Η Κούβα μετά τους Κάστρο

Η Κούβα πρόκειται να εισέλθει σε μια νέα εποχή [1]. Για πρώτη φορά μετά από σχεδόν 60 χρόνια, η χώρα θα οδηγηθεί από κάποιον που δεν φέρει το επώνυμο Κάστρο. Στις 19 Απριλίου, ο πρώτος αντιπρόεδρος Miguel Díaz-Canel θα γίνει πρόεδρος, αντικαθιστώντας τον 86χρονο Ραούλ Κάστρο, ο οποίος ανέλαβε αντί του αδελφού του, Φιντέλ [2], το 2008. Ποιος είναι ο Díaz-Canel και τι είναι πιθανό να σημαίνει η προεδρία του για την Κούβα;

ΙΔΟΥ ΤΟ ΝΕΟ ΑΦΕΝΤΙΚΟ

Ο Díaz-Canel διαφέρει από τον Κάστρο με διάφορους σημαντικούς τρόπους εκτός από το όνομα. Είναι πολύ νεώτερος από την ιστορική γενιά των ηγετών της Κούβας [3]: Θα αναλάβει καθήκοντα μια ημέρα πριν από τα 58α γενέθλιά του (ο Φιντέλ κυβέρνησε μέχρι την ηλικία των 81˙ ο Ραούλ από τα 76 έως τα 86). Όπως και το 70% του πληθυσμού της Κούβας, δεν έχει γνωρίσει ποτέ την Κούβα χωρίς έναν Κάστρο στο τιμόνι της. Δεν πολέμησε στην κουβανική επανάσταση και επομένως δεν έχει πρόσβαση στην πιο βασική μορφή νομιμοποίησης που απολαμβάνουν οι πρόεδροι της Κούβας και άλλοι ανώτεροι αξιωματούχοι τα τελευταία 60 χρόνια. Εξάλλου, θα είναι ο πρώτος πολιτικός πρόεδρος της Κούβας από το 1952, όταν ο στρατηγός Fulgencio Batista ανέτρεψε την δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Carlos Prio Socarras. Και παρότι είναι μέλος της ηγετικής ομάδας του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας (PCC), θα είναι ο πρώτος πρόεδρος μετά την επανάσταση που δεν είναι και ο πρώτος γραμματέας του κόμματος, θέση που ο Κάστρο θα συνεχίσει να καταλαμβάνει.

Ο Miguel Díaz-Canel στην Αβάνα, τον Μάρτιο του 2018. REUTERS
------------------------------------------------------------------------------------

Ωστόσο, ο Díaz-Canel δεν έρχεται ως «ταύρος εν υαλοπωλείο» [4]. Είναι πλήρως πολιτικός γνώστης. Κέρδισε εμπειρία στην κορύφωση της επονομαζόμενης «ειδικής περιόδου» της Κούβας -ένας ευφημισμός για την οικονομική καταστροφή που έπληξε την χώρα μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης- όταν υπηρέτησε ως ηγέτης του PCC σε επαρχιακό επίπεδο, αναπτύσσοντας μια φήμη ως αποτελεσματικός διευθυντής, πραγματιστής, και άνθρωπος του λαού. Συχνά τον έβλεπαν να ποδηλατεί στην πόλη της Βίλλα Κλάρα (προηγούμενος ενός κυβερνητικού αυτοκινήτου), καθιστάμενος προσφιλής στην κοινότητα που υπηρετούσε και αποδεικνύοντας την δέσμευσή του στα ιδανικά της επανάστασης. Όπως εξήγησε στο Reuters ένας τοπικός δημοσιογράφος που τον γνώριζε τότε, [5] «Δεν το έκανε για να αναζητήσει δημοτικότητα. Το έκανε γιατί ήταν έτσι. Ήταν πολύ ευθύς».

Μετά την ένταξή του στην Κεντρική Επιτροπή του PCC το 1991, ο Díaz-Canel έγινε το νεώτερο μέλος του Πολιτικού Γραφείου (το ισχυρότερο σώμα στο PCC) το 2003, σε ηλικία 43 ετών. Διορίστηκε υπουργός Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης το 2009 και επιλέχθηκε ως ο πρώτος αντιπρόεδρος της Κούβας το 2013. Έχει αναρρηθεί στην προεδρία σταδιακά και με μια σχετικά θεσμική και αξιοκρατική πορεία, σε αντίθεση με τόσους πολλούς νέους και άπειρους αλλά πιστούς ηγέτες που γαλουχήθηκαν από τον Φιντέλ και συχνά προωθήθηκαν βιαστικά. Παρόλο που ο Díaz-Canel μάλλον έχει επιλεγεί με συναίνεση και ως εκ τούτου έχει κερδίσει την στήριξη διάφορων παραγόντων του πολιτικού φάσματος της Κούβας, οι παρατηρητές μπορούν μόνο να κάνουν εικασίες σχετικά με τις εσωτερικές πολιτικές διαδικασίες που οδήγησαν στην επιλογή του για την προεδρία.

