοκορεατικών πυραύλων Nodong. Είπε ότι είχε αποκλείσει την παροχή πυρηνικής τεχνολογίας στην Βόρεια Κορέα.

Η μαρτυρία της, όμως, αντικρούστηκε από τον ίδιο τον Χαν. Κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ παρατήρησαν ότι ο Χαν πραγματοποίησε 13 ταξίδια στην Βόρεια Κορέα, συχνά με φορτία σε πακιστανικά στρατιωτικά αεροσκάφη. Και στην εξομολόγησή του το 2004, ο Χαν παραδέχτηκε ότι μετέφερε πυρηνική τεχνολογία στο Ιράν, στην Λιβύη και στην Βόρεια Κορέα, αν και αργότερα απέσυρε την δήλωση του.

ΕΝΑ ΧΕΡΙ ΒΟΗΘΕΙΑΣ

Για την Βόρεια Κορέα, η βοήθεια του Χαν έφθασε σε μια κρίσιμη στιγμή. Όπως και το Πακιστάν, η Βόρεια Κορέα επικεντρώθηκε αρχικά στην επεξεργασία του πλουτωνίου σε σχάσιμο υλικό για όπλα από τους δύο πολιτικούς αντιδραστήρες της. Αλλά οι αντιδραστήρες είναι τεράστιες εγκαταστάσεις που είναι ορατές στα αεροσκάφη και τους δορυφόρους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η υπηρεσία πληροφοριών των ΗΠΑ και ο IAEA είχαν εντοπίσει το πρόγραμμα της Βόρειας Κορέας. Το 1994, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βόρεια Κορέα διαπραγματεύθηκαν το πάγωμα του προγράμματος του Βορρά με αντάλλαγμα πετρέλαιο και τρόφιμα στο πλαίσιο μιας συμφωνίας γνωστής ως το Συμφωνηθέν Πλαίσιο (Agreed Framework). Η παρακολούθηση της συμφωνίας θα ήταν σχετικά απλή: Οι αντιδραστήρες ήταν τελείως ανοιχτοί σε επιθεωρήσεις από τον ΙΑΕΑ και μπορούσαν να παρακολουθούνται από τον αέρα. Η Βόρεια Κορέα είχε κολλήσει.

Ο Χαν παρείχε στην Βόρεια Κορέα το εναλλακτικό μονοπάτι για τα πυρηνικά όπλα. Σε αντίθεση με έναν αντιδραστήρα, οι φυγοκεντρητές είναι μικροί και μπορούν να κρύβονται σε υπόγειες εγκαταστάσεις και σήραγγες μέσα στα βουνά (κάτι για το οποίο οι Βορειοκορεάτες είναι αρκετά εξειδικευμένοι). Αυτές οι φυγοκεντρικές μηχανές επέτρεψαν στην Βόρειο Κορέα να συνεχίσει να αναπτύσσει ένα μυστικό απόθεμα σχάσιμου υλικού παρά το συμφωνηθέν πλαίσιο και τις κυρώσεις του ΟΗΕ.

Παρόλο που η Βόρεια Κορέα πραγματοποίησε πολλαπλά πυρηνικά τεστ τα τελευταία χρόνια, η διεθνής επιτήρηση δεν έχει καθορίσει εάν το σχάσιμο υλικό προέρχεται από πλουτώνιο ή HEU. Αλλά το 2010, οι Βορειοκορεάτες εξέπληξαν τον κόσμο καλώντας τον Siegfried Hecker, τον κορυφαίο εμπειρογνώμονα των ΗΠΑ στον κλάδο των πυρηνικών, να επισκεφτεί μια παλαιά άγνωστη εγκατάσταση που διέθετε 2.000 φυγοκεντρητές. Οι Βορειοκορεάτες ισχυρίστηκαν ότι οι φυγοκεντρητές ήταν για χαμηλού βαθμού εμπλουτισμό για να δώσει ισχύ σε έναν νέο αντιδραστήρα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Αλλά ο Hecker έγραψε ότι οι εγκαταστάσεις «θα μπορούσαν εύκολα να μετατραπούν για να παράγουν καύσιμα υψηλού εμπλουτισμού για βόμβα ουρανίου».

Ο πρώην πρόεδρος του Ιράν, Mahmoud Ahmadinejad, στο εργοστάσιο πυρηνικού εμπλουτισμού της Natanz, τον Απρίλιο του 2008. REUTERS
---------------------------------------------------------------------

Ο ΕΠΟΜΕΝΟΣ ΧΑΝ;

Η καριέρα του Khan στο λαθρεμπόριο τερματίστηκε με την ομολογία του στις 4 Φεβρουαρίου 2004. Μέχρι τότε, η αμερικανική στάση απέναντι στον Khan και την πυρηνική διάδοση του Πακιστάν είχε αλλάξει. Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου δημιούργησαν φόβους ότι η Αλ Κάιντα ή κάποια παρόμοια ομάδα θα μπορούσαν να πάρουν στα χέρια τους μια πυρηνική συσκευή ή να φτιάξουν μια δική τους με βοήθεια από κάποιον όπως ο Χαν. Αδιαμφισβήτητες αποδείξεις των δραστηριοτήτων του Khan προήλθαν από στοιχεία που κατασχέθηκαν το 2003, όταν το ναυτικό των ΗΠΑ συνέλαβε ένα πλοίο που μετέφερε πυρηνική τεχνολογία από ένα εργοστάσιο του Khan στην Λιβύη.