Το γεωπολιτικό ρήγμα των Βαλκανίων | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το γεωπολιτικό ρήγμα των Βαλκανίων

Γιατί υπάρχει δυσκολία εξεύρεσης ισορροπίας δυνάμεων στην περιοχή
Περίληψη: 

Το μείζον ζήτημα είναι πως ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή σε συνδυασμό με την επιδείνωση των εσωτερικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, δεν αφήνουν περιθώρια για μεγάλη αισιοδοξία.

Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Θ. ΔΡΙΒΑΣ είναι υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων και συντονιστής του προγράμματος «Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ και Αίγυπτος: Προοπτικές και περιορισμοί μιας περιφερειακής συνεργασίας» στο πλαίσιο του Τομέα Ρωσίας, Ευρασίας και Ν/Α Ευρώπης (ΤΟ.Ρ.Ε.Ν.Ε.) στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων. Είναι επίσης αναλυτής στο Russian International Affairs Council.

Η Βαλκανική Χερσόνησος έχει καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και έχει χαρακτηριστεί ως «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης». Η περιοχή της Κεντρικής Ασίας στην οποία η αστάθεια αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά της, είχε ονομαστεί από τον Zbigniew Brzezinski ως «Ευρασιατικά Βαλκάνια». Μεταξύ των όρων που περιγράφουν τον κατακερματισμό κρατών και θίγουν ζητήματα εδαφικής ακεραιότητας, υπάρχει και αυτός της «βαλκανιοποίησης». Γιατί υπάρχει έντονος προβληματισμός και διάχυτη απαισιοδοξία για το μέλλον της περιοχής; Ποια είναι η πραγματικότητα που οδηγεί ακαδημαϊκούς και πολιτικούς να θεωρούν ότι το γεωπολιτικό ρήγμα των Βαλκανίων είναι ξανά ενεργό; Τι μπορεί να γίνει για την εξομάλυνση των όλων όσων συμβαίνουν;

02042018-1.jpg

Μια γυναίκα περπατά μπροστά από τις σημαίες της Ελλάδας και της πΓΔΜ, ζωγραφισμένες σε τοίχο στα Σκόπια, στις 10 Ιανουαρίου 2018. OGNEN TEOFILOVSKI / REUTERS
--------------------------------------------------------------------------------------------

Πρώτον, είναι απαραίτητη μια απεικόνιση της σημερινής κατάστασης κυρίως στα Δυτικά Βαλκάνια. Δεύτερον, χρειάζεται η ανάλυση των επιδιώξεων των μεγάλων δυνάμεων της περιοχής. Τέλος, χρήσιμα είναι τα συμπεράσματα που οδηγούν σε απαισιοδοξία σχετικά με την Βαλκανική Χερσόνησο και οι πολιτικές που θα οδηγούσαν σε μια εξομάλυνση της αστάθειας.

Η ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΣΔΟΧΗ ΣΤΗΝ ΕΕ ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΙΛΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ

Η περιοχή των Βαλκανίων μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, ακολούθησε τη μοίρα της ίδιας της ΕΣΣΔ. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας κληροδότησε νέα κράτη που ανήκαν (και εν πολλοίς ανήκουν) στην κατηγορία των μετακομμουνιστικών καθεστώτων. Βάσει αυτής της κατηγοριοποίησης, τα κράτη αυτά όφειλαν να προβούν στις κατάλληλες μεταρρυθμίσεις ώστε να μετατραπούν σε Δυτικού τύπου δημοκρατίες και να ακολουθήσουν τους ευρωατλαντικούς θεσμούς. Οι διαδικασίες ενσωμάτωσης, όπως αποδείχθηκε και με την περίπτωση της Ανατολικής Γερμανίας, ήταν περισσότερο δύσκολες από ό,τι αναμενόταν να είναι.