Πέραν του ότι είναι στον εσωτερικό κύκλο, ο Díaz-Canel είναι επίσης πολιτικός επιζών. Ενηλικιώθηκε στο κόμμα μαζί με τους Felipe Perez Roque και Carlos Lage, δύο πρώην ανερχόμενους αστέρες και δυνητικούς μεταρρυθμιστές που εκκαθαρίστηκαν το 2009 επειδή, σύμφωνα με τα λόγια του Fidel, είχαν δελεαστεί από το «μέλι της εξουσίας» [6]. (Πολλοί παρατηρητές πιστεύουν ότι απολύθηκαν επειδή μιλούσαν όποτε ήθελαν και βγήκαν μπροστά από την επίσημη κυβερνητική θέση σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις και τον ρυθμό των αλλαγών στο νησί). Αντίθετα, ο Díaz-Canel έχει μείνει ως επί το πλείστον εκτός του προσκηνίου μέχρι την πρόσφατη ανάρρησή του στον ρόλο του πρώτου αντιπροέδρου.

ΘΕΜΑ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ

Πέρα από τα διαπιστευτήρια και την απόκτηση εμπειρίας, ως κατά τεκμήριο επόμενος πρόεδρος της Κούβας, ο Díaz-Canel αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις. Η κουβανική οικονομία παλεύει (για να το πούμε ευγενικά), υπάρχουν μεγάλες διαφορές απόψεων στην ηγεσία σχετικά με τον ρυθμό και το εύρος των οικονομικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων, και η επέκταση του ιδιωτικού τομέα παράλληλα με την συρρίκνωση του κουβανικού κράτους δημιούργησαν νέες και επιδεινούμενες ανισότητες. Η Κούβα εξακολουθεί να ανακάμπτει από τον τυφώνα Irma [7], παλεύοντας να προσαρμοστεί με μια σημαντική μείωση των επιδοτήσεων από την Βενεζουέλα και να αντιμετωπίσει συνεχιζόμενους οικονομικούς περιορισμούς από το εμπάργκο των ΗΠΑ, το οποίο, υπό την διοίκηση του προέδρου Donald Trump, δεν είναι πιθανό να λήξει σύντομα.

Νεροποντή στην Αβάνα, τον Ιούλιο του 2010. DESMOND BOYLAN / REUTERS
------------------------------------------------------------------------------------

Κάτω από όλα τα ζητήματα αυτά βρίσκεται το κρίσιμο ζήτημα της νομιμοποίησης. Σε αντίθεση με τους προκάτοχους του, η εξουσία των οποίων δικαιολογείτο από την επαναστατική τους καταγωγή, ο Díaz-Canel θα πρέπει να παράγει την δική του νομιμοποίηση σε μεγάλο βαθμό μέσω της απόδοσης, όπως θα μετρηθεί από την ικανότητά του να εκπληρώσει υποσχέσεις -για μεταρρύθμιση, ποιότητα ζωής και μεγαλύτερες ευκαιρίες για τη νεολαία της χώρας. Ωστόσο, αν και οι περισσότεροι Κουβανοί οικονομολόγοι συμφωνούν ότι πρέπει να υποστηριχθούν οι νομισματικές μεταρρυθμίσεις, να προωθηθούν οι ξένες επενδύσεις και να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα στον κρατικό τομέα, παρόλα αυτά στην Κούβα, όπως συμβαίνει και στις περισσότερες χώρες, αυτά που φαίνονται σαν κοινή λογική στους οικονομολόγους είναι περίπλοκα λόγω της πολιτικής πραγματικότητας [8]. Ο τρόπος με τον οποίον ο Díaz-Canel θα επιλύσει αυτές τις εντάσεις μένει να φανεί.

