Ξαναγράφοντας την ιστορία στην Ανατολική Ευρώπη | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ξαναγράφοντας την ιστορία στην Ανατολική Ευρώπη

Ο νέος Νόμος περί Ολοκαυτώματος της Πολωνίας και οι πολιτικές για το παρελθόν

Οι κυβερνήσεις στην ανατολική Ευρώπη ανταποκρίθηκαν. Δημιούργησαν επιτροπές Ολοκαυτώματος και περιέλαβαν κεφάλαια για το Ολοκαύτωμα σε εγχειρίδια, αφιερώνοντας σχεδόν τον ίδιο χώρο στο θέμα όπως τα Δυτικά βιβλία [15]. Ορισμένες, όπως οι Βαλτικές κυβερνήσεις, προχώρησαν μόνο στην απαιτούμενη ρητορική για τις προηγούμενες θηριωδίες. Άλλοι ήταν πιο σοβαροί στην αντιμετώπιση του σκοτεινού παρελθόντος. Η Πολωνία, για παράδειγμα, ψήφισε νόμο το 1997 για την επαναπόδοση της κοινοτικής εβραϊκής περιουσίας που κατασχέθηκε από τις ναζιστικές και κομμουνιστικές Αρχές στους προπολεμικούς ιδιοκτήτες της, και το 2003 δημιούργησε το Κέντρο Έρευνας για το Ολοκαύτωμα [16] στην Πολωνική Ακαδημία Επιστημών. Όταν, κατά την διάρκεια των εκλογών του 2001, η ευθύνη για την σφαγή στην [πόλη] Jedwabne το 1941, στην οποία μια ομάδα εθνικών Πολωνών δολοφόνησε αρκετές εκατοντάδες Εβραίων γειτόνων τους, έγινε βασικό ζήτημα, ο αριστερός πρόεδρος της Πολωνίας, Aleksander Kwasniewski, ζήτησε συγγνώμη για το πογκρόμ [17]. Φαινόταν πιθανό ότι ο εθνικισμός θα μπορούσε να συνυπάρχει με τον πλουραλιστικό διάλογο για το παρελθόν.

Ωστόσο, ακόμη και αυτές οι αρχικές, ενδεικτικές προσπάθειες αντιμετώπισης του Ολοκαυτώματος αποδείχθηκαν αμφισβητούμενες. Μια δημοσκόπηση [18] το 2001 έδειξε ότι το 48% των Πολωνών αποδοκίμαζε την συγγνώμη του Kwasniewski. Όταν, το 1995, ο Λιθουανός πρόεδρος Algirdas Brazauskas ζήτησε συγχώρεση για τους Λιθουανούς που δολοφόνησαν Εβραίους, ήρθε αντιμέτωπος με τις απαιτήσεις ορισμένων από την Λιθουανική διανόηση να ζητήσουν επίσης συγγνώμη οι Εβραίοι [19] για τον τρόπο που αντιμετώπιζαν τους Λιθουανούς κατά την διάρκεια της σοβιετικής κατοχής.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Τα τελευταία χρόνια, οι αφηγήσεις της μνήμης του Ολοκαυτώματος και της ανατολικοευρωπαϊκής θυματοποίησης συγκρούονται όλο και περισσότερο. Με τη μνήμη των εθνικών δεινών να έχει θεσμοθετηθεί με επιτυχία, οι εθνικιστικές ελίτ έχουν κινηθεί για να περιθωριοποιήσουν το δυσάρεστο παρελθόν.

Η Πολωνία βρίσκεται ένα βήμα μπροστά, εν μέρει χάρη στην άνοδο του δεξιού λαϊκίστικου PiS [20]. Το κόμμα έχει προσπαθήσει επανειλημμένα να πλαισιώσει τον πλουραλιστικό διάλογο για το παρελθόν ως επίθεση στην πολωνική τιμή [21]. Οι Πολωνοί Εβραίοι καλούνται να αποδείξουν τη νομιμοφροσύνη τους [22] στην Πολωνία με το να υπερασπιστούν τον νέο νόμο του Ολοκαυτώματος κατά των ξένων επικρίσεων. Η θέση του PiS είναι σύμφωνη με την κοινή γνώμη. Σε μια δημοσκόπηση [20] το 2015, μόνο το 23% των ερωτηθέντων συμφώνησε ότι τα εγκλήματα των Πολωνών κατά των Εβραίων «εξακολουθούν να ισχύουν και πρέπει να αποκαλυφθούν και να δημοσιοποιηθούν». Διπλάσιο ποσοστό είπε ότι αν και τα εγκλήματα πρέπει να μνημονεύονται, δεν αποκαλύπτουν τίποτα για την ευρύτερη στάση των Πολωνών απέναντι στους Εβραίους κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακόμη και η σύγχρονη πολωνική μουσική αντλεί από την ιδέα του μαρτυρίου της χώρας. Ράπερς όπως ο Tadek [24] και πανκ ρόκερς όπως ο Kukiz [25] διαδίδουν το εθνικιστικό μήνυμα.

