Το γεωπολιτικό ρήγμα των Βαλκανίων | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το γεωπολιτικό ρήγμα των Βαλκανίων

Γιατί υπάρχει δυσκολία εξεύρεσης ισορροπίας δυνάμεων στην περιοχή

Από την διευθέτηση του ζητήματος του Κοσσυφοπεδίου και μετά, οι ΗΠΑ αποδεσμεύτηκαν σε μεγάλο βαθμό από τα Βαλκάνια. Ήδη από την Συμφωνία της Οχρίδας και μετά, (2001) η Ουάσινγκτον ασκούσε πίεση στην ΕΕ προκειμένου να αναλάβει τα βάρη της Βαλκανικής Χερσονήσου. Όλο αυτό το διάστημα, τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ αντιμετώπιζαν τα Βαλκάνια με όρους διαχείρισης των κρίσεων που λάμβαναν χώρα και όχι με κάποια στρατηγική που θα έδινε μόνιμες λύσεις στην περιοχή, λύσεις που θα μπορούσαν να επιφέρουν σταθερότητα.

Η επανάκαμψη της Ρωσικής Ομοσπονδίας μετά το γεωπολιτικό σοκ της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ, ανάγκασε τις ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν ξανά τα Βαλκάνια με μια στρατηγική ενατένιση. Οι ΗΠΑ επιθυμούν μια συμπαγή και σταθερή Ευρώπη η οποία δε θα εξαρτάται ενεργειακά από την Ρωσία. Η σταθερότητα της Γηραιάς Ηπείρου αποτελεί μείζονος σημασίας στόχο των ΗΠΑ καθώς θεωρούν πως η αστάθεια (πχ σε περιοχές όπως τα Βαλκάνια) θα αποτελεί ευκαιρία για την ρωσική διείσδυση. Μετά την ουκρανική κρίση, η ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια αποτελούν κρίσιμους γεωπολιτικούς χώρους για την Ουάσινγκτον που προσπαθεί να εφαρμόσει μια πολιτική αποτροπής έναντι της ρωσικής επιρροής.

Η σερβική ανακοίνωση για αγορά πολεμικών ελικοπτέρων από την Ρωσική Ομοσπονδία ενώ το Κοσσυφοπέδιο είναι έτοιμο να δημιουργήσει τον δικό του στρατό, η εξαιρετική αστάθεια στην ΠΓΔΜ στα οποία υποβόσκει μια εθνοτική σύγκρουση μεταξύ Αλβανών και Σλάβων και οι αποσχιστικές τάσεις της σερβικής μειονότητας στην Βοσνία, δημιουργούν μεγάλες ανησυχίες στην Ουάσινγκτον για τον παρεμβατισμό της Ρωσικής Ομοσπονδίας που έχει θέσει ως στόχο την δημιουργία του αγωγού Turkish Stream, ο οποίος θα αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή των Βαλκανίων.

Οι στρατηγικές προτεραιότητες των ΗΠΑ στα Βαλκάνια είναι οι εξής: 1. Η ενεργειακή διαφοροποίηση της Ευρώπης και η ενεργειακή της απεξάρτηση από την Ρωσία (η στήριξη του αγωγού ΤΑΡ που περνά από τη Βαλκανική Χερσόνησο). 2. Ο έλεγχος των προσφυγικών ροών από τη Μέση Ανατολή και η πρόληψη τρομοκρατικών χτυπημάτων. Μια πιθανή αναζωπύρωση των εθνοτικών συγκρούσεων στα Βαλκάνια μπορεί να ενεργοποιήσει πυρήνες του ΙSIS που είναι ήδη εγκατεστημένοι στην περιοχή. 3. Η εξάλειψη της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος που επιφέρουν αστάθεια στην περιοχή και μπορούν να μετατραπούν σε ευκαιρίες της ρωσικής διείσδυσης όσο η ΕΕ δεν εντάσσει στην Ε.Ε τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων [2].

Η παγωμένη σύγκρουση στην Ουκρανία, αναγκάζει τη Μόσχα να αναζητήσει χώρο που θα μπορεί να αξιοποιήσει την ενεργειακή της ατζέντα αλλά και τον χώρο που θα της δώσει πλεονεκτήματα έναντι της Δύσης. Τα Βαλκάνια αποτελούν μια κρίσιμη περιοχή για την Ρωσική Ομοσπονδία και μέσα από το σχέδιο του Turk Stream, το Κρεμλίνο επιχειρεί να αποκτήσει στρατηγικές σχέσεις με την Σερβία, τη Βουλγαρία, την πΓΔΜ και την Ουγγαρία. Η γεωπολιτική ανασυγκρότηση της ανατολικής Ευρώπης και η σύνδεσή της με την Βαλκανική Χερσόνησο υπό τη ρωσική επιρροή, αποτελεί μια στρατηγική επιρροή για την Μόσχα η οποία έχει επενδύσει και στην ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου της Σερβίας [3].

Η Τουρκία έχει επίσης μια δική της πολιτική στα Βαλκάνια. Πέραν των ειδικών σχέσεων που έχει με την Βοσνία Ερζεγοβίνη, διατηρεί στρατιωτική βάση στην Αλβανία και έχει αυξήσει την επιρροή της στην πΓΔΜ. Αυτό που επιθυμεί η Άγκυρα, είναι η αξιοποίηση των μουσουλμανικών πληθυσμών σε αυτές τις χώρες και στην Βουλγαρία. Η αποτυχημένη πολιτική της Τουρκίας στο κομμάτι της ανάδειξής της σε περιφερειακή δύναμη που θα εκπροσωπεί τους Μουσουλμάνους της ευρύτερης Μέσης Ανατολής σε συνδυασμό με την αναγκαστική της συμπόρευση με τα ρωσικά συμφέροντα στην περιοχή, την οδηγεί στην αναζήτηση ρόλου στα Βαλκάνια. Γερμανία και ΗΠΑ ανησυχούν ιδιαίτερα για τις τουρκικές βλέψεις καθώς και λόγω του Turk Stream αλλά και των στρατηγικών σχέσεων της Άγκυρας με τη Μόσχα, η Τουρκία μπορεί να αποτελέσει έναν τρόπον τινά «δούρειο ίππο» στην περιοχή.

Η ισχυρότερη χώρα της ΕΕ, η Γερμανία, έχει αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή. Ευρισκόμενη στην πρώτη τριάδα εμπορικών εταίρων κάθε χώρας των Δυτικών Βαλκανίων και ούσα μια εκ των πιο σημαντικών χωρών σε οικονομικές επενδύσεις στην περιοχή, η Γερμανία αυξάνει το ενδιαφέρον της και επιθυμεί να διαδραματίσει έναν ακόμη πιο σημαντικό ρόλο επηρεάζοντας και την ΕΕ προς αυτήν την κατεύθυνση. Το κενό που άφησε η μείωση των προσδοκιών των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων να γίνουν μέλη της ΕΕ, μετά το ξέσπασμα της κρίσης του 2008, το κάλυψε το Βερολίνο, το οποίο έχει σημειώσει μεγάλη πρόοδο αναφορικά με την επιρροή του στην Βαλκανική Χερσόνησο. Το 2014 η Γερμανία εγκαινίασε μια πρωτοβουλία για περαιτέρω αύξηση της επιρροής της στα Βαλκάνια, γνωστή ως Berlin Process, η οποία το περασμένο έτος μετατράπηκε στην Berlin Process Plus. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία, το Βερολίνο αυξάνει τις δαπάνες για την δημιουργία έργων υποδομής στην περιοχή, κυρίως στην Σερβία την οποία θεωρεί ως την πιο σημαντική χώρα της περιοχής, λόγω της γεωγραφικής της θέσης.

Είναι φυσιολογικό να επιθυμεί η Γερμανία να μην επιτρέψει την αποκοπή των Δυτικών Βαλκανίων από την ευρωπαϊκή τους τροχιά μέχρι η ΕΕ να γίνει ικανή για περαιτέρω διεύρυνση. Το προσφυγικό ζήτημα και η έξαρσή του το 2015 καθώς και η ρωσική προσπάθεια διείσδυσης στην περιοχή μετά την κρίση τους Ουκρανίας, αποτέλεσαν τα δύο μεγαλύτερα κίνητρα του Βερολίνου ώστε να εμβαθύνει τις σχέσεις του με τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων. Η αποτυχία στην αποτροπή μιας προσφυγικής κρίσης και μιας έξαρσης του εθνικισμού στα Δυτικά Βαλκάνια θα απειλούσε την σταθερότητα της Ευρώπης και θα έδινε περισσότερη τροφή στην ανάπτυξη της γερμανικής ακροδεξιάς [4]. Η μεγάλη σημασία που δίνει το Βερολίνο στην Σερβία, υπακούει και σε άλλη μια πολύ κρίσιμη γεωστρατηγική εξέλιξη. Πρόκειται για το Intermarium το οποίο έχει υποστηριχθεί από τις ΗΠΑ και ανησυχεί ιδιαίτερα και την Γερμανία, και την περίκλειστη Σερβία.