Η ΚΟΥΒΑ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ

Παρόλο που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια το πώς ο Díaz-Canel θα ανταποκριθεί στις προκλήσεις αυτές, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι αλλαγές βρίσκονται στον ορίζοντα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλοι εξωτερικοί παράγοντες δεν θα καθορίσουν την φύση ή το χρονοδιάγραμμα αυτών των αλλαγών. Μπορούν, ωστόσο, να δημιουργήσουν ένα κλίμα στο οποίο η μεταρρύθμιση να είναι ευκολότερη. Οι στρατηγικές της δέσμευσης των ΗΠΑ που αναγνωρίζουν την κυριαρχία της Κούβας και αντιστέκονται στις εκκλήσεις για αλλαγή καθεστώτος θα μειώσουν τους κινδύνους του να επιχειρηθούν πιο σημαντικές αλλαγές από τον Díaz-Canel.

Η ΕΕ έχει υιοθετήσει αυτή την πιο εμπροσθοβαρή και υπέρ της δέσμευσης προσέγγιση στην Κούβα με την Συμφωνία Πολιτικού Διαλόγου και Συνεργασίας, [που συνήφθη] τον Νοέμβριο του 2017. Πράγματι, η ΕΕ και τα κράτη-μέλη της εργάζονται για να βοηθήσουν στην οικονομική και πολιτική εξέλιξη της Κούβας με σημαντικούς τρόπους. Εκτός από την υπογραφή συμφωνιών για την ανανεώσιμη ενέργεια και την βιώσιμη γεωργία, οι Βρυξέλλες υποστηρίζουν ευρύτερες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στη νήσο. Κατά την διάρκεια μιας επίσκεψης στην Αβάνα στις αρχές του 2018, αξιωματούχοι της ΕΕ πρότειναν να βοηθήσουν [9] την Κούβα με την άκρως απαραίτητη ενοποίηση των νομισμάτων της (η χώρα διαθέτει σήμερα δύο επίσημα νομίσματα) με βάση την εμπειρία τους με την εισαγωγή του ευρώ. Σουηδοί αξιωματούχοι προσέφεραν παρόμοια βοήθεια στην κεντρική τράπεζα της Κούβας για την ανάπτυξη του προοδευτικού φορολογικού καθεστώτος της χώρας. Όπως εξήγησε η κορυφαία διπλωμάτις της ΕΕ, Federica Mogherini, κατά την διάρκεια συνέντευξης Τύπου στην Αβάνα [10], «υπάρχουν ευκαιρίες για το εμπόριο, τις επενδύσεις και την προώθηση κοινών λύσεων σε παγκόσμιες προκλήσεις όπως η μετανάστευση και η αλλαγή του κλίματος .... Μπορούμε να μιλήσουμε με την Κούβα για όλα τα θέματα επειδή υπάρχει δέσμευση για διάλογο παρά τις διαφορές μεταξύ των δύο πλευρών».

Οι πιστωτές της Κούβας έχουν επίσης επιδιώξει να παίξουν τον δικό τους ρόλο. Το 2015 οι δανειστές της Λέσχης του Παρισιού (Paris Club), συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, της Ισπανίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, υπέγραψαν συμφωνία με την Κούβα για να διαγράψουν ή να επαναδιαπραγματευθούν εξωτερικό χρέος της Κούβας ύψους 11,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων, γεγονός που θα βοηθήσει την χώρα να ενσωματωθεί πιο λειτουργικά στην παγκόσμια οικονομία -μια αναγκαιότητα εάν πρόκειται η οικονομία να ανακάμψει, πόσω μάλλον να αναπτυχθεί. Και παρόλο που η Κούβα παραμένει απομονωμένη από τους παραδοσιακούς διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα -χάρη κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες [11]-, άλλα όργανα, όπως η Λατινοαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (Latin American Development Bank) και η Τράπεζα Κεντρικής Αμερικής για την Οικονομική Ολοκλήρωση (Central American Bank for Economic Integration), παρέχουν τεχνική και οικονομική βοήθεια για την στήριξη των οικονομικών μεταρρυθμίσεων στο νησί.