Ωστόσο, η Πολωνία είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από μοναδική. Στην Ουγγαρία -άλλο ένα κράτος που καθοδηγείται από δεξιό λαϊκιστικό κόμμα- ένα μνημείο του Ολοκαυτώματος που ανεγέρθηκε το 2014 παρουσιάζει το κράτος ως αθώο θύμα [26] της γερμανικής επιθετικότητας, παρά την συμμαχία της χώρας με την Γερμανία στον πόλεμο και την ενεργό συμμετοχή Ούγγρων συνεργατών στο Ολοκαύτωμα. Πέρυσι ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν, περιέγραψε τον ναύαρχο Horthy [27], ο οποίος κυβερνούσε την Ουγγαρία από το 1920 έως το 1944 και έφερε την χώρα σε συμμαχία με την Γερμανία, ως «εξαίρετο πολιτικό άνδρα» [28].

Η ιστορία είναι παρόμοια στις χώρες της Βαλτικής. Το 2010, η Λιθουανία τροποποίησε τον ποινικό της κώδικα για να τιμωρεί με φυλάκιση έως και δύο χρόνια όσους «αρνούνται ή υποτιμούν έντονα» [29] τις γενοκτονίες που διαπράχθηκαν από τη ναζιστική Γερμανία ή την Σοβιετική Ένωση κατά των Λιθουανών. Ένα πρόσφατο βιβλίο που εξέθεσε την συνεργασία των Λιθουανών στο Ολοκαύτωμα προκάλεσε δημόσια αντίδραση [30] εναντίον της συγγραφέως, της δημοσιογράφου Ruta Vanagaite. Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, η Λετονία προσέφερε οικονομικά οφέλη σε όλους τους βετεράνους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, συμπεριλαμβανομένων των εθελοντών στα SS [31].

Το 2015, το ουκρανικό κοινοβούλιο ψήφισε δύο νόμους που αναπλαισιώνουν την εμπειρία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο πρώτος ποινικοποιεί [32] την άρνηση της νομιμότητας του «αγώνα για την ανεξαρτησία της Ουκρανίας τον 20ό αιώνα» και δοξάζει τις βίαιες ομάδες όπως τον Οργανισμό των Ουκρανών Εθνικιστών, οι οποίοι συνεργάστηκαν με τους Ναζί και σκότωσαν μεγάλο αριθμό Εβραίων και Πολωνών πολιτών το όνομα του ουκρανικού κράτους κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο δεύτερος νόμος κατέστησε ως έγκλημα [33] την απόρριψη του «εγκληματικό χαρακτήρα του κομμουνιστικού ολοκληρωτικού καθεστώτος του 1917-1991 στην Ουκρανία».

ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Ένας σημαντικός παράγοντας πίσω από την αυξανόμενη αντίσταση στην άβολη ιστορία είναι η μειωμένη μόχλευση της ΕΕ και η εξασθενημένη ελκυστικότητα των δυτικοευρωπαϊκών προτύπων. Μέχρι τώρα, οι περισσότερες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης έχουν προσχωρήσει στην ΕΕ ή, όπως και η Ουκρανία, έχουν ουσιαστικά παραιτηθεί από την ιδέα. Η ένταξη στην ΕΕ έχει απελευθερώσει τις δεξιές κυβερνήσεις σε χώρες όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία από την ανάγκη να ακολουθούν φιλελεύθερους κανόνες όχι μόνο για την πολιτική ελευθερία και το κράτος δικαίου, αλλά και όταν πρόκειται για τη μνήμη και την παρουσίαση του Ολοκαυτώματος. Ο κεντρικός ρόλος της Γερμανίας στα θεσμικά όργανα της ΕΕ προσφέρει επίσης μια ακαταμάχητη ευκαιρία σε κράτη όπως η Πολωνία να αναδείξουν τα δεινά τους κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου [34], ένας στόχος που έρχεται σε σύγκρουση με την εξέχουσα θέση του Ολοκαυτώματος στις αφηγήσεις της ΕΕ για την ευρωπαϊκή ιστορία.