Η πρωτομαγιά του 2004 ήταν ιστορική μέρα τόσο για τα Βαλκάνια, όσο και για άλλες χώρες της ανατολικής Ευρώπης, χώρες που στην διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου ανήκαν στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας, καθώς ολοκλήρωσαν την εισδοχή τους στην ΕΕ. Η πρώτη χώρα που έγινε δεκτή στην ΕΕ από τα Βαλκάνια, ήταν η Σλοβενία. Πρωτοχρονιά του 2007, Βουλγαρία και Ρουμανία έγιναν επίσης πλήρη μέλη της ΕΕ ενώ η τελευταία διεύρυνση της ΕΕ που έγινε την 1η Ιουλίου 2013, αφορούσε πάλι τα Βαλκάνια και την Κροατία. Ωστόσο, η de jure αναγνώριση του Κοσσυφοπεδίου ως ανεξάρτητο κράτος, άφησε την παρακαταθήκη μιας αναζωπύρωσης του αλυτρωτισμού, ο οποίος είναι βασικός παράγοντας αστάθειας της Βαλκανικής Χερσονήσου. Τα προβλήματα που μαστίζουν τις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες, (Σερβία, Βοσνία, Κοσσυφοπέδιο, Αλβανία, πΓΔΜ και Μαυροβούνιο) είναι χαρακτηριστικά προβλήματα μετακομμουνιστικών καθεστώτων. Διαφθορά, έλλειψη θεσμών, οικονομική στασιμότητα. Ο εθνικισμός και ο αλυτρωτισμός, λόγω των παραπάνω προβλημάτων συνεχίζει να είναι το ισχυρό χαρτί κάθε επίδοξης κυβέρνησης σε αυτές τις χώρες. Αλβανία, πΓΔΜ, Μαυροβούνιο και Σερβία είναι επίσημα υποψήφια μέλη της ΕΕ. Παρόλα αυτά, υπάρχουν δύο σημαντικά προβλήματα που θέτουν εν αμφιβόλω την πορεία των ενταξιακών διαπραγματεύσεων των παραπάνω χωρών.

Πρώτον, η ΕΕ μετά την κρίση του 2008 βρίσκεται σε μια περίοδο πολλών ανοιχτών ζητημάτων. Η συζήτηση για το «αν» και «πόσο» η διεύρυνση είναι επιζήμια για την εμβάθυνση, έχει ξεκινήσει αρκετό καιρό. Η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε, το προσφυγικό ζήτημα, η κρίση στην ευρωζώνη, η ραγδαία άνοδος της ακροδεξιάς και της ξενοφοβίας, η ανάγκη για πρωτοβουλίες οικοδόμησης τρόπων αντιμετώπισης των τρομοκρατικών ενεργειών εντός κρατών-μελών της ΕΕ, αλλά και αποσχιστικές τάσεις περιοχών που βρίσκονται εντός κρατών-μελών της ΕΕ (πχ Καταλονία) αποτελούν τα βασικά ζητήματα που οδηγούν τις Βρυξέλλες σε σκεπτικισμό αναφορικά με μια νέα διεύρυνση.

Δεύτερον, κάποιες χώρες έχουν ειδικές σχέσεις με δυνάμεις που έχουν αρκετές διαφορές με την ΕΕ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί η Σερβία. Το Βελιγράδι έχει υπογράψει Σύμφωνο ελευθέρου εμπορίου με την Ρωσική Ομοσπονδία και έως τώρα, επιθυμεί να γίνει δεκτή στην ΕΕ διατηρώντας τις παραδοσιακές της σχέσεις με τη Μόσχα. Το μέλλον των ευρω-ρωσικών σχέσεων, θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την υποψηφιότητα της Σερβίας. Αν αθροίσουμε τους δύο λόγους που καθιστούν τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις αργές και επισφαλείς θα δούμε πως η ΕΕ βρίσκεται σε ένα δίλημμα αναφορικά με την ενσωμάτωση των Δυτικών Βαλκανίων. Αν τα ενσωματώσει, θα υιοθετήσει για αρκετά χρόνια τα προβλήματα των χωρών αυτών. Αν δεν προχωρήσει σε μια τέτοια ενσωμάτωση, τότε οι ηγεσίες των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων θα πάψουν να έχουν ως κίνητρο την ευρωπαϊκή τους πορεία και ο αλυτρωτισμός θα αυξηθεί ανάλογα με τον εθνικισμό. Πέραν αυτού, όλο και περισσότερο, η Ρωσία θα μπορεί να επηρεάζει την Βαλκανική Χερσόνησο.

Το δίλημμα των Βρυξελλών γιγαντώνεται αν κάποιος λάβει υπόψιν του τον εν εξελίξει αλυτρωτισμό που λαμβάνει χώρα. Η Σερβία και η Αλβανία διατηρούν κακές σχέσεις. Η σερβική μειονότητά της (Republika Srpska στην Βοσνία Ερζεγοβίνη) που αγγίζει το 30% του συνολικού πληθυσμού, καθώς και οι σερβικές μειονότητες σε πΓΔΜ και Κοσσυφοπέδιο, έχουν αρχίσει να οραματίζονται την ένωσή τους με την Σερβία [1].

ΗΠΑ, ΡΩΣΙΑ, ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΑ ΕΡΙΖΟΥΝ ΓΙΑ ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