Η Κίνα και η Ρωσία εμπλέκονται επίσης ενεργά με την Κούβα. Το 2011, η Κούβα αναδιάρθρωσε το χρέος της των 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων με την Κίνα (μεγάλο μέρος του οποίου αργότερα διεγράφη) και το 2014, πριν από την επίσκεψη του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Αβάνα, η Ρωσία δέγραψε [12] 32 δισ. δολάρια από το εξωτερικό χρέος της Κούβας. Και οι δύο χώρες επενδύουν σε μεγάλο βαθμό στο νησί. Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, η Κίνα παρέδωσε βοήθεια 36 εκατομμυρίων δολαρίων στην Κούβα για έργα στον τομέα της γεωργίας, των πηγών ύδατος, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της τεχνολογίας. Η Κίνα είναι σήμερα ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Κούβας, αντιπροσωπεύοντας 1,8 δισεκατομμύρια δολάρια σε εξαγωγές προς το νησί το 2017. Το ρωσικό εμπόριο με την Κούβα αυξήθηκε επίσης εκθετικά τα τελευταία δύο χρόνια, ενώ οι [ρωσικές] εξαγωγές στην Κούβα αυξήθηκαν κατά 81% το 2017. Για πρώτη φορά μετά την δεκαετία του 1990, η Ρωσία εξάγει πετρέλαιο στην Κούβα για να βοηθήσει στην αντιστάθμιση της απώλειας των επιδοτήσεων πετρελαίου της Βενεζουέλας στην Αβάνα.

Ο Díaz-Canel στην Αβάνα, τον Φεβρουάριο του 2013. DESMOND BOYLAN / REUTERS
------------------------------------------------------------------------------------------

ΕΥΓΕΝΙΚΑ

Οι χώρες σε όλο τον κόσμο γίνονται όλο και περισσότερο εμπλεκόμενες με την Κούβα ακριβώς την στιγμή που οι Ηνωμένες Πολιτείες γίνονται όλο και λιγότερο. Αντιστρέφοντας την πολιτική του προκατόχου του, Μπαράκ Ομπάμα, ο Trump έλαβε μέτρα για να περιορίσει την αμερικανική εμπλοκή με την Αβάνα, επιβραδύνοντας (αν και όχι απαγορεύοντας) τα ταξίδια Αμερικανών στο νησί, περιορίζοντας τις δυνατότητες για νέα εμπορική εμπλοκή και -μετά από μια σειρά μυστηριωδών ως τώρα περιστατικών υγείας που έπληξαν μερικούς διπλωμάτες των ΗΠΑ- μειώνοντας δραματικά την στελέχωση της αμερικανικής πρεσβείας στην Κούβα. Την τελευταία φορά που η Ουάσινγκτον διέθετε ένα τόσο ισχνό στελεχιακό δυναμικό στην Αβάνα ήταν το 1977, λίγο μετά το άνοιγμα του Τμήματος Συμφερόντων των ΗΠΑ (U.S. Interests Section) από τον πρόεδρο Jimmy Carter. Καθώς άλλες χώρες σχεδιάζουν τις πολιτικές τους για να στηρίξουν τις διαδικασίες αλλαγής στο νησί, η εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών προς την Κούβα μοιάζει περισσότερο με κάτι από τις αρχές του Ψυχρού Πολέμου.

Σε μια εποχή ιστορικής αλλαγής στο νησί, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να εμπλακούν πιο άμεσα στην Κούβα (και αν όχι, θα το κάνουν οι άλλοι). Τουλάχιστον, αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει μια πλήρως στελεχωμένη και ενεργή πρεσβεία στην Αβάνα. Ακόμα και για την πολεμοχαρή διοίκηση Trump, η επαναστελέχωση της πρεσβείας θα εξυπηρετούσε το εθνικό συμφέρον των ΗΠΑ, μεταξύ άλλων με το να συγκεντρώνει επιτόπου πληροφορίες σχετικά με την δυναμική των αλλαγών της Κούβας και με το να ενισχύει την συνεργασία σε θέματα επιβολής του νόμου, αντιτρομοκρατικών δράσεων, εμπορίας ανθρώπων και σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν τίποτα να κερδίσουν από την τρέχουσα πολιτική της εχθρότητας. Στην πραγματικότητα, με το να προσπαθεί να απομονώσει την Κούβα, η Ουάσιγκτον θα επιτύχει μόνο να απομονώσει τον εαυτό της.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2018-03-28/cuba-after-castros

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2016-11-28/next-cuban-revol...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2016-11-27/farewell-fidel
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2007-01-01/fidels-final-vic...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2013-06-11/cuba-after-commu...
[5] http://www.businessinsider.com/r-after-castros-death-attention-turns-to-...
[6] https://www.diariopopular.com.ar/internacionales/quien-es-miguel-diaz-ca...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/central-america-caribbean/2017-1...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2017-01-02/cubas-road-ahead
[9] https://www.reuters.com/article/us-cuba-eu/eu-offers-to-assist-cuba-with...
[10] http://www.cubanews.acn.cu/cuba/7638-cuba-and-european-union-work-in-dev...
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2008-11-06/rethinking-embargo
[12] https://www.theatlantic.com/business/archive/2014/07/russia-writes-off-3...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition